De beste aanpak bij acute middenoorontsteking bij kind
Een acute middenooronsteking (OMA) komt vaak voor. Zeker bij kinderen. Soms bij volwassenen. De ermee gepaard gaande oorpijn is erg pijnlijk. Als volwassene herinner je je vaak nog heel goed hoe dat voelt. En dan wil je het zo snel mogelijk verhelpen en aanpakken. Maar hoe kun je een oorontsteking of oorpijn herkennen bij je kind? Wat kun je als ouder dan het beste doen om je kind hierbij te helpen? Zijn antibiotica altijd nodig? En wanneer geef je pijnstilling? Kortom: wat is de beste aanpak bij een acute middenoorontsteking?
De beste aanpak bij acute middenooronsteking (OMA)
In een recent kwalitatief onderzoek door Uum et al. (2019) van het Julius Centrum in Utrecht stond de aanpak bij een acute middenooronsteking centraal. Voor ouders blijkt het lastig om oorpijn of een oorontsteking te diagnosticeren. Veel ouders bezoeken dan ook de huisarts met hun kind om gerustgesteld te worden en voor advies. Het gaat ze minder om het voorschrijven van antibiotica of andere geneesmiddelen. Ouders in Nederland zijn gemiddeld erg terughoudend met het gebruik van antibiotica, vanwege het risico op antibioticaresistentie en vanwege de langere hersteltijd van het kind. Helaas geldt deze terughoudendheid ook voor pijnbestrijding, terwijl dat niet nodig is. Ouders denken bijvoorbeeld dat de (hoge) koorts nodig is om de infectie te kunnen bestrijden. Of ze zien onvoldoende de voordelen.
Bij een oorontsteking gaat het er vooral om dat de pijn die ermee gepaard gaat wordt aangepakt. Een kind dat minder pijn heeft (en als volwassene terugkijkend op eigen oorontstekingen kunnen we die ons deze snijdende, scherpe pijn vaak nog levendig voor de geest halen!) voelt zich beter, drinkt en eet beter en slaapt beter. Hierdoor zal het sneller herstellen. Een goede aanpak bij acute middenoorontsteking is dus allereerst pijnbestrijding. Door paracetamol of ibuprofen. Paracetamol werkt pijnstillend en koortsverlagend. Ibuprofen zorgt ervoor dat het pijnsignaal de hersenen niet bereikt. Daarbij remt het ontstekingen en verlaagt de koorts. Als de koorts en pijn hierdoor onvoldoende afnemen is de volgende stap een bezoek aan de huisarts. Bij twijfel is er natuurlijk niets mis mee om eerst de huisarts te bezoeken. Hij of zij kan je vaak niet alleen helderheid geven over de diagnose en geruststellen over de prognose, maar ook gericht advies geven over de juiste mate en dosering van pijnstilling.
Het middenoor
Het middenoor ligt direct achter het trommelvlies in het oor. Tussen de keel-neusholte (de nasofarynx, de buitenwereld) en de middenoorholte (binnenwereld) ligt de buis van Eustachius. Deze buis van Eustachius is in rust gesloten en opent zich wanneer we gapen of kauwen of slikken. Zo blijft de luchtdruk in het middenoor aan beide kanten van het trommelvlies gelijk. Wanneer de buis zich opent kan het slijmachtige vocht uit het middenoor lopen. Hierdoor kan het middenoor optimaal functioneren; het trommelvlies kan maximaal blijven trillen wat nodig is voor een goed gehoor.
Verstopping van het middenoor
In de buis van Eustachius kan slijmachtige vocht blijven staan. Zeker bij jonge kinderen, waarbij deze toch al dunne buis van Eustachius nog smaller is en wat meer horizontaal is gevormd dan bij volwassenen. De buis kan dan zelfs verstopt raken, waardoor hij niet meer goed functioneert. De druk in het middenoor kan toenemen, zodat geluid gedempt binnenkomt. Hierdoor kunnen mensen met een middenoorontsteking minder goed horen. Er kan zich vocht ophopen in het middenoor, waardoor het oor vol kan aanvoelen. Ook kan een zwelling van de neusamandel (het lymfeklierweefsel achter in de neus) ervoor zorgen dat de buis van Eustachius wordt afgesloten. Het in het middenoor vastzittende vocht kan vol bacteriën of virussen zitten. Het trommelvlies kan door de toegenomen druk bol komen te staan. Hoe meer vocht zich ophoopt in het middenoor, hoe ernstiger de gevolgen kunnen zijn. Een loopoor, een perforatie of gaatje in het trommelvlies, zorgt ervoor dat het ontstekingsvocht, ofwel de pus, uit het oor vloeit. Soms gaat dit gepaard met een beetje bloed. Mocht je twijfelen laat dan je kind niet met de oren onder water in bad of douche gaan. Een gat in het trommelvlies herstelt bijna altijd vanzelf binnen twee weken.
Een van de redenen voor de verstopping van het middenoor kan een acute middenoorontsteking zijn (otitis media acuta, OMA).
Oorzaken van acute middenoorontsteking
Een infectie in de bovenste luchtwegen is de meest voorkomende oorzaak van een acute middenoorontsteking (OMA).
Met de bovenste luchtwegen bedoelen we:
- de neusholte en de bijholten
- de mondholte
- de keel (farynx), opgedeeld in nasofarynx (neusdeel), orofarynx (achterin de mond) en hypofarynx (keel)
- het strottenhoofd boven de stembanden (onderste deel van de hals)
Een acute middenoorontsteking wordt meestal veroorzaakt door een virus (zoals een verkoudheid). Ook een bacterie die in het vocht in de buis van Eustachius kan zitten, bijvoorbeeld de stafylokokken en de streptokokken, kan zorgen voor een middenoorontsteking.
Symptomen van een acute middenoorontsteking
Het herkennen van een acute middenoorontsteking valt niet altijd mee. Zeker bij jonge kinderen niet. Toch merk je dat er iets aan de hand is met je kind. Je kunt onder meer de volgende symptomen zien:
- Oorpijn (aan het aangedane oor; dit kunnen ook beide oren zijn)
- Minder goed horen
- Buikpijn, diarree, braken
- Gebrek aan eetlust (slecht drinken voor baby's en peuters)
- Hoofdpijn
- (Hoge) koorts
- Prikkelbaarheid of hangerig
- Algemeen gevoel van niet lekker zijn, weinig energie
Niet elk symptoom hoeft voor te komen. Wanneer een kind nog niet kan zeggen dat het oorpijn heeft kun je dit merken doordat het naar de oortjes reikt met de handen, wrijft over het oor alsof het jeukt, doordat het het hoofdje heen en weer schudt wanneer het ligt (en zelfs liever niet wil liggen), of door nachtelijke onrust.
Normaal verloop van een acute middenoorontsteking
Een middenoorontsteking duurt meestal ongeveer twee tot drie dagen. Voor jonge kinderen kan het een week duren voordat ze helemaal beter zijn. Soms is een kind vooraf verkouden en ontwikkelt het daarna oorpijn, met een acute middenoorontsteking tot gevolg. Daardoor lijkt een kind soms lang(er) ziek te zijn.
Mogelijke gevolgen van een (niet-behandelde) OMA
Een middenoorontsteking die maar niet voorbij gaat kan chronisch worden. Deze wordt gekenmerkt door een loopoor en gehoorverlies. In tegenstelling tot de acute middenoorontsteking is deze niet pijnlijk. Onbehandeld kan deze leiden tot doofheid en hersenvliesontsteking. Dit is echter heel zeldzaam.
De beste aanpak voor een acute middenoorontsteking
Wanneer een kind klaagt over oorpijn ben je als ouder geneigd om snel naar de huisarts te gaan. Het een of twee dagen aankijken kan echter geen kwaad. Mits de koorts niet te hoog is (en niet plotseling heel veel hoger wordt) en je kind geen geschiedenis heeft van veelvuldige oorontstekingen (dan is het verloop ervan ook vaak bekend). Ook is het belangrijk om de vochtinname van je (jonge) kind te monitoren. Zeker wanneer het veel last heeft van maag- en darmklachten.
Pijnstilling
Pijnstillers zijn eigenlijk altijd nodig om de symptomen van een middenoorontsteking goed te bestrijden. Het gaat dan meestal om paracetamol, maar je kunt ook ibuprofen geven. Paracetamol werkt pijnstillend en verlaagt de koorts. Ibuprofen zorgt ervoor dat pijnsignalen de hersenen niet bereiken. Daarbij remt ibuprofen ontstekingen en werkt koortsverlagend. De dosering is voor kinderen afhankelijk van het lichaamsgewicht of de leeftijd. Voor een optimale pijnstilling is het belangrijk de pijnstillers op de voorgeschreven tijden in te nemen of toe te dienen.
Ouders denken vaak dat ze er goed aan doen terughoudend te zijn met pijnstilling, maar uit onderzoek (Uum et al., 2019) blijkt dat dit niet zo is. Een goede paracetamol- of ibuprofenspiegel in het bloed van het kind, bereik je door met regelmaat paracetamol of ibuprofen te geven. Zeker gedurende de eerste dagen van oorpijn / een oorontsteking mag je best elke zoveel uur standaard paracetamol/ibuprofen in de maximale dosering toedienen, zoals in de bijsluiter staat. Of een kind nu wel klaagt over pijn of niet. Hier geldt voorkomen is beter dan genezen. Als een kind minder pijn voelt zal het ook beter drinken en beter slapen. Dat bevordert een snel herstel. Na twee tot drie dagen kun je de dosering halveren en zien hoe het dan gaat.
Verstopte neus
Door een verstopte neus te verhelpen, verlicht je ook de druk enigszins voor het kind. Met het schoonhouden van de neus(bij)holten voorkom je (verdere) ontstekingen. Voor jonge baby's kun je een neuspeertje overwegen waarmee je overtollig slijm uit de neus kunt halen. Bij een verstopte neus kunnen neusdruppels of een neusspray worden gebruikt (zelfs het neuspeertje kan na goede reiniging gebruikt worden om de neus te spoelen).
Een zoutoplossing kan eigenlijk altijd worden gebruikt. Dit zorgt ervoor dat het neusslijmvlies wat dunner wordt. Sommige kinderen hebben de voorkeur voor een neusspray, andere voor neusdruppels of ampullen met fysiologisch ('zout') water. Je kunt de zoutoplossing kopen of zelf maken. Gebruik een afgestreken theelepel keukenzout in een mok (200 ml) lauwwarm kraanwater (ongeveer 37°C) of 9 gram zout in 1 liter water. Maak de zoutoplossing niet sterker, want daardoor kan het een brandend gevoel in de neus geven. Daardoor kun je het benauwd krijgen. Het water hoeft vooraf niet gekookt te worden wanneer je de zoutoplossing direct gebruikt. Nederlands kraanwater is schoon genoeg (behalve in oude huizen met loden waterleidingen, dan is mineraalwater beter). Wil je de zoutoplossing langer bewaren, gebruik dan wel kokend water. Bewaar deze afgesloten op kamertemperatuur; je neus spoelen met te koud of te heet water voelt erg vervelend.
Xylomethazoline, meestal 0,5% (voor jonge kinderen) of in een dosering van 1% (voor kinderen vanaf 6 jaar), mag maar een paar dagen achterelkaar worden gebruikt. Door met de linkerhand het rechterneusgat te sprayen en andersom, het linkerneusgat met de rechterhand, ontzie je het neusschot. Zo voorkom je eventuele bloedneuzen.
Denk er ook eens aan om het hoofdeind van het bed of matras wat te verhogen wanneer je kind zo'n verstopte neus heeft. Daardoor kan het vaak makkelijker ademen en dus beter slapen.
Pijnlijke keel
Wanneer slikken pijnlijk is, kan zuigen op een snoepje, dropje of keelpastille helpen. De zuigbeweging zorgt voor speekselvloed waardoor de keel niet droog wordt. Dus zuigen en (het daaropvolgend) slikken helpt. In sommige keeltabletten zit een pijnstillend middel, een middel dat als een lichte verdoving werkt, of een bacteriedodende stof. Eigenlijk is dit niet nodig en kan het zelfs gevaarlijk zijn, omdat je je daardoor makkelijker kunt verslikken. Gewoon drinken of een waterijsje eten kan ook verlichting brengen. Voor jonge kinderen is het belangrijk dat het toch drinkt, al doet het pijn. Door ervoor te zorgen dat de neus zo vrij mogelijk is, kun je het drinken een beetje ondersteunen.
Antibiotica of afwachten?
Veel ouders denken bij een middenoorontsteking dat antibiotica noodzakelijk is. Dat een middenoorontsteking anders niet overgaat. Dit is echter lang niet altijd nodig. Pas als de koorts langer dan drie dagen aanhoudt of boven de 40 graden Celsius komt kunnen antibiotica aangewezen zijn. Ook jonge kinderen onder de twee jaar, kinderen met Downsyndroom, kinderen met een gespleten gehemelte en kinderen die vaker een loopoor hebben komen eerder in aanmerking voor antibiotica. Het gaat dan meestal om amoxicilline, een zogenaamd breedspectrum antibioticum, dat werkt tegen allerlei bacteriën tegelijkertijd. In principe herstelt een acute middenoorontsteking helemaal vanzelf. Vooral adequate pijnstilling draagt daaraan bij.
Wat als je het niet vertrouwt?
Als je het niet vertrouwt ga je natuurlijk naar de huisarts. Ga ook gerust naar de huisarts wanneer de koorts drie dagen aanhoudt of tussentijds hoger wordt. Ook als je kind pijn blijft houden (of bij een loopoor juist niet!). Eet je kind slecht door de oorpijn en is het jonger dan twee jaar, wees dan erop bedacht dat zo'n jong kind snel kan uitdrogen. Je kent zelf je kind het beste, dus vertrouw op jezelf en de signalen van je kind.