Hoe ontstaat een tumor?

Een tumor is een gezwel waarvan de kwaad- of goedaardigheid in het midden wordt gelaten. Andere woorden voor een tumor zijn kanker en neoplasme. De tumoren vormen een grote en zeer diverse groep van aandoeningen en kunnen alle orgaansystemen van het lichaam treffen. Bekende voorbeelden hiervan zijn ondermeer leukemie (bloedkanker), borstkanker, darmkanker en huidkanker. Tumoren vormen met name op hogere leeftijd een frequente doodsoorzaak, maar kunnen op elke leeftijd toeslaan. Hoe ontstaat een tumor eigenlijk?

Celdeling

Vanaf het moment van samensmelting van de zaad- en eicel speelt de celdeling een belangrijke rol in het leven van de mens. Bij het proces van celdeling splitst de menselijke cel zich op in twee of meer andere cellen. Dit speelt een rol bij het vormen van het instant houden van de huid, een proces waar een balans aanwezig is tussen enerzijds het verlies van cellen en anderzijds de productie. Alle organen die een mens heeft zijn ontstaan door celdeling van die ene allereerste cel of haar opvolgers. Het delen van een cel heet mitose. Men spreekt van een tumor op het moment dat er sprake is van ongecontroleerde celdeling, de rem die normaal zou moeten werken is verdwenen.

Geprogrammeerde celdood

Een onbeperkte groei van alle organen zou niet met het leven verenigbaar zijn. Om deze reden zijn cellen geprogrammeerd met een systeem dat apoptose heet. Dit woord beschrijft het vermogen van een cel om dood te gaan op een georganiseerde wijze. Een bekend voorbeeld van het gebruik van apoptose is het verwijderen van de vliezen tussen de vingers, het zogenaamde ‘zwemvliezen’ of ‘interdigital webs’. Zonder apoptose zouden de tijdens de embryonale fase gevormde tussenruimtes niet verdwijnen. Er zijn allerlei verschillende soorten cascades die de apoptose in gang kunnen zetten, zoals bijvoorbeeld signaalstoffen of de blootstelling aan een bepaalde hoeveelheid schade.

Celschade

Om zich als cel te kunnen delen is het van belang dat de genetische informatie wordt gekopieerd. Deze informatie is opgeslagen in het DNA ('deoxyribonucleid acid') van de cel. Helaas zijn cellen niet feilloos en kunnen er kopieerfouten ontstaan. Er zijn allerlei verschillende oorzaken die een fout in het DNA kunnen veroorzaken ofwel het kopieerproces zelf kunnen beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn:

Chemische carcinogenen (kankerverwekkende stoffen)

Met name tabaksrook maar ook alcohol en diverse chemicaliën zoals asbest als verwekker van het mesothelioom zijn bekende veroorzakers van schade van DNA.

Leeftijd

Het kans op het ontstaan van een fout neemt met elke deling toe. Dit proces is weinig anders ten opzichte van het doorfluisteren van een zin door verschillende mensen in een kring, de kans op een onjuiste overdracht neemt elke keer toe. Hierdoor vormt leeftijd een belangrijke factor.

Levensstijl

Divers onderzoek laat een verlaagde kans op het ontstaan van tumoren door inname van bepaalde voedselsoorten zien. Soms is er direct sprake van een duidelijke reden, soms is het gissen naar de achterliggende oorzaak. De inname van veel alcohol en ernstige vetzucht zijn bekende oorzaken van een verhoogde kans op een tumor.

Straling

Blootstelling aan bepaalde vormen van straling geven een kans op het ontstaan van schade. Voorbeelden hiervan zijn UvA en UvB straling, zoals wordt uitgestraald door onze zon. Buitensporige blootstelling aan zonlicht is dan ook gerelateerd aan een verhoogde kans op huidkanker. Een andere oorzaak kan bestaan uit blootstelling aan Röntgen straling, zoals bijvoorbeeld tijdens het maken van een CT-scan of een röntgenfoto. Om deze reden wordt de blootstelling hieraan dan ook geminimaliseerd. Een derde vorm van blootstelling waar iedereen onder lijdt is de blootstelling aan radon. Dit is een edelgas dat overal aanwezig is maar zich op kan stapelen in slecht geventileerde ruimtes.

Infectieziekten

Met name bepaalde soorten virussen zijn berucht vanwege hun carcinogene (kankerverwekkende) werking. Een bekend voorbeeld hiervan is HPV (Humaan papilloma virus), een aandoening die zich via geslachtsverkeer verspreidt. Dit virus verhoogt de kans op het ontstaan van baarmoederhalskanker, hetgeen een belangrijke reden is voor vaccinatie.

Immuunsysteem

Het immuunsysteem speelt een belangrijke rol bij het ontdekken en doden van abnormale, lichaamseigen cellen zoals tumorcellen. Op het moment dat er sprake is van een verminderd immuunsysteem, zoals bijvoorbeeld gedurende AIDS of tijdens gebruik van bepaalde medicijnen, is er een duidelijke verhoogde kans op het ontstaan van een tumor.

Genetische predispositie

Een laatste factor die een belangrijke rol speelt in het ontstaan van een tumor is de zogenaamde genetische predispositie. Dit is de samenstelling van het DNA. Met name de codering voor bepaalde eiwitten die een belangrijke rol spelen in het controle en reparatie mechanisme van defect DNA speelt een belangrijke rol. Genen die het ontstaan van een tumor onderdrukken worden tumorsuppressorgenen genoemd. Bekende vormen hiervan zijn het BRCA1 en BRCA2 gen, een fout in één van deze genen kan leiden tot een familiair sterk verhoogd risico op bepaalde soorten tumoren.

Conclusie

Er zijn verschillende stappen nodig voor het ontstaan van een tumor, men kan deze in principe indelen in twee verschillende groepen. Ten eerste is er celschade nodig die de cel aanzetten tot abnormale celdeling. De tweede afwijking is op het gebied van het controle mechanisme gerelateerd aan het beperken van gevolgen van schade. Dit mechanisme zou voor een ernstig beschadigde cel de reden moeten zijn om over te gaan tot apoptose. Op het moment dat er een stoornis is opgetreden op beide vlakken is er een grote kans dat een tumor ontstaat.
Mutaties (veranderingen van het DNA) kunnen veroorzaakt worden door een groot aantal verschillende factoren. Het ontstaan van een tumor is een trapsgewijze stapeling van verschillende fouten, resulterende in het uiteindelijke ontstaan van een tumor. Vaak is er sprake van een groot verschil, meestal zelfs meerdere jaren, tussen de eerste ongecontroleerde celdeling en het uiteindelijk krijgen van klachten van een tumor. Aangezien veel patiënten met kanker veel baat hebben bij een tijdige diagnose blijft bevolkingsonderzoek van evident belang voor een optimale behandeling.