Q-koorts: besmettelijk voor mens en dier

Het is een vervelende ziekte met veel koorts en hoofdpijn. De Q-koorts komt overal ter wereld door. In Nederland worden jaarlijks tussen de 15 en 40 gevallen gemeld maar mogelijk zijn dat er in het echt veel meer omdat de ziekteverschijnselen erg lijken op een normale griep. De Q-koorts wordt veroorzaakt door een bacterie die Coxiella burnetti heet. Een hardnekkige bacterie omdat deze buiten zijn gastheer overleeft. Bijna alle dieren kunnen het krijgen maar er zijn wel twee grote risico groepen te onderscheiden: wilde knaagdieren en landbouwhuisdieren zoals de geit, schaap en rund.

De Q staat voor 'Query' (vraag of vraagteken), de bacterie werd namelijk pas in 1937 ontdekt en men vroeg zich lange tijd af wat de ziekte veroorzaakte.

Hoe raak je besmet?

• Bij de wilde knaagdieren verloopt de besmetting via teken die in de struiken en in het gras zitten.
• Bij de landbouwhuisdieren is het soms via een teek maar meestal via de stofdeeltjes waarin de bacterie voorkomt en die ingeademd kunnen worden.
• Bij de mens gaat het ook meestal via de stofdeeltjes die ingeademd worden. De stofdeeltjes met de bacteriën kunnen zich bevinden in stallen, weilanden, ruwe wol etcetera. Daarnaast moet de mens uitkijken bij het nuttigen van rauwe melk en onvoldoende verhit vlees. En uiteraard letten op de hygiëne: handen wassen en schoonhouden van de leefomgeving van de dieren is zeer effectief en preventief.

Ook al lijkt er niks aan de hand met het besmette dier, toch zal hij via bijvoorbeeld de urine, slijm, speeksel en vruchtwater een hoop bacteriën uitscheiden die in de stal terechtkomen. Dit zal zijn leefomgeving besmetten en daarmee mens en dier in de directe omgeving aansteken.

Als je eenmaal Q-koorts hebt gehad blijf je meestal immuun voor de rest van je hele leven hiervoor.

Mensen kunnen elkaar onderling niet besmetten en men hoeft dus niet geïsoleerd te worden of thuis te blijven van school en/of werk.

Symptomen bij dieren

Vaak merk je helemaal niks en is er uiterlijk niks te zien. In sommige gevallen komt het voor dat een ongeboren vrucht het niet red en sterft.

Symptomen bij mensen

Vaak wordt men niet echt ziek. Soms krijgt men slechts met een kortdurend griepje te kampen. Daarom is ook niet echt aan te geven hoeveel gevallen van Q-koorts bekend zijn in Nederland. De Q-koorts verspreidt zich door het gehele lichaam en daardoor kun je van alles last krijgen: diarree, spierpijn, koude rillingen, zweten, geen honger, misselijkheid, braken en de hartslag kan verlagen. De duidelijkste verwijzing naar de Q-koorst is hevige hoofdpijn en een op en neergaande koorts. Een droge hoest en pijn op de borst kunnen voorkomen als er sprake is van een longontsteking. Er is regelmatig sprake van een leverontsteking zonder symptomen.

De incubatietijd (tijd tussen besmetting en daadwerkelijk ziek worden) is twee tot maximaal zes weken.

Wanneer iemand te maken heeft met een chronische infectie kunnen deze klachten nog tot tien jaar na de besmetting optreden. Deze vorm komt in verhouding vaker voor bij mensen die al te maken hebben met hartklepafwijkingen. Daarnaast lopen mensen met een verminderde weerstand (bijvoorbeeld kanker, nierziekte, zwangerschap) meer risico.

Behandeling

Zoals hierboven beschreven gaat het meestal vanzelf en binnen ongeveer twee weken weer over. Soms wordt een antibioticum voorgeschreven door de arts bij een acute Q-koorts. Die kuur duurt drie weken maar soms jaren als het om de chronische vorm gaat.

Maatregelen

Omdat er momenteel in verhouding veel meer gevallen van besmetting met de Q-koorts voorkomen, hebben de ministers van VWS en LNV uit voorzorg onderstaande maatregelen aangekodigd:

• Bij bedrijven waar besmetting is vastgesteld geldt een verbod van drie maanden op het uitmesten van de stal en het uitrijden van mest. In die tijd vindt een behoorlijke reductie plaats van de besmetting van de mest.
• Als de potstal vol is, is er een ontheffing mogelijk van de Voedsel en Waren Autoriteit. Die bekijkt ter plekke wat de alternatieven zijn.
• Er mogen geen bezoekers komen in de stallen van besmette bedrijven.
• Het ministerie van VWS overlegt met het RIVM of bij zelfkazende boeren die getroffen worden door een besmetting de rauwe melk gepasteuriseerd dient te worden.
• Er wordt bekeken of een nieuw vaccin dat nu wordt uitgetest in Denemarken en Frankrijk, ook in Nederland experimenteel kan worden toegepast.
• De melkgeiten en –schapensector wordt geadviseerd om voor het begin van de lammerperiode in februari de stal uit te mesten. Bacteriën die bij eventuele abortussen vrijkomen, worden dan geruime tijd in het stro bewaard: In die tijd vindt een behoorlijke reductie plaats van de besmetting.

De maatregelen zijn bedoeld om de besmettingsbron te beperken.

OP 31 juli 2008 werden de maatregelen met vier aangevuld: de teller van het aantal ziektegevallen staat dan op 666.

• Onlangs heeft de Gezondheidsdienst voor Dieren hygiëneadviezen opgesteld voor geitenbedrijven om verspreiding van de bacterie te voorkomen. De Voedsel en WarenAutoriteit zal de komende twee weken alle geitenbedrijven in het meest getroffen gebied bezoeken en inventariseren hoe de hygiëneadviezen worden nageleefd.
• Het ministerie van LNV zal samen met de Voedsel en WarenAutoriteit zorgen dat ook hobby geitenhouders geïnformeerd worden over hygiëne.
• Het ministerie van LNV zal op korte termijn mestexperts raadplegen over mogelijke maatregelen die verspreiding van de bacterie bij het uitmesten van de besmette stallen kunnen voorkomen.
• Het ministerie van LNV laat op korte termijn onderzoeken of het vaccineren van geiten tegen Q-koorts zinvol en mogelijk is. Dan gaat het bijvoorbeeld om de effectiviteit, veiligheid en beschikbaarheid van vaccins.

Voor de langere termijn is besloten dat het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM voorstellen zal doen voor nader onderzoek om meer inzicht te krijgen in de wijze waarop Q-koorts wordt overgedragen vanuit de omgeving en dieren op de mens.

Zwangere vrouwen

Op dit moment (juli 2008) durven artsen niet uit te sluiten dat zwangere vrouwen meer kans op (spontane) abortus hebben wanneer ze besmet zijn geraakt door de Q-koorts. Er zijn geen concrete gevallen aangetroffen, maar de besmetting bij de geiten zoals momenteel in Nood Brabant plaatsvind lijken enigszins in die richting te wijzen. Een groep internationale specialisten komt eind juli 2008 bijeen om dit samen te bespreken.

De besmettingsbron in Noord Brabant momenteel, werd veroorzaakt door mest die werd besmet door de abortussen die bij de geiten plaats vond. Deze mest werd in een ruim gebied over het land uitgestrooid en daardoor kon er zo'n grote groep besmet raken door de Q-koorts.

Voor de laatste stand van zaken verwijs ik u naar www.minlnv.nl en www.minvws.nl