Actinomycose, straalschimmelziekte

Straalschimmelziekte, een zeldzame infectie die toch voor ernstige gevolgen kan zorgen. Over de gehele wereld komt deze ziekte voor, ook in Europa. Straalschimmelziekte doet vermoeden dat de ziekte door een schimmel wordt veroorzaakt. Hert gaat hier echter om een bacterie die wel op een schimmel lijkt, vandaar de benaming. De bacterie komt voor in de darmen en de mondholte en kan voor een infectie zorgen wanneer er sprake is van beschadiging. Denk hierbij aan bijvoorbeeld een wond in de mondholte. Het vaakst wordt er een ontsteking van de kaak gezien. In ernstige gevallen raken de hersenen of het hart ontstoken. In dit geval is de kans op overlijden groot. Om die reden is behandeling altijd noodzakelijk.

Wat is actinomycose?

Actinomycose wordt ook wel straalschimmelziekte genoemd. Het gaat hier om een infectieziekte, veroorzaakt door een bacterie. Een infectieziekte houdt in dat er sprake is van een ziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie, virus of parasiet. Bij straalschimmelziekte gaat het niet dus om een bacterie. Een infectieziekte hoeft overigens niet besmettelijk te zijn, hoewel dit wel vaak wordt gedacht.

Een schimmel of een bacterie?

Het lijkt erop dat straalschimmelziekte veroorzaakt wordt door een schimmel, gezien de benaming. Maar niets is minder waar: een bacterie is er de veroorzaker van. Dit is de bacterie Actinomyces israelii. Deze bacterie leeft zonder zuurstof, deze heeft hij niet nodig om energie om te zetten. Het heet de schimmelstraalziekte omdat de bacterie wel op een schimmel lijkt.

De bacterie komt vooral voor in de darmen en in de mondholte. Deze zijn soms jarenlang aanwezig en zullen normaal gesproken geen klachten veroorzaken. De bacterie leeft prima binnen het menselijk lichaam, maar kan ook hierbuiten soms maandenlang overleven.

Straalschimmelziekte, de symptomen

De bacterie zal onder normale omstandigheden geen infectie of klachten veroorzaken. Pas wanneer er sprake is van een beschadiging van de darmen of de mondholte, kan de bacterie dieper binnen dringen. Dan veroorzaakt deze wel een infectie. Denk bijvoorbeeld aan schade van het darmslijmvlies. Of na het trekken van een kies, waarbij het mondslijmvlies beschadigt raakt. Ook ontstoken tandvlees kan een oorzaak zijn. Ook een infectie in de borstholte of het bekken wordt wel gezien. Deze infecties worden veroorzaakt na het doorslikken van speeksel dat de bacterie bevat.

De symptomen zijn afhankelijk van waar de bacterie een infectie heeft veroorzaakt. Vaak ontstaat er een infectie aan de kaak, met name de onderkaak. Er ontstaat vaak als eerste een kleine zwelling aan de kaak. De zwelling is hard en roodblauw van kleur. Hierin vormt zich een abces. Het abces zal doorbreken naar de huid toe, waarna er pus uitvloeit. Deze pus is geel en taai en ziet er soms korrelachtig uit. De ontsteking kan zich uitbreiden naar andere gedeelten van de mond zoals het tandvlees, de tong, de wang, de schedel en zelfs de hersenen. Dit is de meest voorkomende vorm van straalschimmelziekte en wordt ook wel de cervicofaciale vorm genoemd.

Wanneer speeksel besmet met de bacterie wordt doorgeslikt, komt dit in de darmen terecht. Bij beschadiging van het buikvlies of de darmen kan hier een ontsteking ontstaan. Symptomen hiervan zijn buikpijn, diarree, overgeven, verstopping en koorts. Ook nu zal er pus afvloeien. Hierbij wordt er een fistel aangelegd, een niet-natuurlijke opening die een verbinding vormt tussen de buikwand of de darmen en de huid. Via deze fistel komt de pus naar buiten toe. De ontsteking kan zich uitbreiden naar bijvoorbeeld de lever toe. Deze vorm noemen we de abdominale vorm.

Soms ontstaat er een infectie in de longen. Symptomen hiervan zijn hoesten met slijm, pijn op de borst en koorts. Koorts is vrijwel altijd een teken van een infectie. Ook nu zullen er fistels gevormd worden, die een verbinding tussen de borstwand en de huid vormt. Langs deze weg zal pus wegvloeien. Deze vorm van straalschimmelziekte noemen we de thoracale vorm.

Als laatste kan de bacterie zich via de bloedbaan verspreiden. op deze manier kan de bacterie in vrijwel ieder orgaan een infectie veroorzaken. Bij vrouwen zien we vaak een infectie aan de vrouwelijke geslachtsorganen. Maar ook aan de blaas, de lever, de nieren, het hart of de hersenen kan een ontsteking ontstaan. Deze vorm zien we vaak bij vrouwen met een spiraaltje. Het spiraaltje veroorzaakt beschadiging van het baarmoederslijmvlies, waardoor de bacterie kan binnendringen. We spreken ook wel van de gegeneraliseerde vorm.

De pus loopt via een fistel naar de huid toe. Maar soms kan een abces ook doorbreken naar binnen toe, naar het bot. Er ontstaat dan een beenmergontsteking. Er ontstaat een zwelling, een rode huid en pijn aan de botten. Ook zal er koorts optreden. Bij een aanhoudende ontsteking kan er bot afsterven.

Behandeling

Hoewel straalschimmelziekte zeldzaam is, komt deze toch nog wel voor en zal zeker behandeld moeten worden. De bacterie is gevoelig voor penicilline. Dit is een antibioticum die de bacterie voldoende doodt. Ook wordt er wel gebruik gemaakt van tetracycline, ook een antibioticum. De kuur wordt gedurende een half jaar tot een heel jaar gegeven.

Bij een ontsteking in de mondholte of de kaak is de genezing het beste en het snelste. Vaak zullen de klachten snel verdwijnen. Toch moet de antibioticakuur geheel afgemaakt worden, om te voorkomen dat de infectie weer opnieuw optreedt.

Bij een ontsteking van het hart of de hersenen kan er blijvende schade optreden. De infectie kan wel bestreden worden maar verloopt vaak moeizamer, omdat deze dieper zit. De blijvende schade kan niet hersteld worden. Bij een ontsteking van de hersenen is de kans op overlijden groot. Ruim een kwart van alle patiënten komt voortijdig te overlijden. Een snelle diagnose en behandeling is dan ook noodzakelijk.