Pseudoxanthoma elasticum: Bindweefselaandoening

Pseudoxanthoma elasticum is een erfelijke bindweefselaandoening waarbij progressieve verkalking en mineralisatie van de elastische vezels optreedt. De patiënt heeft hierdoor typische afwijkingen aan de huid en ogen, maar ook aan het hart, de bloedvaten en de maag en darmen. De variëteit, ernst en progressie van de symptomen is bij elke patiënt anders. De aandoening werd voor het eerst beschreven door de Franse dermatoloog Rigal in 1881.

• Synoniemen Pseudoxanthoma elasticum
• Epidemiologie PXE
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen: Hart en bloedvaten, huid, ogen (netvlies), maag en darmen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen Pseudoxanthoma elasticum

Pseudoxanthoma elasticum (PXE) is eveneens bekend onder deze drie synoniemen:

• Groenblad-Strandberg syndroom
• Gronblad-Strandberg syndroom

Epidemiologie PXE

Pseudoxanthoma elasticum treft wereldwijd ongeveer vijftigduizend patiënten. De officiële website van PXE meldt een incidentie van 1:25.000 tot 1:100.000 patiënten wereldwijd. Het is echter moeilijk om een exact cijfer te geven voor het aantal patiënten, aangezien een patiënt met milde symptomen vaak niet snel de diagnose PXE krijgt. Hierdoor is de aandoening ondergediagnosticeerd. Vrouwen worden vaker getroffen dan mannen, en de aandoening komt voor bij alle etnische groepen. Zuid-Afrikanen lijken mogelijk meer aangetast door de aandoening.

Oorzaken

Mutaties in het ABCC6-gen veroorzaken pseudoxanthoma elasticum. De aandoening wordt autosomaal recessief overgedragen. Dit betekent dat beide ouders een draagster zijn van het gemuteerde gen, maar zelf geen symptomen vertonen. Het ABCC6-gen speelt een rol bij het reguleren van de mineralisatie in bindweefsel. Wanneer dit gen gemuteerd is, leidt dit tot een abnormale accumulatie van calcium en andere mineralen in elastische vezels, wat de symptomen van PXE veroorzaakt.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van pseudoxanthoma elasticum is de erfelijke aanleg voor de aandoening. Dit wordt bepaald door de aanwezigheid van mutaties in het ABCC6-gen. Aangezien PXE autosomaal recessief is, moeten beide ouders het gemuteerde gen dragen en doorgeven aan hun kinderen om de aandoening te laten ontstaan. Er zijn verder geen specifieke omgevingsfactoren of levensstijlen die bekend staan als risicofactoren voor PXE.

Symptomen: Hart en bloedvaten, huid, ogen (netvlies), maag en darmen

Pseudoxanthoma elasticum is een progressieve aandoening die wordt gekenmerkt door de accumulatie van afzettingen van calcium en andere mineralen (mineralisatie) in elastische vezels. Elastische vezels zijn een bestanddeel van bindweefsel die sterkte en flexibiliteit verschaft aan lichaamsstructuren. De elastische vezels worden aangetast door de ophoping van calcium- en mineraalafzettingen. Hierdoor zijn de vezels in de huid, ogen en bloedvaten, en soms ook in andere gebieden zoals het spijsverteringskanaal, aangetast. De ernst, het aantal en de uitgebreidheid van de symptomen variëren per patiënt. Zelfs leden van dezelfde familie kunnen een erg verschillend verloop van de ziekte vertonen. Gemiddeld treden de symptomen op rond de leeftijd van dertien jaar.

Hart en bloedvaten

De mineralisatie veroorzaakt claudicatio intermittens (etalagebenen). Wegens onvoldoende bloedcirculatie in de benen ondervindt de patiënt pijnlijke krampen bij het lopen en moet vaak stoppen om te rusten. Deze aandoening staat ook bekend als “etalagebenen”. Verharding van de slagaders (arteriosclerose) treedt eveneens op.

Huid

Een patiënt vertoont meestal vanaf de kindertijd geelachtige pukkels of bultjes op buigbare lichaamsgebieden zoals in de elleboogplooien, endeldarm, knieholtes, liezen, lip, mondhoeken, nek, oksels, vagina en/of wang, en soms ook rond de navel. Meestal beginnen de huidafwijkingen aan de zijkant van de hals. De huidafwijkingen zijn progressief en breiden zich onvoorspelbaar uit naar andere gebieden op het lichaam, waardoor soms ook “plaques” ontstaan. De huid is verder slap waar de huidbultjes zich bevinden. Sommige patiënten vertonen helemaal geen huidproblemen, maar een huidbiopt kan alsnog bevestigen dat de patiënt aan PXE lijdt.

Ogen

PXE leidt tot oogafwijkingen in het netvlies die bij alle patiënten boven de dertig jaar zichtbaar zijn. De oogarts merkt bij een uitgebreid oogonderzoek dat de patiënt op het netvlies peau d’orange vertoont; de verandering in het netvlies lijkt namelijk op de schil van een sinaasappel. Later zijn angiode strepen zichtbaar in het membraan van Bruch achter het netvlies. Dit zijn roodbruin tot grijsachtige spaakvormige strepen. De patiënt merkt mogelijk niets aan deze netvliesafwijkingen. Door de mineralisatie ontstaan kleine barsten achter het netvlies (membraan van Bruch). Onder dit membraan groeien kleine bloedvaatjes door (neovascularisatie), wat kan leiden tot netvliesbloedingen en littekenvorming, wat uiteindelijk kan resulteren in een verlies van het centrale gezichtsvermogen. Dit treedt bij de meeste patiënten op in het vierde decennium.

Maag en darmen

Andere aandoeningen zijn mogelijk, zoals (levensbedreigende) bloedingen in het spijsverteringsstelsel. Er is echter nog weinig informatie beschikbaar over deze aandoeningen.

Bijkomende symptomen

Bijkomende symptomen omvatten onder andere hematurie (bloed in de urine), vermoeidheid door chronisch bloedverlies, hypertensie, en een hartinfarct.

Alarmsymptomen

Bij patiënten met pseudoxanthoma elasticum moeten symptomen zoals plotselinge visusverlies, ernstige pijn in de benen bij het lopen, en onverklaarbare bloedingen in het maag-darmkanaal onmiddellijk worden gemeld aan een arts. Deze symptomen kunnen wijzen op ernstige complicaties zoals netvliesbloedingen, arteriosclerose of interne bloedingen die een dringende medische beoordeling vereisen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van PXE is moeilijk en is gebaseerd op klinische bevindingen. De huid- en oogaandoeningen in combinatie met de cardiovasculaire bevindingen zijn kenmerkend voor de aandoening. De dermatoloog neemt een huidbiopt van een knobbeltje en de oogarts voert een uitgebreid oogonderzoek uit om mogelijke veranderingen in het oog te beoordelen. Een combinatie van deze resultaten leidt tot de diagnose van PXE. De uiteindelijke diagnose kan tevens worden bevestigd door genetisch onderzoek, dat de aanwezigheid van mutaties in het ABCC6-gen aantoont.

Behandeling

De ziekte kan niet worden genezen, maar een multidisciplinaire behandeling kan wel de symptomen verlichten en complicaties voorkomen. De patiënt wordt geadviseerd een gezonde levensstijl te hanteren om hart- en vaataandoeningen te voorkomen. Dit houdt in dat men niet rookt, voldoende beweegt, en de alcoholconsumptie beperkt. Een dieet waarbij calciumrijke voedingsmiddelen zoveel mogelijk worden vermeden, heeft geen effect op de aandoening. Cosmetische ingrepen kunnen mogelijk worden overwogen om huidletsels te verhelpen. Voorts is een jaarlijks uitgebreid oogonderzoek nodig, waarbij de oogarts de pupillen verwijdt met oogdruppels (mydriatica) om de angiode strepen op te volgen. Laserbehandeling kan soms helpen bij netvliesproblemen, maar is niet altijd effectief. Ook contacten met andere mensen en gewichtheffen worden afgeraden vanwege de mogelijke risico's van letsel of complicaties.

Prognose

De prognose van pseudoxanthoma elasticum is moeilijk te voorspellen, aangezien de symptomen en progressiesnelheid per patiënt variëren. De aandoening kan leiden tot ernstige complicaties, zoals verlies van het gezichtsvermogen en arteriosclerose, die de levenskwaliteit kunnen beïnvloeden. Regelmatige follow-up en het management van de symptomen en complicaties zijn belangrijk om de progressie van de ziekte te beheersen en de levenskwaliteit te verbeteren.

Complicaties

Complicaties van PXE omvatten ernstige cardiovasculaire aandoeningen, zoals een hartinfarct of beroerte, door arteriosclerose. Het verlies van het centrale gezichtsvermogen door netvliesproblemen is een andere ernstige complicatie. Er zijn ook gevallen van gastro-intestinale bloedingen gerapporteerd, wat kan leiden tot chronische bloedarmoede. Patiënten moeten regelmatig worden gecontroleerd om deze complicaties te monitoren en te behandelen indien nodig.

Preventie

Omdat PXE een erfelijke aandoening is, zijn preventieve maatregelen gericht op het vermijden van de progressie van de symptomen en het beheersen van complicaties. Dit houdt in dat regelmatige medische controles, een gezonde levensstijl, en het opvolgen van de aanbevelingen van de arts essentieel zijn. Voor mensen met een familiegeschiedenis van PXE kan genetische counseling nuttig zijn om de kans op het doorgeven van de aandoening aan de volgende generatie te begrijpen.