Het invriezen van sperma (zaad of zaadcellen)

Veel mannen hebben de wens om vader te worden. Over het algemeen is een man, anders dan de vrouw, zijn hele leven in meer of mindere mate vruchtbaar. Het invriezen van sperma (ook wel zaad of zaadcellen genoemd) is dan ook alleen nodig in bepaalde situaties, bijvoorbeeld in het geval van kanker waarin sommige medicijnen permanente schade aan de teelballen (en dus het sperma) kunnen veroorzaken. Wanneer is het verder nodig om uw zaadcellen in te vriezen? Wat is de gang van zaken omtrent het invriezen van sperma?

Voor wie?

Zaadcellen worden over het algemeen ingevroren als:

• een vruchtbaarheidsbedreigende operatie moet worden ondergaan
• een chronische (voortdurende) ziekte voorkomt waarbij op termijn een verminderde vruchtbaarheid kan optreden
• chemotherapie of radiotherapie (bestraling) ondergaan moet worden
• er problemen zijn bij de productie van sperma

Hoe?

Een arts zal u naar alle waarschijnlijkheid hebben doorverwezen naar een zogenaamde vruchtbaarheidsafdeling. Deze arts zal u uitleggen hoe het proces in zijn ziekenhuis verloopt omtrent het invriezen van zaadcellen. Vaak zullen de volgende stappen ondernomen worden.

Stap 1 - Bloedonderzoek

Uw bloed zal onderzocht worden op HIV, Hepatitis B, Hepatitis C en HTLV1/2 ( als u uit het Caribisch gebied, Azië of Afrika komt). Dit wordt gedaan om kruisbesmetting te voorkomen. Mocht u positief testen op een van deze of andere virussen dan kan uw sperma meestal niet ingevroren worden.

Stap 2 - Zaad inleveren

Als na onderzoek de testuitslagen goed zijn kan het zaad ingeleverd en ingevroren gaan worden. In de meeste gevallen wordt het zaad geproduceerd door middel van masturbatie. Dit kan in een kamer vlakbij het laboratorium en soms kunt u het thuis produceren en binnen een uur bij het laboratorium inleveren (mits u het sperma op lichaamstemperatuur houdt). Als het zaad chirurgisch door een uroloog wordt verkregen, wordt het zaad meteen naar het laboratorium gebracht.

Stap 3 - Zaad invriezen

De zaadcellen worden voor het invriezen beoordeeld op kwaliteit. Soms is de kwaliteit onvoldoende en heeft invriezen geen zin. Als de kwaliteit voldoende is dan zal het verkregen zaad worden ingevroren in het laboratorium. Een analist van het Laboratorium bewerkt het zaad. Het zaad wordt in rietjes overgebracht en in vloeibare stikstof, bij -196 Celsius ingevroren. Voor het invriezen wordt het zaad gemengd met een vloeistof die beschadiging van de zaadcellen door invriezen en ontdooien zoveel mogelijk voorkomt, dit wordt een cryoprotectant genoemd. Desondanks zal meer dan de helft van de zaadcellen het invries- en ontdooi- proces niet overleven. Met een zaadmonster kunnen variërend van drie tot twintig rietjes worden gevuld. Afhankelijk van de situatie wordt er een tot enkele keren ingevroren. De rietjes worden bewaard in een diepvriesvat. In dit vat worden rietjes van meerdere mannen bewaard. Voor de identificatie van de rietjes zijn strenge regels opgesteld.

Stap 4 - Beoordelen kwaliteit

Na het invriezen worden de zaadcellen weer beoordeeld op kwaliteit. De kwaliteit is belangrijk bij het bepalen van de wijze hoe het te zijner tijd gebruikt kan gaan worden. Als de kwaliteit redelijk tot goed is en er voldoende rietjes zijn dan kan gedacht worden aan het op het juiste moment inbrengen van het zaad in de baarmoeder (de zogenoemde intra­uteriene inseminatie, IUI). Valt de kwaliteit van het zaad na invriezen en ontdooien tegen dan zal eerder aan reageerbuisbevruchting (IVF) of zelfs aan ICSI ge­ dacht worden. ICSI is een variant van IVF waarbij de zaadcel rechtstreeks in de eicel wordt geïnjecteerd. Met zaadcellen die operatief werden verkregen (PESA/TESE) wordt altijd ICSI uitgevoerd.

Overlijden

Bij overlijden zullen de zaadcellen in principe worden vernietigd, tenzij u bij leven schriftelijk toestemming heeft gegeven om de zaadcellen na overlijden voor voortplantingsdoeleinden te gebruiken. Alleen de vrouw die u op een verklaring heeft aangegeven, mag dan na uw overlijden over het zaad beschikken voor het bij haar verwekken van nakomelingen.

Kosten

Als vanwege een oncologische behandeling zaad wordt ingevroren, dan worden de kosten hiervan sinds eind 2009 vergoed door de zorgverzekeraar vanuit het basis verzekeringspakket. Als er om andere redenen het zaad wordt ingevroren zitten er kosten verbonden aan het invriezen. Dit kan variëren van enkele tientallen tot honderden euro’s per jaar.