Syndroom van Sjögren, klachten en behandeling

Het syndroom van Sjögren kenmerkt zich door een verminderde traan-en speekselproductie. Dit is het gevolg van een ontsteking aan de traanklieren en aan de speekselklieren. We spreken hier over een auto-immuunziekte. In een klein aantal gevallen speelt erfelijkheid een rol. Het komt vooral bij vrouwen boven de 50 jaar oud voor. Klachten als een droge mond, rode en droge ogen, droge huid en ontstekingen elders in het lichaam komen vaak voor. In de helft van de gevallen is er ook sprake van reuma of een bindweefselziekte. In een klein aantal gevallen ontstaat er lymfeklierkanker.

Wat is het syndroom van Sjögren?

Het syndroom van Sjögren is vernoemd naar de Zweeds oogarts H. Sjögren. Het gaat hier om een auto-immuunziekte. Het afweersysteem gaat eigen weefsel als lichaamsvreemde stof zien en hiertegen antistoffen aanmaken. Normaal gesproken ruimt het afweersysteem overbodig geworden lichaamseigen cellen op. Dit gaat zonder symptomen gepaard. Bij een auto-immuunziekte kunnen twee dingen gebeuren:

• Er ontstaat een ontstekingsreactie wanneer lichaamseigen overbodige celresten wordt opgeruimd.
• Goed functionerende lichaamscellen worden opgeruimd, terwijl dit niet hoort.

Als gevolg hiervan ontstaat er schade aan het lichaam, vaak aan één orgaan. Ook kunnen verschillende ontstekingsreactie door het lichaam verspreid optreden. Het syndroom van Sjögren is een auto-immuunziekte die zich kenmerkt door ontstekingsreacties aan de traan-en de speekselklieren. Vaak komt deze ziekte naast een andere auto-immuunziekte voor.

Symptomen

Doordat de traan-en de speekselklieren ontstoken raken, heeft dit gevolgen voor de ogen en de mond. De ogen voelen branderig aan en jeuken. Het gevoel alsof er zand in de ogen zit komt vaker voor. De ogen zijn droog. Dit heeft gevolgen voor het hoornvlies. Deze wordt ruw en daardoor gevoeliger voor stof, zonlicht en irriterende stoffen. Het hoornvlies is vaak beschadigd. Ook zien de ogen er meestal rood uit. Het bovenste ooglid kan aan de buitenzijde opzwellen.

Ook de mond is droog doordat de speekselklieren ontstoken zijn en daardoor minder speeksel produceren. Dit heeft gevolgen voor de mondhygiëne. Speeksel werkt beschermend voor het gebit. Bij een droge mond ontstaat er sneller tandbederf. De speekselklieren kunnen opzwellen. De lippen drogen sneller uit en vertonen scheurtjes. Het eten kan bemoeilijkt worden door de droge mond. Smaakverlies of smaakveranderingen kunnen ontstaan. Ook praten kan daardoor moeizaam gaan. In de nacht kan de patiënt vaker wakker worden door een droge mond en keel. Sommige patiënten krijgen vaker een schimmelinfectie in de mond.

Bij vrouwen kan de vagina droog zijn. Zowel bij mannen als vrouwen komt ook een droge huid voor. Daarnaast kan er vermoeidheid voorkomen. De meeste patiënten krijgen hier mee te maken. Sommigen krijgen het fenomeen van Raynaud, waarbij witgekleurde vinger(toppen) snel naar rood/blauw kleuren. Ook dit is vaak een auto-immuunziekte. Ook ontstekingen aan de schildklier, de vaten of de spieren wordt gezien. Brandend maagzuur ontstaat vaak als gevolg van een droge mond. Er kan in een later stadium hoge bloeddruk en oedeem ontstaan (vocht vasthouden). De meeste klachten verergeren in de loop van de jaren of er komen meer bij. De levenskwaliteit gaat bij de meeste patiënten matig tot sterk achteruit.

Bij wie komt het vaker voor?

Het blijkt dat vrouwen boven de 50 jaar vaker met het syndroom van Sjögren te maken krijgen. In de helft van alle gevallen komt naast het syndroom van Sjögren ook nog reuma of een andere bindweefselziekte voor.

Kwaadaardig lymfoom

Wanneer er geen aanwijzingen zijn voor bindweefselziekte, brengt het syndroom van Sjögren een verhoogde kans op een kwaadaardig lymfoom met zich mee. Dit noemen we ook wel lymfeklierkanker. Ongeveer 5 tot 8 procent van alle patiënten krijgt te maken met een non-hodgkin lymfoom.

Behandeling

Er is geen medicijn dat de ziekte geneest. Wel kan er aan symptoombestrijding gedaan worden. Zo is het belangrijk om de droge mond te bestrijden dor veel water te drinken, vooral tijdens het eten en het praten. Daarnaast is er zogenaamd kunstspeeksel. Medicijnen die de speekselklieren stimuleren tot de aanmaak van speeksel kunnen soms helpen. Voor de droge ogen zijn er kunsttranen in de vorm van oogdruppels. Bescherming van de ogen bij droge (buiten)lucht is aan te raden.

Ontstekingen in het lichaam zullen met medicijnen behandeld moeten worden. Vaak staan patiënten dan ook onder regelmatige controle van een arts. Dit kan antibiotica zijn, maar ook andere medicijnen worden ingezet ter bestrijding van ontstekingen of ter verlichting van klachten. Omdat de helft van de patiënten ook reuma of een andere bindweefselziekte heeft, zal verwijzing naar een reumatoloog noodzakelijk zijn. Daarnaast is het belangrijk dat de patiënt zo gezond mogelijk leeft:

• regelmatig bewegen
• Gezonde en verantwoorde voeding
• Niet roken of drinken (alcohol)

Vooral bij klachten als reuma en artritis is beweging belangrijk om verdere stijfheid en ontkalking te voorkomen. De revalidatiearts of fysiotherapeut kan advies hierin geven. Vermoeidheid staat bewegen nogal eens in de weg. Geef toe aan vermoeidheid maar probeer wel een redelijk actief leven te leiden, zolang als mogelijk.