Moeheid en slaapproblemen

Moeheid is een veelvoorkomende klacht. Iedereen voelt zich wel eens moe. Met de term moeheid worden een diffuus patroon van klachten geduid, bestaande uit snel moe worden bij inspanning, slaapproblemen, energie gebrek, een concentratiestoornis en algemene malaise. Voor artsen vormt moeheid een bijzondere uitdaging, onder meer omdat er een heel breed scala aan lichamelijke en psychische oorzaken ten grondslag aan kunnen liggen. Na hoesten en koorts is moeheid het vaakst een reden om contact te zoeken met een huisarts. In West Europa gaven 14-24% van de mannen en 20-38% van de vrouwen aan zich de afgelopen 30 dagen vermoeid te hebben gevoeld. Verschijnselen van vermoeidheid bestaan uit bleek zien, kringen rond de ogen, in slaap vallen en sloomheid.

Inhoudsopgave

• Vormen van vermoeidheid
• Sociale oorzaak slaapproblemen
• Psychische oorzaak slaapproblemen
• Lichamelijke oorzaak slaapproblemen
• Medicatie
• Chronisch vermoeidheid syndroom
• Medicijnen bij slaapproblemen
• Wanneer naar de dokter bij moeheid?

Vormen van vermoeidheid

Fysiologische moeheid

Deze moeheid is een natuurlijke reactie van het lichaam op bepaalde omstandigheden. Hiervoor kenmerkend zin een duidelijke relatie met belastende omstandigheden, goed passend bij het gewone leven en een normale reactie op rust en slaap. Oorzaken van belastende omstandigheden zijn bijvoorbeeld intensieve lichamelijke inspanning, verstoorde slaap, overwerken, de zwangerschap en een jetlag. Moeheid ten gevolge van een natuurlijke reactie heeft geen behandeling nodig en herstelt bij het verdwijnen van de belastende oorzaak.

Slaapproblemen

Dit is de meest voorkomende oorzaak van moeheid. Slaap is essentieel voor een goede gezondheid. Er is geen goede definitie te geven van het aantal uur slaap dat ieder persoon nodig heeft, er is onderling een groot verschil. De één heeft ruim voldoende aan 6 uur, terwijl een ander 10 uur per nacht slaapt. De duur om in te slapen is ook individueel sterk verschillend. Gewoonlijk duurt dit 10 tot 20 minuten. Het is normaal om enkele malen wakker te worden gedurende de nacht, met name tegen de ochtend.
Met name oudere mensen slapen korter en oppervlakkiger.
Slecht kunnen slapen heeft verscheidene vormen, deze bestaan onder andere uit moeite met inslapen, langdurig wakker liggen en te vaak of te vroeg wakker worden. Dit resulteert in een energiegebrek overdag, een minder goede concentratie en moeheid.

Oorzaken slaapgebrek

Om de oorzaak te kunnen achterhalen kan een slaapdagboek bij worden gehouden. Een eenvoudige zoekvraag met deze term levert voorbeelden hiervan. Hierin kunnen bijvoorbeeld het tijdstip van naar bed gaan en opstaan worden beschreven, de duur om in te slapen, het aantal maal wakker zijn ’s nachts en de activiteiten op dat moment, het aantal dutjes overdag, cafeïne/alcohol gebruik, de mate waarin er zorgen waren en het recent kijken naar een beeldscherm voor het slapen gaan. Soms is op basis hiervan een oorzaak te vinden die een belangrijke rol speelt bij het in slaap vallen. Het is hiermee mogelijk om het probleem dan objectiever met een huisarts te bespreken.

Wat kan ik doen aan slaapproblemen?

Deze aan te pakken oorzaken van een slechte nachtrust zijn te verdelen in de voorbereiding, de slaaphygiëne en het tijdstip. Bij veel piekeren en zorgen kan het helpen om deze met iemand te bespreken.

Voorbereiding op het slapen

• Zorg dat je ook lichamelijk moe bent voor het slapen gaan. Dit speelt met name bij inslaap problemen. Zorg dat er voldoende lichamelijke activiteit is geweest gedurende de dag.
• Eet 2-3 uur voor het gaan slapen gaan geen vast voedsel meer
• Neem avonds geen koffie of middelen met cafeïne (zoals energie drankjes), sterke thee, nicotine of drugs meer
• Alcohol nemen heeft geen goed effect op de slaap. De slaap die hierdoor ontstaat is oppervlakkig.
• Probeer geestelijke en lichamelijke inspanning te voorkomen. Onderneem ontspannende activiteiten.
• Vermijd een uur voor het gaan slapen het scherm van een tv, computer, de tablet of een smartphone.

Slaaphygiëne
Hiermee worden maatregelen bedoeld die zoveel mogelijk voorkomen dat de slaap verstoord wordt.

• Verduisterende gordijnen bij teveel licht of het afschermen van LED verlichting van opladers
• Isolatie of gehoorbescherming bij geluiden
• Een prettige slaapkamer met goede ventilatie en niet te droge lucht
• Comfortabele nachtkleding, bed en kussen

Tijdstip

• Het is goed om een vast slaap ritme aan te houden.
• Sta elke ochtend rond dezelfde tijd op en ga niet onnodig laat naar bed
• Probeer slaap overdag te voorkomen
• Blijf het ritme volhouden na een nacht niet goed kunnen slapen
• Ten gevolge van vliegreizen
• Blijf het oude slaapritme (dus de tijden) van thuis aanhouden wanneer dit mogelijk is bij een kort bezoek
• Eet tijdens de vlucht relatief lichte maaltijden

Ploegendiensten
Probeer zoveel mogelijk met de klok mee te worden ingedeeld (dus van ochtend naar avond naar nachtploeg)
Mochten deze tips niet baten dan is contact met de huisarts zeker te overwegen. Er bestaat ook een slaapcursus van het GGZ. Wanneer het werk zelf een bron is van het slaapprobleem dan is overleg met een bedrijfsarts een optie.

Sociale oorzaak slaapproblemen

Hiervan spreekt men bij een abnormale belasting in de leefomgeving, zoals bijvoorbeeld problemen op het werk, in het gezin of in de relatie. Deze problemen kunnen in dusdanige mate de normale slaap verstoren dat deze resulteert in een moe gevoel overdag. Het is belangrijk dat hierbij met name de oorzaak wordt behandeld. Vaak helpt het om hierover met (eventueel een professioneel) iemand te praten.

Psychische oorzaak slaapproblemen

De meest voorkomende psychische aandoeningen die moeheid veroorzaken zijn depressie en een angststoornis. De begeleiding hiervan horen onder andere bij een huisarts, psychiater of psycholoog.

Depressie

Depressie kenmerkt zich door onder meer door somberheid, lusteloosheid en verminderde interesse in activiteiten die vroeger wel leuk werden gevonden. Mensen die depressief zijn willen soms wel de hele dag in hun bed blijven liggen en kunnen zich na een lange nachtrust nog steeds moe voelen.

Angst en paniekstoornis

Een angststoornis kan grote gevolgen hebben in het leven. Het mentaal bezig zijn met angst voor een bepaalde situatie kan de slaap sterk verstoren. Over het algemeen is er sprake van een zogenaamde disproportie, de angst is dusdanig aanwezig dat dit niet meer als normaal is te beschouwen.

Lichamelijke oorzaak slaapproblemen

Bij een relatief klein deel van de mensen die zich voor de eerste keer bij de huisarts presenteren wordt een duidelijke lichamelijke oorzaak als grondslag voor de aandoening gevonden (ongeveer 1-3%). Desalniettemin kan het lonen om hier gedegen onderzoek zoals bijvoorbeeld bloedonderzoek naar te doen. Aanwijzingen die duiden op een lichamelijke oorzaak zijn ondermeer:

Bloedarmoede

Een verminderd aantal rode bloedcellen, meetbaar door het hemoglobinegehalte (Hb), kan een oorzaak zijn van moeheid. Met name wanneer het Hb onder de 6,5 komt. De oorzaken bestaan uit:

• Verminderde opname (Bij een maag-darm aandoening, verminderde ijzerinname in het voedsel)
• Toename verlies (Bij bijvoorbeeld heftige menstruatie of verlies bij een gastro-intestinale bloeding)
• Verminderde aanmaak van rode bloedcellen (bijvoorbeeld bij een hematologische maligniteit)

Klachten bestaan uit bleekheid, neiging tot flauw vallen, licht in het hoofd, moeheid en verminderde inspanningstolerantie. Soms kan er duidelijk bloedverlies zichtbaar zijn, maar dit is niet per definitie zo.

Schildklierfunctie stoornis

Een te trage of te snelle schildklier kan tevens moeheid veroorzaken. De schildklier regelt het metabolisme (‘verbranding’) in het hele lichaam. Deze wordt gereguleerd middels hormonen. In deze regulering kan een probleem ontstaan. De functie van de schildklier is te beoordelen in het bloed door het meten van het TSH (Thyreoïd Stimulerend Hormoon). Medicijnen kunnen het tekort aanvullen.

• Hypothyreoïdie: De schildklier werkt te langzaam, mensen voelen zich sneller koud, moe en komen in gewicht aan.
• Hyperthyreoïdie: De schildklier werkt te snel. Mensen voelen zich warmer dan anders, hebben meer energie en nemen af in gewicht.

Problemen met het hart of de longen

Een aandoening van het hart of de longen kan ook moeheid veroorzaken. Bij aanwijzingen hiervoor kan men specialistisch onderzoek uitvoeren middels bijvoorbeeld een longfoto of een echo van het hart. Aanwijzingen voor een oorzaak op dit gebied zijn onder andere:

• Nachtelijke dyspneu en oedeem, deze klachten kunnen wijzen op hartfalen
• De moeheid neemt toe bij zware inspanning

Chronische ontsteking

Een chronische ontsteking kan een oorzaak zijn van moeheid. Middels een bloedbepaling (CRP: C-reactive protein) van een ontstekingswaarde is deze oorzaak uit te sluiten. Het is dan meestal niet direct duidelijk welk orgaan ontstoken is. Een aanwijzing voor een ontsteking of infectie kan de aanwezigheid van koorts zijn. Er zijn talrijke infecties die moeheid kunnen veroorzaken zoals virale (bij bijvoorbeeld Morbus Pfeiffer) en bacteriële aandoeningen (zoals een chronische, asymptomatische urineweginfectie en een chronische Lyme infectie).

Tumor

Ernstige moeheid kan ook een uiting zijn van de aanwezigheid van kanker. Bijkomende verschijnselen zijn vaak gewichtsverlies, verminderde eetlust en nachtelijk zweten. Met name een hogere leeftijd en blootstelling aan risicofactoren zoals roken verhogen de kans hierop. Bij verdenking van een tumor is het verstandig met een arts contact op te nemen.

OSAS

OSAS (obstructieve slaap apneu syndroom) is een verschijnsel waarbij de ademhaling tijdens de slaap een aantal maal onderbroken wordt. Hiervoor zijn ondersteunende apparaten te koop voor het verminderen van de ernst.

Diabetes Mellitus

Diabetes is een aandoening waarbij de glucose regulatie van het lichaam is verstoord. Hierbij speelt insuline een belangrijke rol. Mensen waarbij onvoldoende glucose wordt opgenomen in de cel kunnen zich erg moe voelen door energie gebrek.

Een oriënterend bloedonderzoek naar de lichamelijke oorzaak van moeheid kan samenvattend bijvoorbeeld bestaan uit een Hb (bloedarmoede), glucose (suikerziekte) TSH (schildklierfunctiestoornis) en CRP (ontstekingswaarde) bepaling.

Medicatie

Het gebruik van bepaalde medicijnen kunnen moeheid veroorzaken. Het kan verstandig zijn de bijsluiter hiervoor te raadplegen en met bijvoorbeeld een overzicht van de apotheek met de voorschrijvend arts het huidige medicatie beleid te bespreken.

Chronisch vermoeidheid syndroom

Men spreekt van het zogenaamde chronisch vermoeidheid syndroom (CVS) bij de volgende criteria:

• Klachten van extreme vermoeidheid. Bestaande voor tenminste 6 maanden.
• Een behoorlijke beperking (>50%) in het werk, sociaal of persoonlijk functioneren
• Geen lichamelijke oorzaak vindbaar bij anamnese, lichamelijk onderzoek of in het labonderzoek

Samengevat spreekt men hierbij dus van langdurige klachten van vermoeidheid zonder dat daar een objectieve oorzaak voor is gevonden.

Medicijnen bij slaapproblemen

Er bestaan slaapmiddelen. Deze groep bestaat met name uit benzodiazepines. Voorbeelden hiervan zijn temazepam en zolpidem. Bij chronisch gebruik kunnen hierbij afhankelijkheid optreden. In principe is er alleen een indicatie bij een hoge lijdensdruk of ernstig disfunctioneren overdag. Na het starten is het altijd verstandig te streven naar het afbouwen en een stopdatum. Slaapmedicijnen vormen geen langdurige oplossing voor de slaapproblematiek. Het aanpakken van de oorzaak is meestal effectiever.

Wanneer naar de dokter bij moeheid?

Neem in elk geval contact op bij moeheid die langer dan 3 maanden aanwezig is of wanneer er om een andere reden ongerustheid is. Andere extra redenen in combinatie met de moeheid voor een spoedig doktersbezoek zijn: Veel hoesten, verminderde eetlust, verlies van gewicht, pijn, het gevoel depressief te zijn, sufheid of verwarring.