Open been: wat is het en wat kun je eraan doen?

Een open been is een wond aan het onderbeen en niet of nauwelijks geneest. Het ontstaat doordat er een slechte doorbloeding is. Op deze manier kan een klein wondje of zweertje uitgroeien tot een open wond aan het been. Vaak is er wat aan te doen, door bijvoorbeeld meer te bewegen, gezonder te leven of een steunkous dragen. Het kan in sommige gevallen zo ernstig zijn dat amputatie van het (onder)been noodzakelijk. Wat houdt een open been precies in en hoe kan het behandeld worden?

Wat een open been inhoudt

De medische benaming voor open been is “ulcus cruris” en het is een open wond aan het (onder)been. Letterlijk betekent het: “zweer aan het onderbeen.” De normale huid is gedeeltelijk verdwenen en er ontstaat een meestal nogal grillige open wond. De grootte kan verschillen en soms is de wond vochtig. Vaak is deze plek bedekt met een korst. Als er weefsel is afgestorven, is dat te zien aan een zwarte plek. Als dit niet wordt behandeld, kan het tot zo’n ernstige infectie leiden dat (een deel van) het been moet worden geamputeerd. Als de wond minder ernstig is, kan het vanzelf genezen. Vanuit de randen van het wandje groeit er normaal huidweefsel. Voordat er sprake is van een open been, zijn er vaak al een lange periode klachten zoals vochtophopingen, spataderen, dikke enkels of bruine verkleuringen. Open benen komen regelmatig voor, vooral bij ouderen met doorbloedingklachten. Het komt bij vrouwen iets vaker voor dan bij mannen.

Het ontstaan

Deze aandoening ontstaat als er sprake is van een slechte doorbloeding. Bloed is voorzien van zuurstof en voedingsstoffen dat wordt afgeleverd aan alle cellen in het lichaam. De bloedvaten vertakken zich steeds verder tot de kleinste haarvaten om alle weefsel te voorzien. Er bestaan aanvoerende bloedvaten (slagaders) en afvoerende bloedvaten (aders). In beide systemen kan een stoornis ontstaan, waardoor er uiteindelijk een open been kan ontstaan. Het probleem ontstaat meestal in de aders, waarbij het bloed via de benen weer omhoog moet naar het hart. Doordat het kleppensysteem in de aders niet meer goed werkt, kan het bloed weer terugstromen naar de benen. Als er een vernauwing ontstaat in de slagaders, komen er te weinig zuurstof en voedingsstoffen in het weefsel, waardoor er cellen afsterven. Dat kan leiden tot zeer pijnlijke open plekken die erg moeilijk genezen.

Huidinfarct

Roken is een grote oorzaak van het dichtslibben van de slagaderlijke haarvaten. Haarvaten zijn de kleinste bloedvaatjes in het lichaam. Vooral in de kleine slagaderen in de huid kan een vernauwing snel slechte gevolgen hebben voor de doorbloeding: kleine vaatjes hoeven maar weinig vernauwd te worden voordat de bloeddoorstroming in gedrang komt. Soms kan een slagadertje ook plotseling worden afgesloten door een bloedstolseltje. Dat wordt ook wel een embolie of huidinfarct genoemd.

De verschijnselen

Meestal zal een moe en een zwaar gevoel in de benen een eerste verschijnsel zijn van een doorbloedingsstoornis. In de loop van de dag zullen de enkels dikker worden door een vochtophoping (oedeem). Er kunnen spataderen ontstaan, eczeemklachten en bruine plekken. Soms ontstaan er onderhuidse verhardingen. Uiteindelijk zal er een zweer ontstaan die moeilijk geneest en ontstaat er een open been. De zweer hoeft niet pijnlijk te zijn, maar kan stinken en veel vocht produceren. Meestal bevindt de open plek zich in de buurt van de enkel.

Diagnose

Door te voelen van het kloppen van de beenslagaders of het meten van de bloeddruk kan een aanvoerstoornis in het slagadersysteem worden uitgesloten of worden bevestigd. Een open been is aan de buitenkant goed te herkennen. Aanvullend onderzoek zoals röntgenonderzoek is soms nodig. Als aanvullend onderzoek wordt er ook vaak een duplex-onderzoek uitgevoerd. Hierbij wordt een echo in combinatie met een Doppler uitgevoerd. Een echo kan de bloedvaten in beeld brengen en de Doppler kan de richting en de snelheid van de bloedstoom meten. In geval van een vermoeden van een infectie, kan er weefsel op de kweek worden gezet. Aan de hand van de ernst van de stoornis wordt bepaald welke behandelmethode er wordt toegepast.

Behandeling

Het belangrijkste is om de bloedstroom vanuit de benen richting het hart toe weer te bevorderen. De aanvoer van de bloedstroom met voedingsstoffen en zuurstof zorgt ervoor dat de wond beter kan genezen. Om de bloedstroom naar boven toe te bevorderen kan er een speciaal drukverband worden gebruikt. Deze methode vervangt de kuitspierpomp die niet meer goed werkt. Bij dit verband is de druk om de enkels het grootst en het zal geleidelijk aan richting de knie afnemen. Hierdoor kan het bloed niet meer terugzakken naar beneden. Het heeft alleen voldoende werking als de kuitspieren daarnaast worden gebruikt, dus lopen is noodzakelijk. Zwemmen of fietsen is ook een goede vorm van beweging. Hoe lang de behandeling met drukverband duurt, is verschillend. Het kan variëren van enkele weken tot vele maanden. Tijdens de nacht moet het verband eraf, omdat het anders pijnlijk kan worden. In sommige gevallen zal er vervolgens altijd een steunkous moeten worden gedragen.

Als de wond aan het been erg groot is, moet er soms een huidtransplantatie plaatsvinden. Er worden stukjes huid van bijvoorbeeld een bovenbeen verwijderd en op de wond geplaatst. Soms wordt er gekozen voor het wegspuiten van bepaalde aanwezige spataderen. Als er sprake is van een aanvoerstoornis door vernauwing van één of meerdere slagaders, waardoor het open been niet kan genezen, wordt er soms gekozen voor het dotteren van deze slagaders. Hierbij wordt de vernauwing opgeheven door middel van een ballontje dat opgeblazen wordt in de slagader, waardoor er weer bloed doorheen kan stromen. In uitzonderlijke gevallen wordt er gekozen voor een ziekenhuisopname, als bijvoorbeeld het open been na een aantal maanden nog niet is genezen of als er sprake is van een infectie. Als een open been ernstig is geworden en andere methodes helpen niet meer, kan er gekozen worden voor een amputatie van de voet of het (onder)been.

Wat je zelf kunt doen

Beweging is belangrijk, zodat je de kuitspieren in beweging houdt. Draag daarbij een elastische steunkous. Als je doorbloedingsysteem eenmaal is beschadigd, zal het in de meeste gevallen niet meer genezen. Je kunt wel proberen een nieuwe open wond te voorkomen. Probeer op een goed gewicht te zitten en als je last hebt van overgewicht, is het verstandig om wat af te vallen. Vermijd strakke kledingstukken zoals knellende spijkerbroeken en elastieke banden. Loop op gemakkelijk schoenen en vermijd hoge hakken. Hoge hakken verminderen de goede pompende werking van de kuitspieren. Als je een tijdje moet zitten, leg je benen omhoog. Indien mogelijk kun je ook het voeteneind van je bed wat verhogen. Deze maatregelen zullen bijdragen aan het voorkomen van vochtophopingen en vermoeide benen, maar toch blijft de kans bestaan dat er in de toekomst (opnieuw) een open been ontstaat.