De geschiedenis van geur & parfum

Geuren hebben altijd een belangrijke rol gespeeld. De oudste geschreven bronnen over het gebruik van geurende parfums en oliën komen uit 3500 v.Chr.. En daarvoor? Misschien liep er wel een prehistorische voorouder te wapperen met een bosje lavendel, maar dat is niet zo simpel te bewijzen. Het was een lange weg van ‘offer aan de goden’ tot ‘geur voor de dag’, de geschiedenis van parfum.

Inhoud

• De allereerste parfum
• Egypte en parfum
• De Griekse parfumcultuur
• Toen kwam Rome
• Voorspoed voor geur
• Het Oosten en attar
• De donkere middeleeuwen en daarna
• Eau de toilette en de eau de cologne
• Chemie en parfum
• De soorten geuren die we kennen

De allereerste parfum

De eerste geschreven bronnen over parfums zijn gevonden in de bakermat van onze westerse beschaving, Mesopotamië. Graven die zijn geopend bevatten onder andere cosmetica. Bronnen van 3500 v. Chr. vermeldden het gebruik van parfums en ook de grondstoffen die hiervoor nodig waren. Deze oude beschaving heeft een stevige invloed gehad op alle ‘nieuwe’ beschavingen.

Geur werd ook gebruikt als offer. Kruiden en takken werden verbrand om zo een heerlijk geurende rook naar de goden te sturen. Het parfum kreeg door dit gebruik zijn naam, het is een verbastering van het Latijnse ‘per fumus’, letterlijk vertaald ‘door rook’.

Egypte en parfum

De oude Egyptenaren gebruikten geur op een vrijwel dezelfde manier. Verschillende houtsoorten en kruiden werden verbrand om de goden gunstig te stemmen. Dagelijks gingen de priesters naar de tempels om de goden te vereren met heerlijke rook en geurende zalfjes. De priesters werden ware meesters in het produceren van nieuwe, voor de goden onweerstaanbare, geuren. Egypte werd een welvarende samenleving en parfums kregen naast een godsdienstige betekenis, een rol in het dagelijkse leven.

De Egyptenaren stonden op een strikte hygiëne en gepast voorkomen voor ieder moment. Dat betekende niet alleen een goede wasbeurt maar ook het gebruik van cosmetica en parfum. De geur? Mirre en mint waren populair maar rozengeur was de absolute topper. De zalfjes en oliën werden bewaard in prachtige flesjes van steen, glas of goud maar albast uit Libië werd het meest gebruikt.

De Griekse parfumcultuur

Geur hoorde natuurlijk bij de goden, dat niet alleen, de verschillende geuren waren zelfs te danken aan de goden. Het moet op de Olympus heerlijk hebben geroken! Diverse godenverhalen vertelden over het ontstaan van de geuren. Maar ook voor de Grieken hadden geuren niet alleen een godsdienstige betekenis, parfum ging ook een rol spelen in het dagelijks leven.

Diverse grondstoffen werden ingevoerd om de parfums te perfectioneren. Daarnaast hebben we de parfum zoals wij die kennen, vloeibaar, te danken aan deze tijd. Voor de Grieken zaten de geurtjes in zalfjes, oliën en verschillende crèmes. Waar hielden de Grieken van? Ook van rozen maar de geur van lavendel stond op nummer 1.

De vazen waarin de Grieken hun parfums bewaarden werden ‘wereldberoemd’ en zijn het voorbeeld geweest voor de moderne varianten. De lekythos werd gebruikt als een soort voorraadfles voor bijna twee liter olie. De alabastron was de kleinere variant, een langwerpig smal flesje met parfum dat door vrouwen om de hals kon worden gedragen. De aryballos werd vooral door atleten gebruikt. Het was het allerkleinste flesje en bevatte olie om na het sporten het lichaam schoon te maken.

Toen kwam Rome

De Romeinen namen de parfumcultuur van de Grieken over. De populariteit van de Romeinse badhuizen deed ook de parfum goed. Vooral het gebruik van geurtjes bij religieuze riten was rechtstreeks te danken aan de Griekse invloed. Het scheren werd bij mannen populair en daarna smeerden ze zich rijkelijk in met geurende zalfjes.

De Romeinen vonden vooral geur belangrijk, waar ze die niet konden creëren met verschillende bloemen deden ze dit met naar bloemen ruikende oliën. De huizen werden behangen met diverse geurende planten. Bij grote banketten ging het niet alleen om het eten op tafel maar ook om de grote weelderige boeketten. De kapsels van de dames werden versierd met bloemen. Deze voorkeur voor een overdaad aan geuren en kleuren brachten ze naar alle delen van hun rijk.

Voorspoed voor geur

De geschiedenis van de parfum was tot dan toe voorspoedig verlopen. Van een offergave aan de verschillende goden in allerlei culturen tot cosmetica voor dagelijks gebruik. Daarnaast werd aan veel oliën ook een geneeskrachtige werking toegeschreven. Van lavendel werd je rustig, tegen een verkoudheid nam je een stoombadje met Eucalyptus en niets helpt beter tegen een depressie dan een vanillelucht.

Het Oosten en attar

De Romeinen lieten een rijke erfenis na. Veel bleef bestaan maar niet alles, het belang van geur verdween. De populariteit van geuren voor persoonlijk gebruik zou tot ver in de middeleeuwen minimaal zijn. Alleen in Europa dan, de rest van de wereld bleef experimenteren.

In de Arabische wereld bleven geuren een belangrijke rol spelen. In China waren geuren voor het uitvoeren van religieuze riten. In India droeg de liefdesgod Kama pijlen met bloemenpunten als. Deze wereld bracht een nieuwe ‘parfum’, attar.

Attar is het Perzische woord voor geur, in het Arabisch wordt vaak Itr gebruikt, ‘parfum’. Attars zijn oliën die worden gemaakt door hydrodestillatie van kruiden en bloemen. De stoom met de olie wordt bewaard in containers met vaak sandelhoutolie. Sandelhout neemt gemakkelijk een geur op en is daarom een perfecte basis voor een attar. Net als wijn moet attar ‘rijpen’ en dan heb je een perfect parfum met alleen natuurlijke ingrediënten en bovendien zonder alcohol. Omdat attars geen alcohol bevatten zijn ze in de moslimwereld populair. Maar ook de stijgende populariteit van aromatherapie heeft de attar goed gedaan. Overigens is het geen geur om rijkelijk over je heen te sproeien enkele strategisch geplaatste druppels zijn voldoende.

De donkere middeleeuwen en daarna

Het was niet zo dat wij in Europa geen belang hechtten aan een heerlijke lichaamsgeur, we hadden het gewoon te druk met andere dingen. Vijanden van ons land houden en, ook niet onbelangrijk, voldoende voedsel produceren om in leven te blijven. In de vele kloosters werden nog wel bloemen en kruiden geteeld om geneeskrachtige zalfjes en drankjes mee te maken, maar geur? Het stond even niet hoog op ons verlanglijstje.

Maar de wereld werd groter. We ontdekten nieuwe werelden, nieuwe groenten, onbekende fruitsoorten en kruiden en vooral heel veel nieuwe geuren. De 12e eeuw wordt vaak als het keerpunt gezien. Parfum was niet meer alleen geneesmiddel. Parfum werd een beetje luxe, een deel van de dagelijkse wasbeurt en ook hét middel tegen de pest (en andere akelige ziekten). De pomander wordt populair. Het was een klein metalen bolletje dat om de nek werd gedragen. Je kon er muskus, amber en allerlei kruiden instoppen. Het bolletje beschermde tegen ziekten en tegelijkertijd maskeerde het een lichaamsgeurtje. Tot ver in de 18e eeuw werd het bolletje door zowel dames als heren gedragen.

Eau de toilette en de eau de cologne

De populariteit van parfum bleef stijgen. Eau de toilette en de eau de cologne werden naast de parfum belangrijk. Eau de cologne, ‘water van Keulen’, werd op de markt gebracht als medicijn tegen allerlei kwalen. Het had een zuiverende werking en was zelfs te gebruiken als monddouche. Napoleon was helemaal verzot op dit geurwatertje, hij dronk het met een beetje suiker! Alleen de prijs vond hij schandalig, een medicijn (en zo werd het aangeprezen) moest betaalbaar zijn voor iedereen. Vanaf die dag werden de medicinale kwaliteiten van het reukwater niet meer in advertenties genoemd. Zowel eau de toilette als eau de cologne vinden waarschijnlijk hun basis in het Middellandse Zeegebied. De ingrediënten waren daar ruimschoots aanwezig. De basis van eau de toilette was olie van lavendel, voor eau de cologne waren dat citrusplanten.

Chemie en parfum

De 19e eeuw bracht de chemie in de parfumindustrie. Allerlei geuren konden nu worden nagemaakt in een lab. Dit was een groot winstpunt, dure ingrediënten konden vervangen worden en hierdoor werden veel parfums bereikbaar voor de grote massa. De moderne parfumindustrie ontstond. Het Zuid-Franse Grasse werd beroemd om zijn grondstoffen voor natuurlijke parfums, Parijs werd de grote concurrent commercieel gezien.

In de 20e eeuw kregen we niet alleen veel nieuwe geuren maar ook een andere kijk op parfums. Het ging niet alleen meer om de geur. De verpakking werd belangrijk, het flesje en boven alles, de reclame. Parfumeurs verbonden hun namen aan glasfabrikanten, kunstenaars en vooral aan beroemdheden.

De soorten geuren die we kennen

Parfum is een aantal geurstoffen in een oplosmiddel, vaak alcohol. De alcohol verdampt al vrij snel op de huid, wat overblijft, is de geur van het parfumconcentraat. De ‘geurtjes’ die we kennen zijn:

• Parfum: 15% tot 40% parfumconcentraat opgelost in alcohol van gemiddeld 90%.
• Eau de parfum: 10% tot 20% parfumconcentraat.
• Eau de toilette: 5 % tot 10% parfumconcentraat opgelost in alcohol van 85%
• Eau de cologne: 2% tot 5% parfumconcentraat en een alcoholpercentage van ongeveer 80%

Lees verder

• Make-up in de geschiedenis
• Zeep, van recept tot bad
• Parfum: geurfamilies & noten