Is margarine gezond of ongezond ten opzichte van roomboter?

Het smeren van roomboter of margarine op brood zorgt ervoor dat we diverse vitaminen en mineralen binnenkrijgen, zoals onder andere vitamine A, D en K. Vooral als leverancier van vitamine D kan boter een gezonde bijdrage leveren aan onze voeding. Een tekort aan vitamine D kan leiden tot diverse ziektes als osteoporose, psoriasis, hart- en vaatziektes en kan zelfs een verhoogde kans op kanker opleveren. Toch zitten in boter en margarine beiden veel vetten en calorieën. Is het eten van boter of margarine dan wel gezond? En is margarine gezonder dan roomboter?

Ontstaan roomboter

In de tweede helft van de 19e eeuw begon roomboter als product aan waarde te winnen. Voor deze tijd werd roomboter, ofwel afgekort tot boter, met name gebruikt door de boeren die dit als bijproduct van de boerderij beschouwden. De stijgende rijkdom in westerse landen zorgde er echter voor dat er een grotere vraag kwam naar boter, waar tegen het einde van de 19e eeuw ook met industriële middelen op ingespeeld kon worden. De prijs van roomboter lag echter nog relatief hoog.

Ontstaan margarine

Problemen met militaire campagnes

Een van de problemen die militairen in de 19e eeuw en daarvoor regelmatig hadden, was het mee kunnen nemen van voldoende voeding die niet zou bederven. Een militaire campagne met grote aantallen militairen was zeer lastig te voorzien van vers voedsel gedurende de veldtocht, waardoor er vanuit de militaire kant een groeiende vraag was naar houdbare producten. Ook vetten had men nodig voor het leger, met name ook smeerbaar vet. Hoewel roomboter als product al beschikbaar was, bleek dit niet goed houdbaar te zijn, waardoor de keizer Napoleon III van Frankrijk een ander houdbaar product nodig had dat als smeerbaar vet voor zijn troepen kon dienen.

Ontstaan en ontwikkeling van margarine

In 1869 werd dit alternatief voor boter, margarine, uitgevonden door een Franse scheikundige. Veel civiele vraag was er toen nog niet voor het product, dat duurde tot 1871. In 1871 startte een Nederlander, Anton Jurgens, de eerste margarinefabriek ter wereld in Oss. Deze fabriek geldt nu als een van de grondleggers van Unilever. Het idee van Anton Jurgens achter het produceren van margarine was dat het een goedkoop alternatief was voor de duurdere roomboter. Voor het grijze uiterlijk dat margarine van zichzelf heeft, bedacht men om het te kleuren zodat het eruit zou zien als boter. Het probleem echter was dat de westerse burger steeds meer te besteden kreeg in latere jaren en daarmee ook, na een initiële goede ontvangst van de margarine, toch vaak weer richting de roomboter greep.

Toevoegingen aan margarine

In 1935 besloot men margarine als een gezond alternatief tegenover boter neer te zetten; het toevoegen van de vitaminen A, D en E moest hiervoor zorgen. Overigens zitten dezelfde vitaminen ook in roomboter. Het imago dat margarine hiervoor had, van surrogaat boter voor de armen, begon hierdoor wel te verbeteren. Ook vanaf 1935 hebben er steeds kleine veranderingen plaatsgevonden in de samenstelling van margarine, waaronder bijvoorbeeld een verlaagd gehalte aan transvetten.

Het verschil tussen roomboter en margarine

Het grootste verschil tussen roomboter en margarine is dat margarine geen boter is. Roomboter kan ook gewoon boter genoemd worden, aangezien er geen andere boter is. Boter is daarmee ook een beschermde naam, alleen producten die voor tenminste 80% uit melkvet bestaan mogen deze naam dragen. Margarine bestaat echter helemaal niet uit melkvet en mag daarmee deze naam ook niet dragen. Margarine bestaat voor ongeveer eenzelfde gehalte van 80% uit plantaardige oliën. Een andere naam die vaak voorbij komt is halvarine. Halvarine is in feite verdunde margarine; om halvarine te produceren wordt aan margarine water en gelatine toegevoegd, waardoor het vetpercentage met de helft zakt.

Margarine gezond of ongezond?

Margarine wordt vaak als een gezond alternatief voor boter neergezet worden, echter het maar net de vraag hoe je naar het product kijkt. Margarine bevat inderdaad fractioneel minder calorieën dan roomboter, waardoor gezegd zou kunnen worden dat het gezonder is.

Tevens bevat margarine minder verzadigde vetten dan roomboter, hoewel het totaal vermijden van verzadigde vetten ook weer niet gezond is. Margarine bevat daarnaast veel onverzadigde vetten, dat zijn de vetten die als gezond beschouwd worden. Er is echter wel een probleem bij de onverzadigde vetten die in margarine zitten; dit zijn oorspronkelijk vloeibare vetten die kunstmatig hard gemaakt zijn. Bij dit proces komen transvetten vrij, welke zeer ongezond zijn. Transvetten hebben als ongezonde eigenschap dat ze cholesterol en de kans op diabetes verhogen.

Margarine draagt daarnaast bij aan meer omega 6 in het lichaam, met echter als risico dat er een tekort aan omega 3 ontstaat. Deze omega 3 en omega 6 horen met elkaar in een evenwicht te zitten, waarbij een verkeerde verhouding in het lichaam ook niet gezond is. Samengevat:

• Margarine bevat iets minder calorieën dan boter
• Margarine bevat veel gezondere onverzadigde vetten, tegenover verzadigde vetten in roomboter
• Margarine bevat meer ongezonde transvetten
• Zowel in roomboter als margarine zitten gezonde vitamines, waaronder vitamine D
• Margarine verhoogt omega 6 concentraties in het lichaam

Roomboter gezond of ongezond?

Is roomboter dan gezonder? Ja en nee. Enerzijds bevat roomboter meer verzadigde vetten, waar we zeker niet teveel van binnen moeten krijgen. Tegelijkertijd echter zitten er minder transvetten in en is het een natuurproduct met minder toevoegingen dan margarine. Indien roomboter met mate wordt gegeten hoeft het zeker niet slecht te zijn.