Melanoom: kwaadaardige moedervlek, agressieve huidkanker

Een melanoom is een kwaadaardige tumor (zwart gezwel) die zich in de huid ontwikkelt. Het is een vorm van huidkanker en wel de meest levensbedreigende. Veelal ontstaat een melanoom uit een moedervlek die onrustig is. Er gaat iets fout met de groei van pigmentcellen, de groei van cellen verloopt op een ongebreidelde manier en dit leidt tot de vorming van een gezwel. De kanker kan zich na een poos verspreiden door het lichaam, dit noem je uitzaaiingen. Hoe herken je een melanoom en wat zijn de mogelijkheden voor behandeling?

Inhoud artikel

• Huidkanker
• Melanocyten, moedervlek en melanoom
• Soorten melanoom
• Andere benamingen voor melanoom
• Bij wie komt melanoom voor en hoe vaak komt het voor?
• Oorzaak melanoom en risicofactoren
• Verschijnselen, symptomen: hoe herken je een melanoom?
• Diagnose melanoom
• Behandeling melanoom
• Na het verwijderen van een melanoom
• Melanoom uitzaaiingen of metastasen
• Prognose, vooruitzichten melanoom
• Thijsje Oenema (schaatster)

Huidkanker

Huidkanker is de vorm van kanker die het meest voorkomt. In Nederland komt huidkanker steeds frequenter voor, per jaar krijgen ongeveer veertigduizend personen de diagnose huidkanker. Als de diagnose snel wordt gesteld en er wordt snel ingegrepen dan kan huidkanker veelal worden genezen. Basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom zijn de vormen van huidkanker die het vaakst voorkomen en de minst gevaarlijke, verder zijn er melanomen. Een melanoom groeit in de huid en kan zich verbreiden naar andere delen van het lichaam, dit geschiedt middels de lymfeklieren.

Melanocyten, moedervlek en melanoom

In de huid bevinden zicht pigmentcellen of melanocyten. In deze cellen wordt bruin pigment geproduceerd, dit geeft kleur aan de huid en zorgt ervoor dat de huid behoed wordt tegen de nadelige effecten van het licht van de zon. Moedervlekken bestaan uit een hoopje pigmentcellen. Als een groepje pigmentcellen verandert in kankercellen dan noem je dat melanoom. Melanoom is een vorm van huidkanker en wel de meest levensbedreigende. Een melanoom groeit snel en heeft de neiging om zich betrekkelijk snel te verspreiden (uit te zaaien). In de meeste gevallen vormt het melanoom zich in een gewone moedervlek die iemand al had. Maar een melanoom kan ook ontstaan uit pigmentcellen in een gave huid. Een melanoom breidt zich uit naar de diepere huidlagen. Melanomen kun je tegenkomen over het hele lichaam. Bij vrouwen zie je een melanoom frequenter op de benen, bij mannen gaat het vaak om de rug. Maar ook op bijvoorbeeld armen, voetzolen, handpalmen, slijmvliezen, op de huid van hals en hoofd kun je een melanoom krijgen. Het gebeurt zelden maar het kan zijn dat een melanoom zich ontwikkelt in een orgaan of lymfeklier zonder dat er een melanoom op de huid is geconstateerd.

Soorten melanoom

Er zijn verschillende typen:

• Melanoma in situ: de kankercellen zitten in de bovenste laag van de huid (de opperhuid) en hebben zich nog niet verspreid naar de lederhuid.
• Lentigo maligna melanoom: hier gaat het om een oppervlakkig melanoom dat traag groeit. Veelal zie je het bij oudere mensen op de wang.
• Superficial spreading melanoma of oppervlakkig spreidend melanoom: hier vallen de meeste melanomen onder. De groei is oppervlakkig, de groei gaat alle kanten op. Meestal is er geen sprake van groei diep in de huid.
• Nodulair melanoom: al in een vroege fase is er een ophoping van veel melanoomcellen, dit is te zien als een zwelling die zwart, donkergrijs of donkerblauw van kleur is.
• Acrolentigineus melanoom: komt zelden voor. Dit soort melanoom vind je aan de uiteinden van het lichaam. Je moet dan denken aan de vingers, de tenen, de nagels.
• Andere vormen die zelden voorkomen: melanoom dat zich ontwikkelt op slijmvliezen zoals de anus, vagina, mond, neusholte, keelholte, verder kan een melanoom ontstaan in het oog. Een type wat niet snel herkend wordt is een melanoom, die geen kleur heeft en daarom vaak laat herkend wordt: amelanotisch melanoom of ongepigmenteerd melanoom.

Lentigo maligna

Lentigo betekent pigmentvlek (de bruine vlek) en maligna verwijst naar kwaadaardig. Uit lentigo maligna kan in principe een melanoom voortkomen. Lentigo maligna komt met name voor bij mensen tussen de vijftig en tachtig jaar, vaak bij mensen die een beroep hebben wat buiten wordt beoefend en bij een blanke kleur van de huid. Er zijn nog andere benamingen voor lentigo maligna: melanosis precancerosa van Dubreuilh (de ziekte van Dubreuilh) en Hutchinson's melanotic freckle.

Andere benamingen voor melanoom

• Zwart gezwel
• Melanoma

Bij wie komt melanoom voor en hoe vaak komt het voor?

Een melanoom kun je op iedere leeftijd krijgen, maar men heeft ontdekt dat er een piek is tussen de dertig en de zestig jaar. In Nederland wordt per jaar ongeveer drieduizend keer de diagnose melanoom vastgesteld. Er overlijden per jaar circa zeshonderd personen aan melanoom.

Oorzaak melanoom en risicofactoren

Er zijn factoren bekend die het risico om een melanoom te krijgen verhogen. Als je met regelmaat hebt blootgestaan aan verbranding door de zon voor het vijfde levensjaar dan wordt vermoed dat dit een verhoogd risico geeft op het krijgen van een melanoom later in het leven. Bovenmatige blootstelling aan UV-straling is niet goed, ook de straling voortgebracht door een zonnebank is risicovol. Heb je een lichte kleur huid, heb je sproeten, blond of rood haar dan ben je meer gevoelig voor UV-straling en is de zon slechter voor je dan voor andere personen. Erfelijke aanleg kan ook een rol spelen bij melanoom. Het hebben van heel veel moedervlekken (meer dan vijftig) is ook een risicofactor.

Verschijnselen, symptomen: hoe herken je een melanoom?

Het is belangrijk dat een melanoom op tijd gesignaleerd wordt, des te vroeger kan met de behandeling worden gestart. Waar moet je alert op zijn: het verschijnen van moedervlekken die er daarvoor nog niet waren, een zwart bultje of een bruin met zwart bultje, als een moedervlek die er al was groter wordt (plotseling of gestaag), onregelmatigheden die in een bestaande moedervlek ontstaan (bultjes, uitpuiling), als de rand van een moedervlek onregelmatig wordt. Let ook op bij: jeuk, pijn, korstjes, zweren, veranderingen van kleur, bloeden van moedervlek, als een plek verschillende kleuren gaat vertonen (het kan gaan om zwart, bruin, blauwig, rozig, wit, rood). In het kort: let op de symmetrie, de rand, de kleur, de grootte, veranderingen en verhevenheden bij een moedervlek. Bovenstaande verschijnselen hoeven niet op te treden, het zijn mogelijke symptomen.

Diagnose melanoom

De dermatoloog zal de moedervlek observeren op symmetrie, de rand, kleur, formaat en veranderingen. Meestal kan een dermatoloog met het blote oog al zien of het om een gewone moedervlek gaat of om en melanoom. Met een dermatoscoop, een lens met verlichting die sterk vergroot, kan de arts door de huid heen kijken. Er wordt gekeken of de vorm wel of niet afwijkend is, hoe de randen eruit zien.

Behandeling melanoom

Als de arts vermoedt dat het gaat om een melanoom dan moet de plek verwijderd worden. Deze behandeling geschiedt onder plaatselijke verdoving. Eerst wordt de moedervlek weggehaald exclusief een klein randje. Dit wordt diagnostische excisie genoemd. Er wordt onderzocht of het daadwerkelijk om een melanoom gaat. Is dit het geval dan wordt dezelfde plek er nog een keer uitgehaald en dit keer nog een of twee centimeter extra (therapeutische excisie). Is er sprake van uitzaaiingen dan kan chemotherapie, immunotherapie of doelgerichte therapie worden aangeraden.

Na het verwijderen van een melanoom

De arts zal aangeven wanneer controles moeten plaatsvinden: inspectie van het litteken, controleren van lymfeklieren, de huid wordt nagekeken. Het is in ieder geval belangrijk om zelf de huid goed te blijven observeren. Zie je veranderingen bij moedervlekken of ontstaan er nieuwe pigmentvlekken, vraag dan om een consult bij huisarts of bij de dermatoloog. Meld het ook als er in het gebied waar geopereerd is veranderingen optreden en als je ziet de lymfeklieren opzwellen. Stel het lichaam niet teveel bloot aan het licht van de zon, met name verbranding moet je voorkomen. Hebben meerdere familieleden een melanoom, dan kan er sprake zijn van een erfelijk verhoogd risico. Je kunt dan contact opnemen met een dermatoloog en kijken of het verstandig is om alle leden van een gezin te controleren. Heb je heel veel moedervlekken, dan wordt geadviseerd om de controle te laten doen door een dermatoloog.

Melanoom uitzaaiingen of metastasen

Kwaadaardige cellen kunnen via de lymfe in regionale lymfeklieren komen en zich ontwikkelen tot uitzaaiingen. Een melanoom kan zich ook verbreiden via het bloed en in bijvoorbeeld de lever, longen, de hersenen of op een andere plaats op de huid terechtkomen.

Prognose, vooruitzichten melanoom

Door goede voorlichting worden melanomen eerder opgespoord en hierdoor is de kans op overleven sterk verbeterd de laatste jaren. Het is zeer belangrijk om aan de bel te trekken als je twijfels hebt over moedervlekken of andere pigmentvlekken op het lichaam. Laat de huisarts of de dermatoloog kijken naar de plek.

Thijsje Oenema (schaatster)

Thijsje kreeg in 2013 te maken met melanoom (op haar pols). Dit werd behandeld en ze leek volledig hersteld. Begin november 2015 werd Thijsje geopereerd aan een cyste op de eierstok. Helaas kwam het slechte nieuws dat het geen cyste was maar een uitgezaaide melanoom. Er bestaan geen standaard behandelprotocollen, er is maatwerk nodig. Een multidisciplinair team komt met een voorstel. Dit team kan bestaan uit: internist-oncoloog, radiotherapeut, plastisch chirurg, dermatoloog, verpleegkundig specialist, patholoog.

Lees verder

• Huidkanker: oorzaken, symptomen, behandeling, prognose