RSI, sluimerende overbelasting

Pijnlijke polsen, stijve vingers, steken in de handen en zeurende pijn in de onderarm: RSI kent vele gezichten. RSI is de overkoepelende term voor een reeks onaangename klachten als gevolg van repeterende bewegingen. Nek, schouder, arm, pols, hand en vingers raken voelbaar overbelast. Door gemakzucht of werkdruk worden RSI klachten eerst niet serieus genomen en zelfs genegeerd. Met het risico dat rust niet meer helpt. Gedragsverandering kan u redden: neem op tijd pauze, desnoods ander werk!

Wat is RSI?

RSI is de afkorting van Repetitive Strain Injury, schade die optreedt door herhaalde overbelasting. In de volksmond heet RSI ook wel muisarm, maar dat is achterhaald. RSI bestond al lang voor de uitvinding van de computermuis. Driehonderd jaar geleden al was de term 'notarissen- en schrijversziekte' bedacht. Dit was in feite een ontsteking van de pezen en omringende weefsels in de hand en pols die veel voorkwam bij schrijvend kantoorpersoneel. Dergelijke pijnsyndromen kwamen toen ook al voor bij musici zoals pianisten en violisten. Behalve muzikanten kunnen ook andere beroepsgroepen, zoals huisschilders, kappers, caissières, telefonisten, tandartsen en personeel in fabrieken RSI oplopen. In de huidige tijd wordt RSI vaak gezien bij mensen die veel met computers werken, vaak internetten en/of gamen.

Het risico op RSI neemt toe bij elke eenzijdige, statische belasting van ons lichaam, waarbij alleen de fijne motoriek wordt gebruikt. Om die statische houding te kunnen handhaven worden de spieren in grote delen van het lichaam automatisch aangespannen en ontstaat er een soort opstapeling van spanning. De ernst van de RSI wordt bepaald door het soort beweging dat er gemaakt wordt, maar ook de precisie, de snelheid, de frequentie en de versnelling van de bewegingen.

Waaraan herken je RSI?

RSI is een sluimerende aandoening. De eerste schade blijft vrijwel altijd verborgen. Het is mogelijk dat er af en toe wat pijn in vingers, handen, polsen, onderarmen, schouders of nek optreedt, maar die is vaak nog van korte duur en wordt meestal genegeerd. Een andere mogelijkheid is dat vingertoppen opeens gaan tintelen of dat er een gevoel van zwaarte optreedt. Indien niet wordt ingegrepen gaat de pijn langzaam of snel over in een chronische toestand, waarbij de pijn zo hevig kan zijn dat een kopje vasthouden, een auto besturen, afwassen, tanden poetsen en haren kammen niet meer lukken. De pijn blijft dan continu, ook als de werkzaamheden die de pijn deden ontstaan worden gestopt. Vaak ontstaan er dan ook 'referred pain' syndromen, waarbij pijnen worden gevoeld in andere delen van het lichaam. Kortom: Het hele aan- en ontspanningssysteem van het lichaam is in de war.

Meerdere fases

Het grootste gevaar voor beeldscherm- en andere routinewerkers is het gedurende lange tijd in een bepaalde houding dezelfde beweging maken. Achter een scherm beweeg je nauwelijks, behalve met de handen. En juist die handen bewegen overmatig, en ook nog eens hoofdzakelijk de rechterhand. Spieren verkrampen, de bloedtoevoer wordt geblokkeerd en spierweefsel verzuurt. De eerste fase is als er tintelingen, steken, een doof gevoel, of een gevoel van ongemak en moeheid in de armen of handen ontstaat. Kleine temperatuurverschillen in delen van de huid zijn ook mogelijk. Welke symptomen er ook zijn, het kenmerkende van de eerste fase is dat de klachten ophouden na wat rust.

De tweede fase is als dezelfde klachten ook na het werk aanhouden en niet goed meer is aan te wijzen waar de pijn nu precies zit. De pijn wordt als het ware 'overal' in de handen, polsen en armen gevoeld. Er kan daarbij krachtverlies en stijfheid ontstaan en als het werk wordt hervat nemen de klachten toe. Wie de tweede fase ook negeert, komt in de derde fase en die is nog ernstiger: De klachten gaan door ook als er veel rust is genomen en je je stil houdt. Er kan zwelling optreden en de zeurende of stekende pijn verstoort de slaap. Het werk hervatten geeft zoveel meer last dat dat niet eens meer kan. Uiteindelijk kunnen de spieren, pezen, gewrichten en gewrichtsbanden blijvend worden aangetast en kan de patient langdurig arbeidsongeschikt worden. Denk niet dat het wel meevalt als je in de eerste of tweede fase zit, want verergering kan heel snel optreden.

Pauzes en rust

Om RSI te lijf te gaan, proberen werkgevers vaak de werkplek van hun medewerkers zo goed mogelijk aan te passen. Ergonomische stoelen en bureaus, betere muis of een muispen, een ergonomisch gevormd keyboard enz. Daarnaast wordt gehamerd op de lichaamshouding: Een rechte rug, de borst geheven, de schouders naar beneden en de voeten plat op de grond. Al deze maatregelen zijn echter lapmiddelen en niet voldoende. De 'repetitive' bewegingen gaan immers gewoon door. Beter is om zeer regelmatig pauzes in te lassen en de armen rust te gunnen. Dit betekent niet dat ze niets meer moeten doen tot de volgende episode van computerwerk is aangebroken, maar de bewegingen die handen en armen maken moeten veel afwisselender zijn. Om er aan herinnerd te worden op tijd te pauzeren bestaat er pauzeersoftware die gebruik van het toetsenbord en de muis registreert en de werknemer op tijd waarschuwt. Er bestaan ook programma's die op gezette tijden alles stil leggen. Het staat vast dat RSI klachten eerder optreden als het lichaam bij voorbaat al vermoeid is, waarvan gebrek aan slaap de voornaamste oorzaak is. Vermoeide spieren tot herhaalde fijn-motorische bewegingen aanzetten is vragen om grote moeilijkheden.

Relatie met stress

Het etiket stress wordt overal losjes opgeplakt, zo ook op RSI klachten. Maar de relatie tussen stress en RSI bestaat alleen daarin, dat voordat de RSI klachten optreden er dikwijls een drukke, stressvolle periode is geweest van harder werken, langere uren maken, minder pauzes etc. In zo'n periode kunnen beginnende RSI klachten gemakkelijker worden genegeerd. Er is als het ware 'geen tijd' om zich bezig te houden met lichamelijke ongemakken. Wie gestrest is, luistert niet naar de signalen van het lichaam. Ditzelfde geldt voor stress in het algemeen. Slechter slapen door veel gepieker zorgt ervoor dat spieren niet genoeg kunnen ontspannen. Resultaat: De werkdag begint en de vermoeide spieren mogen urenlang dezelfde bewegingen maken. Geen wonder dat ze vroeg of laat protesteren.

Preventie

In de wetgeving wordt RSI enkel gekoppeld aan beeldschermwerk. Werknemers die aan risico voor RSI blootstaan kunnen klachten voorkomen door na uiterlijk twee uur RSI-belastend werk tien minuten pauze te nemen of andersoortig werk te doen. Maximaal mag er vier tot zes uur RSI-belastend werk per dag worden verricht, afhankelijk van de mate van belasting en intensiteit van de taken die worden uitgevoerd. Uitgegaan wordt van normale arbeidsomstandigheden. Is de werkplek ergonomisch niet ideaal en is sprake van deadlines en stressvol werk, dan wordt de maximale grenswaarde teruggebracht naar twee tot drie uur per dag RSI-belastend werk. Krijgt een werknemer RSI klachten, dan is de werkgever verplicht het werk aan te passen. Een bedrijfsarts kan u hierbij helpen. Via de ondernemingsraad van het bedrijf kunt u contact opnemen met de Arbeidsinspectie indien u te maken heeft met een werkgever die niets wil veranderen of u zelfs wil ontslaan. U kunt de inspectie ook zelf inschakelen.

Cijfers RSI

In Nederland lopen twee miljoen mensen risico op RSI (factsheet RSI 2015). Jaarlijks gaan een paar honderdduizend mensen naar de arts met RSI gerelateerde klachten. Het mag officieel RSI genoemd worden als de klachten langer dan zes weken bestaan. Het maakt bij computergebruikers volgens onderzoek niet uit of er wel of niet met een muis wordt gewerkt. Klachten zijn in beide groepen nagenoeg gelijk, hoewel de muis de hand wel in een onnatuurlijke houding dwingt. Dat het probleem van grote omvang is laten de jaarlijkse kosten die RSI maakt wel zien: maar liefst 2 miljard euro (TNO 2006) mag de maatschappij ophoesten. En wat komt daarvoor terug? Niet zo bijster veel. Behandelingen houden veelal pijnstillers en fysiotherapie in, hoewel de patiënt de keus heeft uit honderden behandelmethoden, allen gericht op het verbeteren van de doorbloeding, het verminderen van pijn, training van houding, ontspanning, beweging, bewustwording van spierspanning etc. Soms wordt de werkplek anders ingericht, bijvoorbeeld een armleuning, speciaal toetsenbord of voetenbankje. Maar wat er eigenlijk moet gebeuren, namelijk het wijzigen van functies, werktijden en pauzes, wordt echter bijna nooit gedaan. En gedragsverandering is nu juist noodzakelijk om na uitgebreide revalidatie en herstel weer normaal te kunnen functioneren.

"Pain obliterates everything else. In pain, there is only the eternal present." ~ Jacqueline Carey