nieuws uitgelicht

Het einde van de ebola-epidemie in West-Afrika (2013-2016)

De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) kondigde op 14 januari 2016 het einde van de 26ste ebola-epidemie in West-Afrika aan. Een epidemie die sinds februari 2014 in volle hevigheid uitbrak. Deze epidemie duurde twee jaar en was de ergste ebola-epidemie sedert de ontdekking van het ebola-virus 40 jaar geleden in 1976. Ondanks het einde van de epidemie wordt er nog waakzaamheid aangeraden om grote opflakkeringen en/of een nieuwe uitbraak te verhinderen. De getroffen landen zullen zich nu langzaam kunnen herstellen van de schadelijke gevolgen van de epidemie. Tenslotte werden er tijdens deze ebola-epidemie een aantal lessen getrokken voor de toekomst.

• Hoe wordt het einde van de ebola-epidemie bepaald?
• Getroffen landen en geregistreerde gevallen tijdens de epidemie
• Laatste ebola-patiënt genezen
• Hoe ver staat het met de behandeling van het ebola-virus?
• Herstel op alle vlakken na het einde van de epidemie
• Lessen en aandachtspunten voor de toekomst

Hoe wordt het einde van de ebola-epidemie bepaald?

Om te spreken van een definitieve einde van de epidemie moeten er twee perioden na elkaar verstreken zijn namelijk:

1. 42 dagen zonder nieuwe gevallen

De incubatietijd van het ebola-virus duurt maximum 21 dagen. Tijdens deze periode kunnen er symptomen ontstaan bij besmette personen. We gaan ervan uit dat een land ebolavrij is wanneer er twee maal de incubatietijd van 21 dagen, dit wil zeggen 42 dagen, verstreken is en er geen nieuwe besmettingen zijn ontdekt.

2. Einde van de epidemie: 90 dagen nadat het land ebolavrij werd verklaard

Nadat het land ebolavrij werd verklaard, volgt er nog een verhoogde waakzaamheid gedurende minstens 90 dagen. Pas indien er totaal geen besmettingen meer voorkomen na deze periode, is er een definitieve einde aan de epidemie. Ontdekt men opnieuw een geval van besmetting dan start het proces na genezing van de patiënt of het sterfgeval opnieuw met de eerste periode om het einde van de epidemie te bepalen.

Getroffen landen en geregistreerde gevallen tijdens de epidemie

Liberia werd op 14 januari 2016 ebolavrij verklaard en was het laatste land dat nog ebolavrij moest verklaard worden, nadat Guinee op 29 december 2015 ebolavrij werd verklaard en Sierra Leone op 7 november 2015. De ebola-epidemie maakte in twee jaar tijd in totaal 11.315 doden van de 28.637 officieel geregistreerde gevallen. De epidemie bereikte in totaal tien landen namelijk:

• Liberia met 10.675 gevallen waarvan 3.955 sterfgevallen
• Sierra Leone met 14.122 gevallen waarvan 3.955 sterfgevallen
• Guinea met 3.804 gevallen waarvan 2.536 sterfgevallen
• Mali met 8 gevallen waarvan 6 sterfgevallen
• Nigeria met 20 gevallen waarvan 8 sterfgevallen
• Sénégal met 1 geval
• De Verenigde Staten met 4 gevallen waarvan 1 sterfgeval
• Het Verenigd Koninkrijk met 1 geval
• Italië met 1 geval
• Spanje met 1 geval

Ondanks het groot aantal doden en besmette slachtoffers is het ebola-virus niet uitgegroeid tot een pandemie en is het aantal gevallen binnen Europa en de VS beperkt gebleven.

Laatste ebola-patiënt genezen

De laatste ebola-patiënt is genezen verklaard op 9 februari 2016 in Sierra Leone. De aftelling naar het officiële einde van de epidemie begint opnieuw vanaf deze dag.

Hoe ver staat het met de behandeling van het ebola-virus?

Het effectiefste behandelingsmiddel tegen het ebola-virus bleek het antiviraal middel Favipiravir te zijn dat in maart 2014 in Japan voor de behandeling van influenza werd goedgekeurd. Het medicijn helpt het sterftecijfer te verlagen bij patiënten die nog niet te veel ebolavirusdeeltjes in hun bloed hebben.

Daarnaast werd het vaccin rVSV-ZEBOV 100% effectief bevonden tegen het ebola-virus. Het vaccin bestaat uit viruselementen in een te lage dosis om de ziekte zelf te veroorzaken maar ze stimuleert wel een minimumrespons die voldoende is om de patiënten tegen het virus te beschermen. Er wordt verwacht dat een vergunning voor de ontwikkeling van dit vaccin verkregen wordt eind 2017. Tenslotte zijn er financiële middelen beschikbaar gemaakt en is er een overeenkomst met het farmaceutisch bedrijf Merck Sharp & Dohme Corp (MSD) voor de productie van 300.000 dosissen anti-Ebola-vaccin vanaf de maand mei 2016.

Herstel op alle vlakken na het einde van de epidemie

De ebola-epidemie heeft de inwoners van West-Afrika geconfronteerd met zware psychische, fysische, maatschappelijke en economische problemen waarvan het herstel nog jaren kan duren.

Herstel in de gezondheidszorg

De getroffen landen waaronder Liberia, Sierra Leone en Guinea, hadden al voor het uitbreken van de epidemie te kampen met moeilijkheden in de gezondheidszorg en waren al beperkt in financiële en materiële middelen in de zorgsector. Zowel Liberia als Sierra Leone hadden reeds te kampen met de schadelijke gevolgen van de burgeroorlog (1989-2002) en het economisch herstel was nog maar pas begonnen. Tijdens de epidemie raakten veel verzorgers zelf besmet en een deel overleefde het ebola-virus niet. Dit heeft als gevolg dat de gezondheidscentra met nog meer beperkte middelen verder moeten functioneren. Gezondheidscentra zitten sinds de ebola-crisis bijna zonder dokters of verpleegsters. Daarnaast is er het feit dat gewone zieken niet naar een kliniek durven te gaan uit angst voor het ebola-virus waardoor het sterftecijfer los van het het ebola-virus eveneens blijft stijgen. De burgers moeten opnieuw vertrouwen leren krijgen in de gezondheidsinstellingen.

Fysiek herstel

Bij veel overlevenden van het ebola-virus verschijnt er na genezing een syndroom die gedurende een periode fysieke klachten veroorzaakt, namelijk het 'post-Ebola-syndroom'. Ondanks de beperkte mogelijkheden in de gezondheidscentra moeten de patiënten die aan het 'post-Ebola-syndroom' lijden eveneens opgevolgd worden. Dit syndroom bestaat onder andere uit vermoeidheid, spier- en gewrichtspijn, gewichtsverlies, geheugenproblemen, oog- en oorklachten en haaruitval.

Psychisch herstel

Naast fysieke gevolgen kampen veel patiënten met psychische problemen zoals angstaanvallen en depressies. Deze moeten ook medisch behandeld worden. Daarnaast blijft het virus soms maandenlang actief in het sperma, de moedermelk of de placenta van overlevenden. Doordat er aan de overlevende patiënten aangeraden wordt om gedurende 12 maanden geen seks te hebben zonder condoom, kunnen deze overlevenden verder gestigmatiseerd worden. Dit zorgt ervoor dat de psychische klachten verder toenemen.

Economisch herstel

De epidemie heeft eveneens heel wat economische schade aangericht zowel op macrovlak voor het hele land als op microvlak voor de gezinnen. De economie kwam tijdens de ebola-epidemie tot stilstand. Na de ebola-uitbraak werden veel grenzen gesloten, commerciële activiteiten werden lamgelegd. Mensen durfden niet meer naar de markt met als gevolg stijgende voedselprijzen en een hogere werkloosheid. Buitenlandse bedrijven riepen hun medewerkers terug en buitenlandse investeerders trokken zich terug. Daarnaast werd ook het transport van het land stilgelegd en westerse vliegtuigmaatschappijen schortten hun vluchten op. Tenslotte voor veel overlevenden van het ebola-virus en de getroffen gezinnen betekende het een verlies van werk en inkomen waardoor hele gezinnen opnieuw moeten gaan zoeken hoe ze nu in hun levensonderhoud moeten voorzien.

Maatschappelijk herstel

Sociale problemen bestaan vaak uit het stigma dat de overlevenden ondervinden. Dit is ook het geval voor alle alleenstaande echtgenotes en alle weeskinderen die na de epidemie overblijven. Ongeveer zesduizend kinderen raakten tijdens de epidemie één of beide ouders kwijt maar niemand wil voor deze kinderen zorgen of ze ook nog maar aanraken uit angst voor besmetting. Hierdoor krijgen deze kinderen nog eens te maken met psychische klachten. Naast het verlies van hun ouders worden ze nog eens behandeld als paria. Opvang voor deze kinderen is moeilijk te organiseren.

Lessen en aandachtspunten voor de toekomst

De ebola-epidemie wees op een aantal tekorten van het mondiale gezondheidsbeleid waaronder de tekortkomingen van onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO). Uit de epidemie werden er een aantal lessen getrokken en werd er ontdekt dat er meer aandacht moest gevestigd worden op volgende punten, namelijk:

De versterking van gezondheidssystemen

De afgelopen jaren werd er te veel aandacht gegeven aan de bestrijding van specifieke gezondheidsproblemen zoals onder andere AIDS waardoor de versterking van gezondheidssystemen waar het dringend noodzakelijk was verwaarloosd werd.

De hervorming van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO)

De WGO moet een leidende rol in de internationale gezondheid kunnen opnemen in geval van ernstige en langdurige crisis. Hierbij moet de WGO op de bijhorende financiële beloften van haar lidstaten kunnen rekenen.

De ontwikkeling van nieuwe medicatie moet beter georganiseerd worden

De wetenschappelijke kennis over het ebola-virus werd in 40 jaar tijd wel uitgebreid maar naar behandeling toe werd sinds de ontdekking van het virus geen vooruitgang geboekt. De reden hiervan lag in het feit dat de uitbraken arme en afgelegen bevolkingsgroepen betroffen en dat de markt en farmaceutische bedrijven er geen oog voor hadden. Deze organisatie moet anders.

Een goed gezondheidsbeleid moet naast paradigma's van veiligheid en liefdadigheid ook beïnvloed worden door rechtvaardigheid

Liefdadigheid en veiligheid is vaak niet genoeg. In de huidige ebola-epidemie zijn de westerse landen pas in actie gekomen toen bleek dat er eventueel westerse slachtoffers konden vallen, dit wil zeggen in het belang van de eigen burgers. Daarnaast investeren landen in wat ze zelf belangrijk vinden. Investeren in gezondheidssystemen wordt daarom vaak verwaarloosd in het gezondheidsbeleid. Daarom wordt er gepleit voor een rechtvaardigheidsparadigma. Dit vertrekt vanuit het recht op gezondheid en de morele verplichting dat mensen andere mensen helpen waardoor rijke landen dus ook medeverantwoordelijk zijn voor de verwezenlijking van het recht op gezondheid voor burgers van armere landen.