Pseudoxanthoma elasticum (PXE): gele bultjes op de huid

Pseudoxanthoma elasticum (PXE) is een erfelijke bindweefselaandoening. Bij PXE worden verschillende bindweefselstructuren in het lichaam aantast, doordat calcium en andere mineralen in het weefsel wordt afgezet. Dit kan leiden tot bepaalde afwijkingen in de huid, ogen, bloedvaten, maag en darmen. De eerste kenmerken bestaan vaak uit verdikkingen van de huid, een soort kleine, gelige knobbeltjes in rijtjes of netwerkpatroon gerangschikt. Deze papels kunnen samenvloeien tot grotere plekken. PXE werd voor het eerst beschreven door de Franse dermatoloog Rigal in 1881.

• Wat is pseudoxanthoma elasticum?
• Hoe vaak komt het voor?
• Oorzaak van pseudoxanthoma elasticum
• Symptomen van pseudoxanthoma elasticum
• Huidafwijkingen
• Oogafwijkingen
• Hart- en bloedvaten
• Maagdarmstelsel
• Overige klachten
• Onderzoek en diagnos
• Behandeling van PXE
• Behandeling richt zich op de symptomen
• Plastische chirurgie
• Behandeling met bisfosfonaten
• Expertisecentrum PXE
• Patiëntengroep PXE

Wat is pseudoxanthoma elasticum?

Pseudoxanthoma elasticum (PXE) is een zeldzame genetische aandoening, die wordt gekenmerkt door rijtjes met huidkleurige tot gele papels, soms confluerend tot plaques. De huidafwijking is voor het eerst beschreven door de Franse dermatoloog Rigal in het jaar 1881. De laesies beginnen meestal in de kindertijd of vroege adolescentie, maar door hun asymptomatische karakter, wordt vaak pas jaren later de diagnose gesteld. De incidentie is 1:150.000. De ziekte lijkt vaker voor te komen bij vrouwen, maar voorzichtigheid is hierbij geboden; wellicht wordt het vaker bij vrouwen vastgesteld omdat zij zich in het algemeen eerder tot een arts wenden.

Hoe vaak komt het voor?

Er zijn wereldwijd rond de vijftigduizend patiënten. De incidentie is ongeveer 1:25.000-1:100.00. PXE is een zeldzame aandoening. Mogelijk is er sprake van onderdiagnose en wordt het bij mensen met milde klachten onvoldoende herkend. Er zijn meer vrouwen dan mannen met de aandoening.

Oorzaak van pseudoxanthoma elasticum

Bij deze genetische aandoening wordt het elastische weefsel van huid, hart, bloedvaten en ogen aangetast. Er vindt calciumstapeling plaats in de elastinevezels die daardoor op den duur zwellen en breken, hetgeen afwijkingen in de huid, het hart- en vaatstelsel en de ogen tot gevolg heeft. Mutaties in het ABCC6-gen veroorzaken pseudoxanthoma elasticum. Deze bindweefselaandoening kent zowel autosomaal dominante als autosomaal recessief overervende varianten.

Symptomen van pseudoxanthoma elasticum

Bij pseudoxanthoma elasticum vindt stapeling plaats van stoffen zoals calcium in het bindweefsel, hetgeen kan leiden tot bepaalde kenmerken in de huid, ogen, bloedvaten, maag en darmen. Wanneer, of en in welke de mate bepaalde kenmerken aanwezig zijn, verschilt van persoon tot persoon. De initiële presentatie en het klachtenpatroon kunnen verschillen.¹

Huidafwijkingen

De eerste kenmerken bestaan meestal uit verdikkingen van de huid, een soort kleine, gelige knobbeltjes in rijtjes of netwerkpatroon gerangschikt. Deze papels kunnen conflueren tot plaques. De aangedane huid is zacht en elastisch van aspect. Deze knobbeltjes manifesteren zich vaak in de hals en de nek en zijn over het algemeen asymptomatisch, dus zonder verdere klachten. Wel kunnen ze een bron van cosmetische zorg zijn. Andere gebieden die frequent zijn aangedaan, zijn oksels, navel en buik, liezen, perineum (bilnaad) en dijen. De huidafwijkingen treden vaak op voor het dertigste levensjaar en persisteren.

Oogafwijkingen

In de loop der tijd kan ook het netvlies van het oog aangedaan raken. Doordat de bloedvaatjes in het netvlies kunnen barsten, kan de gezichtsscherpte worden aangetast. Als gevolg van de mineralisatie ontstaan kleine barsten achter het netvlies, het membraan van Bruch. Onder dit membraan groeien kleine bloedvaatjes door, waardoor er een verhoogd risico op netvliesbloedingen en littekenvorming in het netvliesontstaat, wat leidt tot een verlies van het centrale gezichtsvermogen. Dit kan (zware) slechtziendheid tot gevolg hebben. Dit treedt veelal op in het vierde decennium.

Hart- en bloedvaten

De aandoening kan ook resulteren in veranderingen in hart en bloedvaten. De mineralisatie veroorzaakt claudicatio intermittens (etalagebenen), wegens onvoldoende bloedcirculatie in de benen. Bij etalagebenen ontstaat er pijn in de benen en/of billen bij lopen. Deze klachten nemen af na even rusten. Ook kun je last krijgen van nachtelijke krampen van de benen. Na afhangen van de benen of even rondlopen, nemen deze klachten af.

Verharding van de slagaders (arteriosclerose) kan eveneens optreden. Bij PXE is er een versnelde verkalking of calcificatie van de vaatwand, waardoor op vaak al jonge leeftijd vaatziekten ontstaan. Voorts kunnen klachten van het hart (pijn op de borst) en TIA’s en/of beroertes voorkomen.

Maagdarmstelsel

Er kunnen ook veranderingen optreden in het maag-darm stelsel, wat onder meer kan resulteren in (levensbedreigende) bloedingen in het spijsverteringsstelsel, zoals maagbloedingen. Hier is nog weinig over bekend.

Overige klachten

Bloedingen in de neus, hersenen, baarmoeder en darmen kunnen zich voordoen.

Onderzoek en diagnos

Vanwege de zeldzaamheid van de aandoening en de verscheidenheid in uitingsvormen en ernst van klachten, wordt PXE soms erg laat herkend. Er vindt uitgebreid onderzoek plaats naar de aantasting van de ogen, bloedvaten en huid. De specialist neemt met de patiënt de medische voorgeschiedenis door, vraagt naar specifieke klachten en medicijngebruik en doet uitgebreid lichamelijk onderzoek. Daarnaast wordt de patiënt onderzocht door een internist-vasculair geneeskundige en oogarts. Er worden ook allerlei aanvullende onderzoeken verricht:

• Huidfoto’s;
  Bloedafname / Bron: Istock.com/anna1311
• Bloedonderzoek (inclusief erfelijkheidsonderzoek);
• Looptest;
• Vaatstijfheidsmetingen en vaatdiktemetingen;
• Oogonderzoeken; en
• biospie (weefselonderzoek), waarbij fragmentatie en calcificatie van elastinevezels in de lederhuid gezien kunnen worden.

Behandeling van PXE

Behandeling richt zich op de symptomen

Pseudoxanthoma elasticum is niet te genezen. Daarom zal de behandeling bestaan uit het beperken van de gevolgen en het indammen van complicaties bij bloedvatafwijkingen. Vanwege de mogelijke betrokkenheid van hart, bloedvaten en ogen, zal de patiënt verwezen worden naar respectievelijk een cardioloog, vaatchirurg en oogarts. Consultatie door een klinisch geneticus is geïndiceerd in verband met voorlichting en advies met betrekking tot de kans op overerving van PXE.

Plastische chirurgie

De huidlaesies zijn niet behandelbaar, maar een slappe, in plooien hangende huid kan desgewenst met plastische chirurgie gecorrigeerd worden.

Behandeling met bisfosfonaten

Mensen met PXE maken waarschijnlijk de stof inorganisch pyrofosfaat (PPi) niet aan. Toediening van deze stof aan mensen is technisch niet goed mogelijk, maar er zijn bepaalde medicijnen, zogenaamde bisfosfonaten, die lijken op PPi en daardoor een mogelijke behandeling voor PXE zijn. Op dit moment (2016/2017) wordt een trial uitgevoerd naar de effectiviteit van het bisfosfonaat etidroninezuur als mogelijke behandeling voor PXE.

Expertisecentrum PXE

UMC Utrecht is het landelijk expertisecentrum rond PXE. Hier krijgen patiënten op 1 dag alle onderzoeken die nodig zijn om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de (mogelijke) aantasting van de ogen, bloedvaten en huid.

Patiëntengroep PXE

De Patiëntengroep PXE van de Oogvereniging (www.oogvereniging.nl) biedt een platform voor mensen met de oogaandoening Pseudoxanthoma elasticum om met elkaar in contact te komen. Het platform is bedoeld voor mensen met Pseudo Xanthoma elasticum (PXE) en hun familie- en vriendenkring. Activiteiten zijn:

• Lotgenotencontact tijdens contact- en informatiedagen;
• Verstrekken van informatie over leven en werken met PXE; en
• Belangenbehartiging.

Noot:

1. Tycho R. Tromp, Guido Kranenburg, J. (Annette) Ossewaarde-van Norel en Wilko Spiering. Pseudoxanthoma elasticum.Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:D203

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lymfomatoïde papulose: kleine jeukende, rode bultjes huid
• Granuloma annulare: symptomen, oorzaak en behandeling
• Gerstekorrels in gezicht: witte puntjes rond ogen of neus
• Ziekte van Grover: symptomen, oorzaak, behandeling, prognose