Bernagie tegen melancholie

Hemelsblauwe lieve bloemen met ruwbehaarde bladeren. Zo ziet en voelt Borago officinalis. De lieve naam Bernagie en de ruwe naam Borago zegt al iets over zijn uiterlijk maar mogelijk ook over zijn medicinale werking. Borago komt van bourru, ruw of van het Arabische abu buraq, vader van het zweet, wat verwijst naar zijn zweetdrijvende werking of abu huras, vader van ruigte. Of nog interessanter naar cor'ago, hart-opwekkend of courage hebben, moedig zijn, dit verwijst naar de van oudsher bekende werking tegen melancholie, mag ik dat vertalen als anti-depressief.

Bernagie voor coragie

In de Romeinse tijd zei men van bernagie dat het de melancholie verdreef zelfs wanneer het op de grond werd gestrooid. 'lila ego borago gaudi semper ago', of zoals dat in de zestiende eeuw werd gezegd: 'ick die men noemt bernagie, gheef 't hert altijdt coragie'. Johan van Beverwijck haalde dit ook aan in zijn werk en schreef: 'en verweckt Blijschap des herten'. 'Bernagye ende Buglosse (ossetong) zijn goet voor de gene, die Flauw werden, verheugen de Swaarmoedige, en verquicken die uyt een langdurige sieckten komen'.

Ook Dodoens verwijst naar de verfrissende, opwekkende en ontspannende werking. Van desen cruyde/ en van zijnen bloemen schrijftmen/ dat zy in wijn gheleyt/ ende daer af ghedroncken/ den mensche vrolijck ende blijde maecken/ ende alle droefheyt/ swaermoedicheyt/ ende melancholie verdrijven. Al houdt hij wel een slag onder de arm door dat 'schrijftmen'. Toch is juist deze ontspannende werking van Borago de laatste jaren wetenschappelijk onderbouwd. Dioscorides en Dodoens waren ook niet gek!

De meest gebruikte naam is nu wel 'komkommerkruid', volgens sommigen omwille van de vorm van het zaad, maar meer waarschijnlijk om de koele, frisse smaak. In het Duits zegt men 'Gurkenkraut'. De blaadjes en de bloemen kunnen in de sla verwerkt worden. Volgens Couplan smaken de jonge blaadjes naar oesters. Ik kan daar in komen, maar vind dat toch wel een dichterlijke overdrijving.

Wat ook opvallend is aan de plant, zijn de mooie bloemen die ietwat naar beneden hangen. Deze gekrulde bloemstengels, die men botanisch schichten noemt, zijn typisch voor de familie van de Ruwbladigen. In Vlaanderen werd de bernagie dan ook 'beschaamd mooi meisje' genoemd.

Bernagie vroeger en nu

In 1681 beschreef men een middel tegen de 'lammigheit, endie de spraak verloren hebben'. Men moest een handvol bernagie en guldenroede nemen, die in melk koken, een scheut oud bier toevoegen en daar een vol glas nuchter van drinken.
Tegen lammigheit en tegen melancholie wordt het nu niet meer gebruikt. Het is zelfs zo dat de plant de laatste jaren eerder negatief in het nieuws kwam, omdat het zoals vele andere ruwbladigen pyrrolizidine-alkaloïden bevat, stoffen die na langdurig gebruik de levercellen kunnen beschadigen.

Positief is dan weer dat de vette olie uit de zaden veel gammalinoleenzuur (GLA) bevat. Deze olie wordt zowel tegen eczeem, overgangsklachten, allergie en reuma gebruikt en bevat weinig of geen alkaloïden. Bernagie is zo, op een hele andere manier, aan een nieuw geneeskrachtig leven begonnen.

Namen van Borago officinalis

• Franse namen : bourrache, bourrache officinale, bourrage, bourrèche, buglosse à large feuilles, buglosse des jardins, choubouroche, chourude, Herbe à la suée, langue de bœuf, langue de vache, piquants bleus
• Duits: BlaueHimmelstern, Borestch, Borretsch, Gurkenkraut, Kurkenkraut,
• Engels: beebread, beeplant, borage, Bugloss, Burrage, Common Borage, Cool tankard, starflower, Tailwort, talewort,
• Dodoens: Dit cruyt wordt van den ouders in Griecx gheheeten Buglosson/ ende in Latijn Lingua bubula, Libanium oft Lingua bovis/ dat es in onse tale Ossentonghe oft Coetonghe. En van Plinius Euphrosynon om dattet vrolicheyt maeckt. Inder Apoteken zoo heetet Borago/ ende daer naer in onser talen Bernagie oft Boragie/ in Hoochduytsch Burretsch/ in Franchois Bourrouche ou Bourrache.

Voor verdere studie Bernagie-olie

• Takwale A, Tan E, Agarwal S, Barclay G, Ahmed I, Hotchkiss K, Thompson JR, Chapman T, Berth-Jones J. 2003. Efficacy and tolerability of borage oil in adults and children with atopic eczema: randomised, double blind, placebo controlled, parallel group trial. British Medical Journal 327(7428):1385.
• van Gool CJ, Thijs C, Henquet CJ, van Houwelingen AC, Dagnelie PC, Schrander J, Menheere PP, van den brandt PA. 2003. Gamma-linolenic acid supplementation for prophylaxis of atopic dermatitis--a randomized controlled trial in infants at high familial risk. American Journal of Clinical Nutrition 77(4):943-951.
• Ziboh VA, Naguwa S, Vang K, Wineinger J, Morrissey BM, Watnik M, Gershwin ME. 2004. Suppression of leukotriene B4 generation by ex-vivo neutrophils isolated from asthma patients on dietary supplementation with gammalinolenic acid-containing borage oil: possible implication in asthma. Clinical and Developmental Immunology 11(1):13-21.
• Leventhal LJ, et al. Treatment of rheumatoid arthritis with gamma-linolenic acid. Ann Intern Med 1993;119:867-73. A randomized, double-blind, placebo-controlled, 24-week trial of 37 patients with rheumatoid arthritis and active synovitis. The treatment group receiving gammalinoleic acid (GLA) 1.4 g experienced a 36% reduction in the number of tender joints and a 28% reduction in swollen joints.

• Gilani AH, Bashir S, Khan AU. Pharmacological basis for the use of Borago officinalis in gastrointestinal, respiratory and cardiovascular disorders. J Ethnopharmacol. 2007 Dec 3;114(3):393-9. Department of Biological and Biomedical Sciences, Aga Khan University Medical College, Karachi 74800, Pakistan. These results suggest that the spasmolytic effects of Borago extract are mediated possibly through Ca++ antagonist mechanism, which might explain the traditional use of Borago officinalis in hyperactive gastrointestinal, respiratory and cardiovascular disorders.