Wandelende nier: symptomen, oorzaken en behandeling

Een wandelende nier (nefroptosis of zwerfnier) duidt op een abnormaal beweeglijke nier die meer dan 2 wervellichamen (of > 5 cm) afdaalt in de buikholte, bij vergelijking van de locatie in respectievelijk liggende en staande houding. Dit kan onbegrepen pijn in de rechter flank of rechter buikhelft geven, welke toeneemt in de loop van de dag maar afneemt in rust. Ongeveer 70 procent van de gevallen van een wandelende nier treft de rechternier, 10 procent heeft alleen invloed op de linkernier en 20 procent op beide nieren. Nephroptosis komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, vooral bij vrouwen die lang en mager zijn. Er wordt geschat dat dit bij maximaal 20 procent van de vrouwen voorkomt. Omdat echter 80 tot 90 procent van de mensen met een wandelende nier geen symptomen heeft, zijn exacte aantallen niet bekend.

• Wat is een wandelende nier?
• Synoniemen
• Oorzaken van een zwerfnier
• Risicofactoren nefroptosis
• Hoe vaak komt het voor?
• Wandelende nier symptomen
• Verschijnselen
• Bijkomende klachten
• Acute pijn
• Andere aandoeningen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een wandelende nier
• Complicaties
• Crisis van Dietl
• Frequente urineweginfecties
• Prognose en vooruitzichten

Wat is een wandelende nier?

De medische benaming van wandelende nier is 'nefroptosis'. Een wandelende nier staat ook wel bekend als 'zwevende nier', 'mobiele nier' of 'zwerfnier'. Een wandelende nier is een aandoening waarbij de nieren in staande positie meer dan 2 wervellichamen (of > 5 cm) daalt ten opzichte van een liggende positie. De aandoening wordt vaak behandeld door middel van een chirurgische procedure die 'nefropexie' wordt genoemd, waarbij de nier wordt vastgezet aan de psoas-spier (musculus iliopsoas). De eerste publicatie over nefropexie dateert uit 1881.

Synoniemen

De medische benaming voor wandelende nier is 'nefroptose' of 'nefroptosis'. Een wat oudere en gedateerde medische benaming is 'ren mobilis'. Andere namen voor een wandelende nier zijn:

• zwevende nier;
• zwerfnier;
• hypermobiele nier.

Oorzaken van een zwerfnier

Een zwerfnier of nephroptosis is een aangeboren aandoening, wat betekent dat je ermee wordt geboren. Net als de andere organen zijn de nieren relatief mobiel. Ze kunnen normaal gesproken een paar centimeter verschuiven zonder dat er problemen ontstaan. Bij nefroptose dalen de of nieren echter meer dan vijf centimeter af in de buikholte wanneer ze van een liggende positie naar een staande positie gaan. De precieze reden hiervoor wordt anno 2024 nog niet goed begrepen. Er wordt aangenomen dat de beweging van de nier gerelateerd is aan onvoldoende ondersteuning van bepaalde structuren of het bindweefsel rondom de nieren. Sommige artsen geloven dat nephroptosis voor een deel kan worden veroorzaakt door een gebeurtenis die de ligamenten verzwakt die de nier op zijn plaats houden in het lichaam, zoals:

• plotseling, fors gewichtsverlies;
• zwangerschap en bevalling;
• letsel aan de buik of wervelkolom;
• frequente intensieve sportbeoefening.

Risicofactoren nefroptosis

Mensen met nephroptosis hebben vaak bepaalde gemeenschappelijke kenmerken. Deze eigenschappen zorgen ervoor dat iemand meer kans heeft om een zwerfnier te ontwikkelen. Vrouwen hebben meer kans op nephroptosis dan mannen. Andere risicofactoren zijn:

• laag lichaamsgewicht;
• terugkerende urineweginfecties of nierstenen;
• hoge bloeddruk;
• groter gebied dan normaal het lichaam waar de nieren zich bevinden.

Hoe vaak komt het voor?

Een wandelende nier is een tamelijk zeldzame aandoening. Symptomatische nefroptosis komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Het komt vooral voor bij lange en magere vrouwen. Bovendien komt het vaker voor bij de rechter nier (70% van de gevallen). Mogelijk heeft dat te maken met de zwaarte van de lever. Nefroptosis komt vaker voor bij mensen met het syndroom van Fraley, een aandoening waarbij een deel van de nier wordt afgekneld door bloedvaten.

Wandelende nier symptomen

Verschijnselen

Een wandelende nier hoeft niet altijd klachten te geven. Als dat wel zo is, kunnen de volgende symptomen optreden:

• onbegrepen pijn in de rechter flank of rechter buikhelft;
• de pijn neemt in de loop van de dag toe, maar neemt af in rust;
• inspanningen in staande positie kunnen de pijn uitlokken;
• de pijn is meestal niet constant aanwezig en varieert in intensiteit.¹

Bijkomende klachten

Bijkomende klachten zijn:

• misselijkheid en braken;
• hoge bloeddruk;
• hematurie (bloed in de urine);
• proteïnurie (overmatig eiwit in de urine);
• herhaaldelijk urineweginfecties hebben gehad.

Acute pijn

Acute pijn kan het gevolg zijn van het afknikken van de ureter (urineleider, buis waardoor de urine van het nierbekken naar de blaas vloeit) of van torsie (draaiing) van de vaatsteel, de bloedvaten die de nier bevoorraden. Het afknikken van de ureter kan nierstuwing tot gevolg hebben. Ook kan bij veelvuldig afknikken permanente beschadiging van de ureter optreden. Chronische pijn bij nefroptosis komt doordat de wandelende nier door het inzakken trekt aan de verzorgende bloedvaten (de vaatsteel van de nier) hetgeen een zware belasting vormt, alsmede uit prikkeling van het sympathische zenuwstelsel.

Andere aandoeningen

Een wandelende nier komt vaak voor in samenhang met nierstenen en nierbekkenontsteking. Ook kan hoge bloeddruk optreden doordat de nierslagader door de bewegende nier in de verdrukking komt en de nier niet van voldoende bloed wordt voorzien. Als reactie hierop verhoogt het lichaam de bloeddruk.

Onderzoek en diagnose

De arts zal vaak bloedonderzoek en urineonderzoek laten verrichten. Ook kan de arts beeldvormend onderzoek nodig vinden. Een intraveneus urogram wordt het meest toegepast. Dit is een techniek waarbij de urinewegen worden gevuld met contrasthoudende urine, waardoor ze op de röntgenfoto van de buik goed zichtbaar zijn. Dit onderzoek moet worden gedaan wanneer je ligt en wanneer je rechtop staat. De afbeeldingen bij iemand met nephroptosis laten duidelijk zien dat de nier ten minste 5 centimeter naar beneden is gedaald.

Behandeling van een wandelende nier

Een symptomatische wandelende nier wordt operatief behandeld, waarbij de nier wordt gerepositioneerd in zijn nierloge door haar vast te zetten aan de psoas-spier. Deze ingreep wordt tegenwoordig verricht middels een kijkoperatie en wordt 'laparoscopische nefropexie' genoemd. Een kijkoperatie heeft als voordeel dat deze minder ingrijpend is. De kans op complicaties is kleiner en de duur van de ziekenhuisopname is korter.

Complicaties

Crisis van Dietl

Sommige mensen met een symptomatische wandelen nier kunnen een syndroom ervaren dat de crisis van Dietl wordt genoemd. Hierbij blokkeert de zwevende nier de ureter, de urineleider die van de nier naar de blaas leidt. Dit kan resulteren in de volgende klachten:

• hevige flankpijn;
• misselijkheid;
• rillingen;
• tachycardie (snelle hartslag);
• verminderde urineproductie;
• hematurie (bloed in de urine);
• proteïnurie (overmatig eiwit in de urine);
• een vergrote, gevoelige nier.

De crisis van Dietl wordt meestal opgeheven door te gaan liggen en je knieën naar de borst te brengen.

Frequente urineweginfecties

Mensen met een wandelende nier kunnen ook herhaaldelijk last hebben van urineweginfecties. Een urineweginfectie is een bacteriële, schimmel- of virale infectie van de urethra, blaas of nieren. Symptomen van een urineweginfectie in de urethra (plasbuis) of blaas bestaan uit:

• branderige pijn bij het plassen;
• vaak plassen en dan steeds kleine beetjes plassen;
• bloed in de urine;
• troebele urine en stinkende urine.

Wanneer de nieren betrokken zijn, kunnen urineweginfecties levensbedreigend zijn. Symptomen van urineweginfecties waarbij de nieren betrokken zijn, zijn:

• pijn en gevoeligheid in de bovenrug en zijkanten;
• rillingen;
• koorts;
• misselijkheid;
• braken.

Prognose en vooruitzichten

De meerderheid van de mensen met een wandelende nier heeft helemaal geen symptomen en is het euvel ongevaarlijk. In deze gevallen wordt geen behandeling aanbevolen. Bij mensen die wel klachten of hinder ondervinden als gevolg van een wandelende nier, is een operatie meestal de enige effectieve behandeling om de symptomen te verlichten. In het verleden was een operatie voor nefrotose riskant en had het een hoog sterftecijfer. Moderne chirurgische ingrepen zijn evenwel veilig en effectief. Na behandeling melden sommige mensen een significante afname van pijn, een afname van het aantal urineweginfecties en een algehele verbetering van de kwaliteit van leven.

Noot:

1. L.F.A. Wymenga en M.F. van Driel. De wandelende nier. Ned Tijdschr Geneeskd. 1996;140:2541-4

Lees verder

• Nieraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Nieren: functie, ligging, anatomie en werking van de nieren
• Nierpijn: oorzaken pijn aan de nieren, nierstreek en rugpijn
• Nierstuwing (hydronefrose): symptomen, oorzaak & behandeling
• Cystenieren (cysten in de nieren): symptomen en behandeling