Diabetes mellitus door antipsychotica: het mechanisme

Ieder medicijn heeft zo zijn eigen bijwerkingen, zoals op de bijsluiter altijd netjes benoemd staat. Voordat je begint met een nieuw medicijn moet je jezelf altijd goed laten informeren over de mogelijke bijwerkingen en vervelende neveneffecten. Ook antipsychotica, een groep medicijnen die voorgeschreven wordt aan mensen met schizofrenie of een bipolaire stoornis, heeft vervelende bijwerkingen. Een erg vervelende bijwerking is het ontstaan van diabetes mellitus, beter bekend als suikerziekte. Maar welk mechanisme gaat hierachter schuil?

Het normale werkingsmechanisme van antipsychotica

Zoals de naam al vertelt, zijn antipsychotica ervoor bedoeld om een psychose te verhelpen of te voorkomen. Een psychose is een mentale toestand waarbij een patiënt kortgezegd het contact met de werkelijkheid is verloren. Dit is te herkennen aan het voorkomen van wanen en hallucinaties maar ook een verstoord slaappatroon en grote passiviteit. Psychoses ontstaan wanneer er te grote hoeveelheden aan dopamine aanwezig zijn. Dopamine zorgt normaal gesproken voor een gevoel van blijdschap, maar als er te veel dopamine aanwezig is, kan dit dus overgaan in een psychose. Psychotica remmen het dopaminesysteem in de hersenen, waardoor de symptomen van de psychose verdwijnen of in ieder geval verminderen. De eerste 'generatie' aan antipsychotische medicatie die op de markt kwam, had nog veel bijwerkingen zoals stijve spieren en moeite met bewegen. Ook bewegingen zijn namelijk afhankelijk van dopamine. De tweede 'generatie' antipsychotica hebben een net zo goede werking, maar deze bijwerkingen komen veel minder voor.

Diabetes mellitus door antipsychotica

Een bijwerking die nog wel voorkomt bij de tweede generatische antipsychotica, ook wel bekend als atypische antipsychotica, is het optreden van diabetes mellitus (suikerziekte). Diabetes schijnt zelfs vaker voor te komen bij gebruikers van atypische dan bij gebruikers van typische, eerstegeneratie antipsychotica. Voorbeelden van atypische antipsychotica zijn aripiprazol en olanzapine.

Direct mechanisme

Diabetes is een ziekte waarbij er te veel glucose (een vorm van suiker) in het bloed aanwezig is. Dit kan op de lange termijn leiden tot onder andere schade aan bloedvaten, ogen en nieren. In het ergste geval raken de mensen zelfs in coma. Normaal gesproken zorgt het hormoon insuline ervoor dat de hoeveelheid glucose in het bloed wordt verlaagd tot een gezonde hoeveelheid. Insuline wordt aangemaakt in de eilandjes van Langerhans, een groep cellen in de alvleesklier (pancreas). Antipsychotica zijn in grote hoeveelheden en na lange blootstelling, dit verschilt ook per persoon, echter schadelijk voor de eilandjes van Langerhans. Hierdoor wordt er minder insuline aangemaakt en kan de hoeveelheid glucose in je bloed niet goed meer omlaag gebracht worden. Op deze manier kun je diabetes krijgen door antipsychotica. Dit lijkt een beetje op diabetes type 1, waarbij er ook te weinig insuline wordt aangemaakt door de pancreas.

Indirect mechanisme

De hierboven beschreven route is een heel direct mechanisme waarop de medicijnen suikerziekte kunnen veroorzaken. Er is ook nog een indirect mechanisme bekend. Psychotica verstoren ook de werking van twee kernen in de hypothalamus, een deel van de hersenen. Het gaat hier om de paraventriculaire en de ventromediale kernen. Deze kernen zijn belangrijk bij het dag-nachtritme en je eetpatroon. De aantasting van deze kernen zorgt voor een intrinsieke drang om meer te eten wat zorgt voor overgewicht. Mensen die te veel eten moeten meer suiker en glucose verwerken. Op de lange termijn heeft het lichaam hier steeds meer moeite mee; het lichaam raakt steeds minder gevoelig voor insuline. Dit wordt ook wel insulineresistentie genoemd. Ook hierdoor zal het glucosegehalte in het bloed stijgen. Dit lijkt een beetje op diabetes type 2, waarbij er ook een verminderde gevoeligheid voor insuline is. De combinatie van deze twee mechanismen kan op de lange termijn uiteindelijk leiden tot het ontstaan van diabetes mellitus.

Oplossing

Als er eenmaal diabetes is ontstaan door het gebruik van antipsychotica, is dit moeilijk nog volledig terug te draaien. De diabetes kan soms wat in ernst verminderd worden door een ander antipsychoticum te gaan gebruiken. Verder kan de insulineresistentie meestal wat verminderd worden door voldoende te bewegen, af te vallen en een suikerbeperkt dieet aan te houden. De schade aan de eilandjes van Langerhans is meestal wel permanent.