Auto-immuunziekten: oorzaken, typen, behandeling, prognose

Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen infecties en kanker. Bij auto-immuunziekten verloopt die bescherming niet goed. Het lichaam maakt antistoffen of anticellen tegen eigen weefsels, alsof deze lichaamsvreemd zijn. Er zijn anno 2023, alle typen samen, ongeveer 156 auto-immuunziekten bekend. Voorbeelden van auto-immuunziekten zijn acuut reuma, de ziekte van Hashimoto, reumatoïde arthritis en vitiligo. Wat zijn de oorzaken en de symptomen van auto-immuunziekten? Wat zijn de behandelmogelijkheden en wat is de prognose?

Inhoud artikel

• Immuunsysteem
• Auto-immuunziekte
• Bij wie komen auto-immuunziekten voor?
• Oorzaken auto-immuunziekten
• Twee groepen/typen auto-immuunziekten
• Korte omschrijving van verschillende auto-immuunziekten
• Diagnose auto-immuunziekten
• Behandeling
• Prognose van auto-immuunziekten

Immuunsysteem

Het immuunsysteem beschermt ons lichaam. Bescherming tegen infecties (door bacteriën, virussen, parasieten) en tegen bepaalde soorten kanker. Ook zorgt het voor reparaties van beschadigd weefsel. Bij de geboorte hebben we al bepaalde afweermechanismen, maar we krijgen een groot gedeelte van onze immuniteit doordat we met ziekteverwekkers in aanraking komen.

Auto-immuunziekte

Als je gezond bent dan kunnen de cellen van het immuunsysteem het verschil zien tussen eigen lichaamsweefsel en vreemde organismen. Bij een auto-immuunziekte ziet het lichaam echter het eigen weefsel aan voor vreemd. Als reactie worden er antilichamen of witte bloedlichaampjes gemaakt, deze vallen het weefsel aan. Andere namen die gebruikt worden voor auto-immuunziekte: auto-immuniteit, autoimmune disease.

Bij wie komen auto-immuunziekten voor?

• Auto-immuunziekten komen vooral voor bij volwassenen en minder vaak bij kinderen en ouderen.
• Meer vrouwen dan mannen worden getroffen.
• Mensen met auto-immuunziekten in de familie hebben een verhoogde kans.

Oorzaken auto-immuunziekten

De oorzaak is onbekend. Auto-immuunziekten komen in sommige families meer voor, erfelijke factoren zouden dus een rol kunnen spelen. Er zijn ook bepaalde factoren die een auto-immuun reactie kunnen opwekken. Denk bijvoorbeeld aan een virusinfectie of een reactie op medicijnen. Er kan bij één persoon sprake zijn van meerdere auto-immuunziekten. Waarschijnlijk worden auto-immuunziekten veroorzaakt door een samenspel van erfelijke aanleg en omgevingsfactoren (multifactoriële overerving). Auto-immuunziekten komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, hormonale invloeden kunnen ook een rol spelen.

Twee groepen/typen auto-immuunziekten

1. Auto-immuunziekten waarbij maar één orgaan beschadigd wordt: bijvoorbeeld de bijnieren (ziekte van Addison), de alvleesklier (diabetes mellitus), de schildklier (ziekte van Hashimoto, ziekte van Graves), meerdere gewrichten (reumatoïde artritis).
2. Auto-immuunziekten waarbij het bindweefsel wordt aangetast: bijvoorbeeld sclerodermie. Het gaat om bindweefsel overal in het lichaam.

Korte omschrijving van verschillende auto-immuunziekten

• Immuun Trombopenie (ITP) is een auto-immuunziekte. Je maakt antistoffen aan die aan het oppervlak van de bloedplaatjes gaan zitten (auto-antistoffen). Je hebt te weinig bloedplaatjes, waardoor je een grotere kans hebt op bloedingen.
• Reumatoïde artritis (RA): dit is een chronische aandoening van vooral de kleine gewrichten van handen en voeten. De gewrichten zijn pijnlijk, gezwollen, afwijkend van vorm en er is een gevoel van stijfheid. RA kan sluipend beginnen of zich plotseling openbaren. Deze auto-immuunziekte komt voor op alle leeftijden en treft meer vrouwen dan mannen.
• Ziekte van Hashimoto: het lichaam maakt antilichamen die de schildklier beschadigen.
• Diabetes mellitus: bij diabetes mellitus is er een tekort aan het hormoon insuline en/of het lichaam is ongevoelig geworden voor insuline. Glucose kan onvoldoende gebruikt worden door het lichaam als energiebron, de glucosespiegel in het bloed is daardoor verhoogd.
• Vitiligo: bij vitiligo is sprake van verlies van normaal pigment uit delen van de huid. Meestal gaat het om het gezicht en de handen. Het lichaam maakt antistoffen tegen de eigen pigmentcellen in de huid die melanine maken
• Syndroom van Sjögren: een ontsteking van de traan- en speekselklieren, dit heeft droge ogen en een droge mond tot gevolg.
• Ziekte van Graves: een schildklieraandoening die genoemd is naar de Ierse arts Robert Graves. In landen waar men Duits spreekt, noemt men het de ziekte van Basedow, naar de Duitse arts Karl von Basedow. Beiden beschreven de ziekte. De ziekte van Graves (Basedow) is de meest voorkomende oorzaak van een schildklier die te snel werkt.
• Multiple Sclerose: dit is een voortgaande ziekte van de zenuwen in hersenen en ruggenmerg. Spieren die steeds zwakker worden en problemen met de zintuigen zijn de gevolgen.
• Lupus erythematosus: ook wel SLE genoemd, een ontsteking van het bindweefsel en er ontstaat daardoor schade aan huid, gewrichten en inwendige organen.
• Ziekte van Addison: bij de ziekte van Addison is er sprak van te weinig corticosteroïde hormonen in het bloed. Er treden veranderingen op in de stofwisseling.
• Sclerodermie: bij sclerodermie is er sprake van verdikking of verharding van het bindweefsel van huid, gewrichten en inwendige organen.
• Stiff person syndroom (verworven): het is een ziekte van het zenuwstelsel. Céline Dion (zangeres) lijdt aan deze ziekte. De ziekte is niet aangeboren, maar verworven. Mogelijk wordt het syndroom veroorzaakt door het eigen afweersysteem, de exacte oorzaak is nog niet bekend (anno 2023). De spieren van met name de romp, benen en armen trekken zich telkens samen. Bij stress of als er sprake is van harde geluiden, dan kan het verergeren. Het lichaam kan verstijven en lopen of het maken van andere bewegingen gaat moeilijk. Naast deze verworven vorm, is er ook een erfelijke vorm van Stiff person syndroom, deze komt vlak na de geboorte tot uiting.

Diagnose auto-immuunziekten

Het bloed kan gecontroleerd worden om ontstekingen te ontdekken en de werking van het immuunsysteem kan gecheckt worden.

Behandeling

• De behandeling hangt af van de organen die aangetast zijn.
• Bij een gebrek aan hormonen zoals bij de ziekte van Hashimoto en de ziekte van Addison, kan aanvulling van deze hormonen de gezondheid herstellen.
• In andere gevallen wordt geprobeerd de vreemde reactie van het lichaam te blokkeren met medicijnen, bijvoorbeeld corticosteroïden of immunosuppressiva (geneesmiddel dat de werking van het afweersysteem remt).
• De symptomen kunnen ook verminderd worden met niet-steroïde ontstekingsremmers.
• Medicijnen werken vaak in op een groter gebied dan nodig is. Als bijvoorbeeld activiteiten van het hele afweersysteem worden verminderd, neemt het risico op infecties en kanker toe. Gelukkig worden er steeds meer medicijnen ontwikkeld die de afweerreacties blokkeren die horen bij de betreffende ziekte.

Prognose van auto-immuunziekten

De prognose hangt af van de schade die aan weefsels en organen is ontstaan. Auto-immuunziekten zijn meestal langdurig, slepend. Wel kunnen de symptomen vaak onder controle worden gehouden met medicijnen. Een ernstige complicatie die kan optreden: nierfalen.