Witte waterkers, etymologie en geschiedenis

De waterkers is terug volop in de mode, de plant wordt weer deskundig gepromoot als supervoedingsupplement en dat verdient hij ook wel een beetje. Want waarom zouden we alleen dure producten van ver weg onder de aandacht brengen terwijl we gezonde inheemse kruiden zoals waterkers en brandnetel voor het oprapen hebben. De naam Nasturtium is afgeleid van de Latijnse woorden 'nasus' neus en 'tortium' kwelling, omdat de bladeren bij het stuk wrijven een scherpe, mosterdachtige geur verspreiden, die het neusslijmvlies prikkelt. Anderen willen de naam afleiden van het Griekse anastrution, middel tot herstel en dat is weer af­komstig van anastuoo, oprichten. Dus een plant die er voor zorgt dat de mens zich weer kan oprichten. Waterkers werd vroeger als bloedzuiverend, ontsmettend en versterkend beschouwd. De geneeskrachtige waarde vinden we ook terug in de soortnaam officinale, een plant die in de officine of de apotheek gebruikt werd.

Namen in het verleden

De naam Witte water­kers verwijst natuurlijk naar de witte bloemen die in of aan het water groeit; terwijl kers ontstaan is uit kres, van het Latijnse woord voor groeien: crescere. Een en ander vanwege de snelle groei van de Waterkers. De Duitse benaming voor deze soort is Brunnenkresse, naar zijn groeiplaats bij bronnen. Bij Hildegard von Bingen ontmoeten we haar als Burncrasse of Burnekarse. Bij ons schijnen vroeger de namen Brunkersse en Waterkresse in gebruik geweest te zijn. Verder staat in Den Grooten Herbarius van 1514 de plant vermeld onder Bruinkersse, wat op een verbastering of een foutieve weer­gave zou kunnen wijzen.

Met kers of kerse werden vele scherp smakende kruisbloemigen aangeduid, bijvoorbeeld Tuinkers (Lepidium sativum) die vroeger ook onder de Latijnse geslachtsnaam Nasturtium bekend stond. Voor Zuid-Holland vinden we bij Heukels de naam Waterraket, dus een raketsoort (Sisymbrium) die bij of in het water groeit. De verwarring om hier van raket te spreken is hoogstwaarschijnlijk te wijten aan het feit dat Dioscorides onze Witte waterkers Sisymbrion noemde. Op goede gronden neemt men aan dat dit de verwarring in de hand gewerkt heeft.

Dodonaeus over waterkers

Bij Dodonaeus in zijn Cruydeboeck van 1554 vinden we de plant terug onder de naam water Kersse maar ook als Coeckoecxbloemen en Dodoens had ook de goeie gewoonte om de Franse, Duitse en Engelse namen te vernoemen. Zo vermeldt hij Cresson aquatique (petit), Flos cuculi, Gauchblum, Kresz, Nasturtium aquaticum, Passerage sauvage, Sisymbrium cardamine, Sium en Waterkersse (cleyn). De medicinale werking die Dodoens er aan toeschreef: 'Waterkersse es goet voor salaet alleen oft met andere cruyden inghenomen ende alzoo ghebruyckt zoo doet sy water maken ende dat graveel ende den steen rijsen ende es goet tseghen die droppelpisse ende coupisse ende tseghen alle verstoptheyt van den nieren ende van der blasen. Dus vooral goed voor de nieren en urinewegen als diureticum en om blaasstenen uit te drijven. Verder adviseert hij het sap en de gekneusde plant als een soort lotion voor uitwendig gebruik tegen sproeten 'Waterkersse doet oock dat sproet vergaen van den aensichte ende alle vlecken als sy tsnachts daer op gheleyt wordt ende smorghens afgewasschen wordt.

Hoge voedingswaarde en anti-oxidant

Nu is hij vooral bekend om zijn hoge voedingswaarde en zijn mosterdolieglycosiden (iso-thyocinaten) met ontsmettende en sterk anti-oxidantwerking. De plant werd en word nog steeds als salade gebruikt. Reeds heel vroeg werd hij voor consumptiedoeleinden gekweekt. In de Ardennen vinden we nog regelmatig vervallen afdammingen in beekjes, waar vroeger kleine kwekerijen waren, want de waterkers moet in zuiver stromend water gekweekt worden. In de keuken kan het in salades (met roquefort bvb), soep, sap en saus (met zalm bvb) verwerkt worden.

Waterkerssaus bij zalm

Smelt boter, bak sjalotjes, knoflook en waterkers tot de sjalotjes zacht zijn. Haal de pan van het vuur en laat iets afkoelen.  Pureer het waterkersmengsel met crème fraîche, mosterd en zout en peper naar smaak. Doe alles in een pan en warm al roerend langzaam op.  Voeg de zalm toe aan de saus.

Voor verder onderzoek

• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17980985 J Ethnopharmacol. 2008 Jan 4;115(1):116-21. Epub 2007 Sep 25. Effect of hydroalcoholic extracts of Nasturtium officinale leaves on lipid profile in high-fat diet rats.
• http://scialert.net/fulltext/?doi=ijp.2010.896.902&org=11 Evaluation of antihepatotoxic Effect of Watercress Extract and its Fractions in Rats
• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19719054 Acta Pol Pharm. 2009 Mar-Apr;66(2):187-93.Investigation of antioxidant properties of Nasturtium officinale (watercress) leaf extracts.