Ziekte van Gaucher: oorzaak, symptomen, behandeling

Ongeveer een op de vijftigduizend mensen wordt getroffen door de ziekte van Gaucher. Bij deze aandoening hopen grote hoeveelheden glucocerebroside (vettige stof) zich op, met name in de milt, de lever, beenmerg, longen en soms in de hersenen. De aandoening valt onder de lysosomale ziektes. Er zijn drie vormen van de ziekte van Gaucher. Type 2 en 3 zijn ernstiger dan type 1. Wat is de oorzaak van de ziekte van Gaucher, wat zijn de symptomen en wat zijn de mogelijkheden voor behandeling. Hoe is de prognose?

Inhoud artikel

• Ziekte van Gaucher
• Andere namen die gebruikt worden voor de ziekte van Gaucher
• Zieke van Gaucher, erfelijke aandoening
• Vormen van de ziekte van Gaucher (type 1, 2 en 3)
• Oorzaak ziekte van Gaucher
• Symptomen ziekte van Gaucher
• Diagnose ziekte van Gaucher
• Behandeling en prognose ziekte van Gaucher
• Substraatremming
• Gaucher Registry

Ziekte van Gaucher

De ziekte van Gaucher is de lysosomale stapelingsziekte die het meest frequent voorkomt, ongeveer bij een op de veertig- tot vijftigduizend baby's. Bij bepaalde bevolkingsgroepen komt de aandoening vaker voor, bijvoorbeeld bij Asjkenazische Joden. De ziekte van Gaucher is vernoemd naar de Franse arts Philippe Charles Ernest Gaucher, hij heeft de erfelijke aandoening voor het eerst in 1882 beschreven.

Andere namen die gebruikt worden voor de ziekte van Gaucher

• Zure Beta-glucosidase deficiëntie
• Cerebroside lipidosis
• Cerebrosidosis
• Familiale Milt Anemie
• Ziekte van Gaucher-Schlagenhaufer
• Glucocerebrosidase deficiëntie
• Glucocerebrosidosis

Zieke van Gaucher, erfelijke aandoening

De ziekte van Gaucher is een recessieve autosomale aandoening. De glucocerebrosidase-genen zitten op een autosomaal (niet geslachtsgebonden) chromosoom. De ziekte van Gaucher treedt alleen op als beide kopieën van het gen zijn gemuteerd. Heeft iemand één defect gen en één gewoon gen dan is diegene drager van de ziekte van Gaucher. Een drager krijgt de ziekte niet maar heeft wel 50 procent kans om het defecte gen door te geven aan zijn of haar kinderen. Ouders die drager zijn hebben bij iedere zwangerschap een kans van 75 procent om een kindje zonder de ziekte van Gaucher te krijgen en een kans van 25 procent om een kindje te krijgen met de ziekte van Gaucher. Het risico is voor mannen en vrouwen hetzelfde.

Vormen van de ziekte van Gaucher (type 1, 2 en 3)

Er zijn drie vormen te onderscheiden van de ziekte van Gaucher, het verschil tussen deze vormen moet gezocht worden in het aanwezig zijn of juist niet van een hersenaandoening en de leeftijd waarop de eerste verschijnselen zich openbaren.

Ziekte van Gaucher type 1

• De verschijnselen kunnen zich op iedere leeftijd aandienen.
• Verschijnselen beperken zich in de meeste gevallen tot de lever, milt en/of botten.
• Type 1 tast nooit de hersenen aan (non-neuropathische ziekte).
• Enzymtherapie en ondersteunende behandelingen.

Ziekte van Gaucher type 2

• Komt minder vaak voor dan type 1 maar is ernstiger.
• Verloopt sneller dan type 3.
• Tast de hersenen aan (neuropathische ziekte).
• Ontstaat tijdens het eerste levensjaar.
• Ondersteunende behandelingen.

.

Ziekte van Gaucher type 3

• Komt minder vaak voor dan type 1 maar is ernstiger.
• Verloopt langzamer dan type 2.
• Tast de hersenen aan (neuropathische ziekte).
• Openbaart zich tijdens de kinderjaren of tijdens de jongvolwassenheid.
• Enzymtherapie en ondersteunende behandelingen

Oorzaak ziekte van Gaucher

Een kenmerk van de ziekte van Gaucher is dat er te weinig beta-glucosidase aanwezig is. Dit is een enzym dat nodig is voor de afbraak van glucosylceramide (lipide, aanwezig in de cellen). Met name sommige cellen van de milt, lever en beenmerg worden geraakt door de afwijking. Vooral de macrofagen (een bepaald soort witte bloedcellen die beschadigde cellen en bacteriën uitschakelen) krijgen het te verduren. De glucosylceramide die niet wordt afgebroken, gaat zich ophopen in de macrofagen, deze zwellen op. De opgezwollen macrofagenworden ook wel Gaucher-cellen genoemd.

Symptomen ziekte van Gaucher

Ophoping van glucosylceramide kan leiden tot de volgende verschijnselen:

• Bij ongeveer 95 procent van de mensen met de ziekte van Gaucher leidt de ophoping van Gaucher-cellen tot splenomegalie: vergroting van de milt. De milt kan enorm groot worden, tot wel 25 keer de normale grootte, hierdoor kan het lijken alsof iemand heel zwaarlijvig is. Maar naast het 'schoonheidsaspect' wordt de milt ook hyperactief: de vernietiging van rode bloedcellen verloopt veel sneller, dit kan leiden tot bloedarmoede. Verder worden bloedplaatjes vernietigd (rol bij stolling van het bloed). Iemand bloedt hierdoor sneller en krijgt blauwe plekken. Tot slot ook vernietiging van witte bloedcellen, hierdoor is iemand gevoeliger voor infecties.
• In 80 procent van de gevallen treedt hepatomegalie op, dit is een vergroting van de lever. Vergroting van dit orgaan kan ervoor zorgen dat de levercellen verder aangetast worden, wat weer kan leiden tot levercirrose.
• Als zowel milt als lever zijn aangedaan, wordt gesproken van hepatosplenomegalie.
• Aantasting van de botten: brozere botten, het gevaar op breuken wordt hierdoor groter. Omdat de toevoer van bloed minder wordt, kan er een deel van het bot afsterven. Dit wordt ook wel necrose genoemd. Bepaalde beenderen kunnen van vorm veranderen: de erlenmeyervormige vergroeiing komt vaak voor. Vernoemd naar een soort laboratoriumflesje, hier lijkt de vorm op: uitlopende platte vorm in plaats van een ronde vorm die normaal is. Botcrises kan zich voordoen, als er plotseling een gebrek aan zuurstof optreedt in het gebiedje waar de Gaucher-cellen de doorstroming van bloed verhinderen. Dit zorgt voor een zeer heftige pijn die plotseling optreedt die wel uren of zelfs dagen kan voortduren.
• Als een kind met de ziekte van Gaucher niet wordt behandeld dan kan de groei langzamer verlopen dan normaal. Bij meisjes begint de puberteit vaak later en de menstruatie begint meestal pas laat in de tienerjaren.
• Verkleuring van de huid: geel-bruin. Het kan ook gaan om vlekken: plat, rond, paarsrood van kleur (met name in de buurt van de ogen).
• Als de lever en/of de milt vergroot zijn, dan kan dat voor druk zorgen op de maag. Dit kan ertoe leiden dat iemand heel snel een vol gevoel heeft.
• Darmproblemen.
• Ogen kunnen schokkerig en onregelmatig bewegen.
• Bij type 2 en type 3 kunnen epileptische aanvallen optreden.
• Bij type 2 en type 3: toenemende problemen met zuigen en slikken.

Diagnose ziekte van Gaucher

Een enzymbepaling wordt het vaakst gebruikt om de diagnose ziekte van Gaucher te stellen. Middels een bloedproef wordt de activiteit bepaald van de beta-glucosidase. Voor bevestiging van de diagnose wordt soms een genetische test gedaan.

Behandeling en prognose ziekte van Gaucher

Vanaf 1991 is enzymsubstitutietherapie beschikbaar, een doorbraak. Iemand die lijdt aan de ziekte van Gaucher krijgt het hele leven met regelmatige pauzes glucocerebrosidase toegediend. Het kan de symptomen in de hand houden en soms verdwijnen de verschijnselen zelfs. Hoe eerder de behandeling gestart kan worden, hoe gunstiger de prognose. De enzymsubstitutietherapie heeft weinig invloed op de neurologische problemen. In Nederland wordt de behandeling vergoed voor personen met ziekte van Gaucher type 1 en ziekte van Gaucher type 3.

Naast enzymsubstitutietherapie is de behandeling er ook op gericht om de symptomen te verlichten, denk aan bedrust, pijnstillers (maar geen aspirine, dit kan de bloedingsneiging versterken), ontstekingsremmers. Bij ernstige bloedarmoede of een bloedplaatsjestelling die laag is, kan besloten worden om de milt middels een operatie gedeeltelijk of helemaal te verwijderen. Dit wordt een splenectomie genoemd. De hersenbeschadiging die je ziet bij type 2 en type 3 is niet omkeerbaar.

Personen met ziekte van Gaucher type 1 hebben in principe een normale levensverwachting. De meeste kinderen met type 2 zullen niet ouder worden dan twee jaar, dit komt door de toenemende neurologische klachten. Bij type 3 krijgt iemand geleidelijk aan steeds meer problemen. De levensverwachting hangt af van het tempo waarin deze problemen zich aankondigen.

Substraatremming

Dit is ook een behandeling (miglustat), de aanmaak van het stapelingsvet wordt vertraagd. Het kan als pil gegeven worden, er is dus geen infuus nodig. De Commissie adviseert miglustat alleen voor te schrijven aan patiënten met de ziekte van Gaucher type 1, die ongeschikt zijn voor de behandeling met imiglucerase.

Gaucher Registry

Het Gaucher Registry bestaat al meer dan tien jaar. Het is een wereldwijde informatie-, maar ook hulpbron voor medici en de gemeenschap van patiënten. Een van de doelen is om de behandelingsresultaten te verbeteren.