Hooikoorts - Symptomen, pathologie en behandeling

Hooikoorts is een allergische reactie van het lichaam op de blootstelling aan stuifmeel (pollen) van planten, grassen en boomsoorten. Zodra iemand met deze aandoening wordt blootgesteld aan de stuifmeelkorrels ontstaat er een heftige ontsteking. Hierbij kan prikkeling van de slijmvliezen, waaronder die van de neus en de ogen, ontstaan. Hooikoorts is een seizoensgebonden oorzaak van klachten zoals een loopneus, rode ogen, jeuk en moeheid. De behandeling bestaat hoofdzakelijk uit middelen die deze overdreven reactie onderdrukken, zoals bijvoorbeeld tabletten en neussprays.

Inhoudsopgave

• Pathofysiologie – Hoe ontstaat hooikoorts?
• Epidemiologie – Hoe vaak komt het voor?
• Symptomen – Wat voor klachten ontstaan bij hooikoorts?
• Wanneer krijgt men last?
• Onderzoek
• Preventie tips
• Behandeling

Pathofysiologie – Hoe ontstaat hooikoorts?

Om goed te begrijpen hoe hooikoorts ontstaat is enige basiskennis van een immuunreactie nodig. Vaak komt het lichaam in contact met een binnendringend pathogeen, zoals bijvoorbeeld een bacterie. Het lichaam ontdekt middels het afweersysteem verschillende punten van herkenning van deze binnendringer, genaamd antigenen. Hierdoor kan het lichaam bijvoorbeeld het onderscheid maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde cellen. Middels de productie van antilichamen door cellen wordt de reactie op de antigenen door het lichaam gestart.

Bij het ontstaan van een allergische reactie op hooikoorts reageert het lichaam heftig op een stof die weinig schadelijk is voor het lichaam, het stuifmeel. Een centrale rol hierin speelt het zogenaamde IgE ('immunoglobuline type E') antilichaam. Op het moment dat deze aan mestcellen gebonden antilichamen worden geactiveerd resulteert dit in het vrijlaten van ondermeer een stof genaamd histamine. Deze stof zet een ontstekingsreactie in gang met bijpassende symptomen zoals roodheid, zwelling en waterige of rode ogen. De klachten verschillen per individu qua ernst en locatie. Het duurde tot 1906 alvorens hooikoorts als een allergie herkend werd, dit dankzij het werk van Clemens von Pirquet. Elk mens reageert in een bepaalde mate op blootstelling aan pollen, echter is niet precies bekend waarom de één heftiger reageert dan de ander.

Hooikoorts is een oorzaak van allergische rhinitis maar er zijn wel verschillen. Een allergische rhinitis beschrijft een ontsteking van het neusslijmvlies op basis van blootstelling aan een allergeen. Dit kan het gevolg zijn van stuifmeel (zoals bij hooikoorts) maar ook ten gevolge van bijvoorbeeld huisstofmijt.

Epidemiologie – Hoe vaak komt het voor?

Hooikoorts (medische naam: pollinosis) is een allergie. Allergieën zijn een zeer veel voorkomende aandoening in de algehele bevolking. Geschat wordt dat één op de drie mensen een op dit moment actieve allergie heeft en dat ongeveer driekwart minimaal eens in het leven allergisch op een bepaalde stof reageert. De incidentie van een allergische rhinitis is ongeveer 100-250 per duizend mensen. Hooikoorts heeft een hoge mate van overerfbaarheid, indien één van beide ouders de aandoening heeft is de kans ongeveer dertig procent voor het kind om het te krijgen. Bij aanwezigheid bij beide ouders is de kans zelfs vijftig procent.

Symptomen – Wat voor klachten ontstaan bij hooikoorts?

De meeste klachten worden veroorzaakt door een ontstekingsreactie van de slijmvliezen, zoals die van de neus (rhinitis), de ogen (conjunctivitis), de bijholtes (sinusitis) en in de keel (laryngitis). De klachten kunnen, naast het verstoren van de slaap, ook een zware belasting voor het lichaam en de geest vormen en resulteren daardoor ook frequent in algemenere klachten zoals hoofdpijn en moeheid.

• Klachten van de neus bestaan met name uit jeuk, een loopneus of juist een verstopte neus. Het ruiken en proeven kunnen hierdoor sterk verminderd zijn. De neusbijholten kunnen vol zitten.
• De ogen kunnen jeuken, branderig aanvoelen, tranen en rood worden. Typerend van een allergische reactie is dat beide ogen zijn aangedaan. Eveneens kunnen de oogleden heftig reageren met roodheid en zwelling.
• De keel kan droog en branderig gaan voelen. Soms ontstaat er een kriebelhoest of ontstaan er niesbuien.
• De longen en de luchtwegen kunnen ook aangedaan zijn. Blootstelling aan een allergeen kan bronchoconstrictie veroorzaken (het nauwer worden van de luchtwegen), met als resultaat klachten van een piepende ademhaling, een drukkend gevoel op de borst en kortademigheid.

Ondanks dat het woord ‘koorts’ wel in hooikoorts zit is dit geen typerende klacht voor dit ziektebeeld. Hooikoorts kan jarenlang aanwezig blijven maar in het algemeen nemen de klachten langzaam af. Kruisallergie ontstaat op het moment dat het lichaam aan een antigeen wordt blootgesteld die lijkt op een hooikoortsverwekker. Een bekend voorbeeld is de relatie tussen een appelallergie en hooikoorts door berken.

Wanneer krijgt men last?

De klachten ontstaan op het moment dat grassen, planten en bomen in bloei staan. De bomen bloeien als eerste, deze periode is gedurende februari tot maart. De reactie op grasstuifmeel is later in het seizoen, meestal van mei tot juni. De klachten ontstaan met name wanneer het weer gunstig is voor de miljoenen in de lucht zwevende pollen, dit is vooral op zonnige dagen met veel wind.


In het algemeen geldt dat hoe kleuriger en geuriger de plant is, hoe minder deze een veroorzaker is van hooikoorts. Deze planten zijn voor verspreiding met name van insecten afhankelijk, de pollen zijn de zwaar om zich via de lucht te verspreiden.

Onderzoek

Indien op basis van de klachten en het verhaal hooikoorts zeer waarschijnlijk is, is verder onderzoek over het algemeen niet van meerwaarde. Wanneer er echter sprake is van een allergie op basis van een onbekende oorzaak kan een huidpriktest uitkomst bieden. Hierbij wordt middels een divers aantal kleine subcutane (onderhuidse) prikjes een minimale hoeveelheid antigeen van verschillende verdachte stoffen toegediend. Na enige tijd wachten is de huidreactie per allergeen te beoordelen. Deze test is met name geschikt voor allergenen die worden ingenomen, zoals medicijnen en voedsel.

Preventie tips

Hooikoorts is over het algemeen lastig te genezen. De behandeling richt zich met name op het vermijden van blootstelling aan de pollen en het behandelen van de gevolgen.

• Met name op zonnige en winderige dagen bevindt zich veel stuifmeel in de lucht. Binnenshuis heeft men hier minder last van. Het sluiten van ramen en deuren voorkomt dat de pollen naar binnen waaien.
• Via radio, TV, of internet (bijvoorbeeld pollennieuws.nl) kan men zich vooraf een beeld vormen van de mate van blootstelling.
• De voorkeur voor de vakantielocatie kan eventueel worden aangepast. Aan zee hebben mensen vaak minder last, alsmede in de bergen.
• Draag een zonnebril zodat de ogen minimaal worden blootgesteld.
• Neem een douche of was het gezicht na buiten te zijn geweest, hiermee zijn de pollen af te spoelen.
• Verminder de blootstelling aan rook zoveel mogelijk, hierdoor is men vatbaarder voor de klachten van hooikoorts.
• Droog de was zo mogelijk binnen indien er veel sprake is van pollen.
• Pas de tuin zo mogelijk aan met planten die minder allergeen zijn.

Behandeling

Antihistaminica

Er is een grote verscheidenheid aan middelen beschikbaar om de klachten van hooikoorts te behandelen. Een aantal zijn vrij verkrijgbaar bij de drogist zoals bijvoorbeeld het Kruidvat, de DA en de Trekpleister. Veel van deze medicijnen bevatten een stof genaamd loratadine, dit blokkeert de werking van de signaalstof histamine. Zij kunnen zowel in tabletvorm of (neus)spray worden gedoseerd. Slaperigheid en verminderde concentratie kunnen bijwerkingen zijn.

Corticosteroïden

Een voorbeeld van een medicijn dat via een arts wordt voorgeschreven zijn zogenaamde corticosteroïden. Deze stoffen verminderen de ontstekingsreactie en dienen over een langere periode te worden gebruikt. Een bekende bijwerking van het langdurig gebruik van de neussprayvariant bestaat uit het dunner worden van het neusslijmvlies met als gevolg het vaker optreden van bloedneuzen. Voorbeelden zijn ‘beclometason’ en ‘budesonide’.
Indien ondanks langdurig gebruik (bijvoorbeeld enkele weken) er nog geen resultaat van zelfzorgmiddelen optreedt of indien er vragen zijn over hooikoorts is het verstandig contact met een arts op te nemen. Lees voor het gebruik van een medicijn de bijsluiter.

Cromonen

Een derde groep medicijnen vormen de zogenaamde cromonen. Deze stoffen verhogen de drempel voor mestcellen om hun IgE vrij te laten, waardoor minder snel een reactie optreedt. De cromonen dienen dan ook enige tijd vóór het pollenseizoen te worden ingenomen.

Immunotherapie

Een andere optie voor behandeling is middels een zogenaamde immunotherapie door het geven van injecties. Hierbij wordt de hooikoorts oorzakelijk aangepakt door te pogen het lichaam immuun te maken via een hoge en chronische blootstelling aan de verwekker. Het is van belang hiermee te beginnen voorafgaande het seizoen. De behandeling duurt, afhankelijk van de verwekker, vaak twee tot drie maanden. Helaas is deze therapie niet bij iedereen werkzaam, een allergoloog (arts gespecialiseerd in allergieën) maakt een inschatting van de mogelijkheden.

Meer informatie

Meer informatie is vindbaar op verschillende websites. Op de site van het UMCG en die van thuisarts.nl kan men meer informatie vinden over symptomen en behandeling. De site van pollennieuws.nl biedt een dagelijkse update over het risico op blootstelling aan allergenen.