Hoe snel groeien kankercellen in een tumor?

In gezond weefsel gaan regelmatig cellen verloren, en het is van het grootste belang dat door het proces van celdeling dit verlies van cellen weer wordt gecompenseerd. Als we het over een kankergezwel hebben, hebben we gewoonlijk een beeld van een massa snel delende cellen, maar dat is niet juist. Kankercellen delen zich ogenschijnlijk zelfs minder snel dan de cellen van normaal weefsel. Wel is het zo dat kankercellen in een tumor blijven delen, ook al is dat niet meer nodig voor compensatie van afgestorven cellen.

Hoe groeit een tumor?

De tumor die zich ergens in ons lichaam heeft ontwikkeld, bestaat gewoonlijk uit een centraal lichaam, met daaraan vast een aantal in het omringende weefsel ingroeiende, vertakte aanhangsels. Het hele beeld doet inderdaad iets denken aan de bouw van een krab. Het latijnse Cancer (krab of kreeft) is daarom mogelijk de oorsprong van de naam kanker. Het kankerproces begint wanneer één enkele cel zich afwijkend gaat gedragen, terwijl de tumor het (voorlopig) eindresultaat van dit proces is. Om verder te groeien, kan een tumor eigen bloedvaten beginnen te vormen om zichzelf te voorzien van extra zuurstof, glucose en hormonen die het nodig heeft om te overleven. Dit proces wordt angioneogenese (vorming van nieuwe bloedvaten) genoemd. Is een tumor daar eenmaal mee gestart, dan kan die omringende weefsel binnendringen. In dit geval spreekt men van een invasieve kanker.

Verloop van het kankerproces

Als we het over een tumor hebben, hebben we gewoonlijk het beeld voor ogen van een massa sneldelende kankercellen maar dat is niet correct. Binnen in het kankergezwel delen de cellen zich waarschijnlijk zelfs minder snel dan de cellen van normale weefsels. Ondanks het verschijnsel dat bij de tumor de delingen elkaar minder snel opvolgen dan bij gewone cellen, neemt de tumor toch in volume toe, en het gezonde weefsel niet. Het verschil tussen gewoon weefsel en tumorweefsel bestaat daarin dat bij gezond weefsel de delingssnelheid zodanig wordt geregeld, dat het aantal nieuwgevormde cellen juist voldoende is om het aantal verloren gegane cellen te vervangen.

Kankercellen blijven ongecontroleerd delen

Binnen een tumor daarentegen blijven de kankercellen delen, ook al is dat niet nodig. Het is alsof de tumorcel voortdurend worden aangezet tot deling. Als dan ergens in ons lichaam een gewone lichaamscel door een of andere oorzaak wordt omgezet in een kankercel, is een van de belangrijkste kenmerken, dat de delingen elkaar blijven opvolgen. De tijd tussen twee opeenvolgende delingen ligt tussen de 40 tot 80 uur, een periode die zowel voor de tumorcel als voor een normale lichaamscel geldt.

Celdeling in normaal weefsel compenseert alleen verlies aan cellen

In gezond weefsel gaan regelmatig cellen verloren, en het is van het grootste belang dat door het proces van de celdeling dit verlies van cellen weer wordt gecompenseerd. In een periode waarin een geringer verlies aan cellen optreedt, moet een regelmechanisme er voor zorgen, dat de tijd tussen twee delingen wordt verlengd. Ook de tumor verliest regelmatig cellen. Cellen die op plaatsen binnen de tumor zitten waar de doorbloeding onvoldoende is, sterven af. Andere cellen zijn bij het kankerproces zodanig veranderd, dat ze niet meer levensvatbaar zijn, terwijl weer andere cellen van de tumor loslaten, en met de bloedstroom naar andere delen van het lichaam kunnen worden gebracht.

Verdubbelingstijd bij kankercellen

Van gezond weefsel kunnen we zeggen, dat het celverlies 100% bedraagt ten opzichte van het aantal cellen dat nieuw gevormd wordt. Gedurende het kankerproces is het celverlies echter 95 tot 99%, dus de nieuwvorming is dan groter dan het celverlies. Hoe dichter het celverlies de 100% nadert, des te trager groeit de tumor. Het is dan ook niet belangrijk om te weten hoeveel celdelingen er per tijdseenheid plaatshebben, want dat zegt weinig over de groei van de tumor. Om omtrent de snelheid van de groei informatie te geven heeft men de tumor-verdubbelingstijd ingevoerd, en deze verdubbelingstijd is veel langer dan de tijd tussen twee delingen.

De verdubbelingstijd ligt meestal tussen de 100 en 200 dagen, en gedurende deze periode wordt het volume van de tumor dubbel zo groot. Bij een snelle verdubbelingstijd van bijvoorbeeld 125 dagen zal de tumor zich driemaal per jaar verdubbelen. Het kankerproces begint met een enkele kankercel, en na 3 verdubbelingstijden is uit deze cel, dus na een jaar, een groepje van 8 celletjes ontstaan. In dit geval zal, als men de verdubbelingstijd van 125 dagen aanhoudt, het rekenkundig 10 jaar duren, voordat uit die ene kankercel een tumor is gegroeid, die door zijn formaat begint op te vallen. Als in zo'n geval een tumor wordt gesignaleerd, dan heeft die patiënt al minstens tien jaar kanker.

Groei van de tumor

Bij een verdubbelingstijd van 100 dagen duurt het ruim 8 jaar voordat binnen de tumor zich een miljard cellen bevinden. Bij dit aantal kankercellen heeft de tumor een doorsnede van ongeveer 1 cm, en pas bij dit formaat is het mogelijk dat de tumor ontdekt wordt. Bij kanker hebben we het verschijnsel van de exponentiële groei, en laten we een tumor van 1 cm doorsnede en 1 gram gewicht zich verder ontwikkelen met de verdubbelingstijd van 100 dagen, dan bereikt de tumor binnen de 3 jaar een gewicht van 1 kg. Het lijkt erop dat tumorcellen zijn geprogrammeerd om te overleven. Het wachten is op veelbelovende nieuwe behandelmethoden.

Uitzaaïngen

Wanneer de tumor, al groeiend, alleen maar in formaat zou toenemen, zou kanker niet zo'n groot probleem zijn. Als gevolg van het feit dat op een bepaald tijdstip in de ontwikkeling, de tumor kankercellen gaat loslaten, wordt kanker pas een probleem van formaat. Ieder losgeraakt celletje kan in principe weer een begin van een nieuwe tumor gaan vormen, waardoor op alle plaatsen in het lichaam dochtertumoren kunnen ontstaan. Dit proces van uitzaaïng noemen we metastaseren. Daarom is het van belang te weten op welk tijdstip een tumor de neiging heeft cellen af te gaan stoten.

Voor de meeste kankers heeft dit uitzaaien helaas reeds in een opvallend vroeg stadium plaats, al zijn er ook grote verschillen tussen de diverse soorten kanker. Vanwege het feit dat longkanker reeds in een heel vroeg stadium cellen in de bloedbanen loslaat, is longkanker een van de meest agressieve kankers. Nóg vroeger uitzaaiende tumoren beginnen al cellen los te laten wanneer het aantal cellen is aangegroeid tot 4000, maar gewoonlijk zal men pas met metastasen rekening gaan houden als het aantal cellen groter is dan 50.000. De tumor is dan ongeveer 4,5 jaar oud en heeft een doorsnede kleiner dan 0,1 cm.

Kans op uitzaaïngen neemt toe naarmate de tumor groeit

Naarmate de tumor in volume toeneemt, neemt ook de kans op uitzaaïngen toe. We gaan ervan uit dat een cel die van de tumor is losgeraakt ergens binnen het lichaam een geschikte plaats vindt. Als deze kankercel zich dan gaat ontwikkelen met een verdubbelingssnelheid gelijk aan die van de oorspronkelijke tumor, dan zal het duidelijk zijn dat het opsporen en lokaliseren van uitzaaïngen een zeer hachelijke zaak is. Immers, als de moedertumor het formaat heeft bereikt dat hij ontdekt kan worden, dus 1 cm doorsnede, dan is de tumor 8 jaar oud. De uitzaaïngen evenwel pas 3,5 jaar en zij bevatten nog niet meer dan 5000 cellen. Het formaat is dan nog maar een speldenpunt groot en de kans dat hij ontdekt wordt is nul.