Wat is koorts en waar is het goed voor?

Iedereen heeft wel eens koorts gedurende het leven en meestal vaker dan één keer. Koorts wordt geassocieerd met ziek zijn en is niet gewenst, dat is terecht. Toch ziet het er vaak heftiger uit dan het is en feitelijk is het maar goed dat het lichaam iets ingenieus als het automatisch opwekken van koorts kent. Wat doet het lichaam precies als je koorts hebt, welk doel dient het en moet je het laten gaan als je koorts krijgt of juist niet?

Normale lichaamstemperatuur en temperatuur tijdens koorts

Koorts is een reactie van het lichaam (meestal op een infectie) en betreft een sterke afwijking van de normale lichaamstemperatuur. Voor de meeste mensen is de normale lichaamstemperatuur 37 graden Celsius. Er zit bij een normaal functionerende biologische klok meestal een fluctuatie in van enkele graden, te weten:

• Tweede helft van de nacht: 35,5 – 36 graden Celsius
• Tweede helft van de middag: 37,5 graden Celsius
• Menstruerende vrouwen: + 0,2 tot 0,5 graden Celsius

Maximaal ligt de lichaamstemperatuur op 42 graden Celsius en we kunnen stellen dan men op dat moment in direct levensgevaar is. Als we over koorts spreken, hebben we het normaal gesproken over 38,5 graden Celsius of hoger. Tussen 37,5 en 38,4 graden Celsius spreken we over verhoging. In dit laatste stadium wordt de huisarts er vaak nog niet bijgehaald.

Symptomen van koorts

Als je koorts hebt, gaat het meestal gepaard met een algeheel malaisegevoel. Een gevoel dat niet goed te definiëren is en niet zelden betreft het meerdere plaatsen in het lichaam. Het begint vaak met een rillerig gevoel of klappertanden. Aansluitend kan je last krijgen van specifieke zaken, zoals:

• Vermoeidheid, van een lichte vermoeidheid oplopend tot nauwelijks vooruit te branden.
• Concentratieproblemen, van een moment oplopend tot volledig de weg kwijtraken.
• Een aanhoudend slaperig gevoel.
• Geen zin in eten hebben.
• Een heel bleke of juist rode huid krijgen.
• Bovenmatig zweten.

Een lichte koorts wordt nog wel eens ‘opgevangen’ met het innemen van een paracetamol en op zich is dit prima. Toch heeft koorts een functie en als het kan is uitzieken beter. Het lichaam de infectie laten ‘opruimen’ is altijd beter. Echter, koorts kan zich ook doorontwikkelen en als het lichaam het niet onder controle krijgt, kan de koorts oplopen. De verschijnselen worden dan heftiger, te denken valt aan:

• Evenwichtsstoornissen, van momenten tot niet meer goed kunnen lopen.
• Je kunt in een delirium geraken (door lichamelijke oorzaak disfunctioneren van de hersenen).
• Bovenmatig slijm produceren.
• Jonge kinderen kunnen in een koortsstuip terecht komen.

Meten is weten
Met een thermometer kan je op verschillende plaatsen je lichaamstemperatuur meten. Aangezien de temperatuur op verschillende plaatsen anders is, moet je het soms ook anders interpreteren. Enkele plekken op/in het lichaam waar de thermometer meestal gebruikt wordt zijn:

• Rectaal (in de anus), gedurende 3 minuten voor een juiste temperatuur. Dit is niet prettig, maar nog steeds de meest accurate plaats om de temperatuur te meten.
• Axillair (onder de oksel), gedurende 10 minuten + 0,5 graden Celsius erbij optellen. Een niet erg betrouwbare methode.
• Oraal (onder de tong), gedurende 5 minuten + 0,3 graden Celsius erbij optellen. Deze methode kan, maar geniet niet de voorkeur.
• Oormeting (speciale oorthermometer), gedurende 3 minuten voor een juiste temperatuur. Er zijn veel oorthermometers op de markt en de kwaliteitsverschillen zijn groot. Vergewis je er van dat je een kwalitatief goed apparaat gebruikt.

Er zijn ook speciale infraroodthermometers die gebruikt kunnen worden bij de slaapslagader of op het voorhoofd. Deze methodes worden als minder betrouwbaar gezien, omdat de temperatuur aanzienlijk af kan wijken van de kerntemperatuur.

Oorzaak

Koorts is een reactie van het lichaam. Het lichaam laat onder meer witte bloedlichaampjes 'los' om de infectie te lijf te gaan c.q. op te ruimen. De bloedsomloop versnelt vervolgens, zodat cellen makkelijker kunnen herstellen. De functie is dat het lichaam een infectie gedetecteerd heeft en deze infectie wil bestrijden. Doorgaans is het een bacterie of virus, die in staat blijkt je lichaam binnen te dringen. De koorts zorgt er voor dat de bacterie of het virus zich niet prettig voelt, want een bacterie of virus gedijt niet goed bij een hogere lichaamstemperatuur. Als het maar onaangenaam genoeg is, kan dit het virus of de bacterie mogelijk verdrijven. Overigens kan je lichaam ook een koortsreactie geven bij bepaalde chemische stoffen of zelfs bij medicijnen. Stem het in dat geval af met de behandelde arts.

Hoe te handelen?

Zelf handelen

Als je verhoging of koorts hebt, is het belangrijk veel te blijven drinken. Het vochtverlies, dat zeker tijdens hoge koorts aanzienlijk kan zijn, moet tot een minimum beperkt blijven. Zeker ouderen mensen en heel jonge kinderen kunnen stel uitdrogingsverschijnselen krijgen. Draag losse kleding die niet te dik is. Zo kan je je warme gemakkelijker kwijt. Als je in bed ligt is vele dekens of dekbedden vermijden het beste. Gewoon een laken is meestal voldoende. Als je met koorts naar buiten gaat, moet je je gewoon op het weer kleden. Dus geen extra truien of jassen, maar gewoon kleden zoals je zonder koorts ook zou doen.

Als je je wat minder voelt of je hebt wat pijn, dan mag een paracetamol ingenomen worden. Dit moet in principe binnen zo’n 30 minuten werken. Een dergelijk middel heeft overigens geen invloed op je temperatuur. Je kunt je lichaamstemperatuur iets verlagen door koude kompressen op je lichaam te leggen. Dep daarbij ook je voorhoofd met een koud kompres. Vaak trekt eventuele hoofdpijn ook wat sneller weg. In het verlengde daarvan is het goed de kamertemperatuur net iets lager dan gemiddeld te zetten. Dit helpt ook je lichaamstemperatuur te verlagen. Als je koorts hebt is het goed je rustig te houden. Activiteiten kosten energie en dat is energie die het lichaam nodig heeft om te genezen.

Huisarts
Als je thuis al van alles geprobeerd hebt en het heeft geen effect, dan kan de huisarts raadplegen raadzaam zijn als de volgende verschijnselen optreden:

• Veel drinken en toch weinig plassen.
• Een suf gevoel in het hoofd.
• Weinig weerstand om wat voor reden dan ook.
• Je al andere problemen hebt met het hart, de longen, de nieren of een andere ernstige ziekte.
• Als je kortademig bent.
• Je hebt kort hiervoor ook koorts gehad en het lijkt nu weer terug te komen.

Verder kan de koorts een rol spelen als je kort hiervoor in de tropen bent geweest. Denk hierbij aan maximaal 3 tot 4 weken.

Tot slot

Koorts, zeker als deze iets langer duurt, is iets waar we ons over het algemeen nog niet zo druk over maken, behalve bij kleine kinderen en ouderen mensen. Toch kan het geen kwaad om ook als sterke volwassene goed naar je lichaam te luisteren en pas op de plaats te maken als je lichaam aangeeft dat het een infectie aan het bestrijden is. Als je gevoel zegt dat het te lang duurt en je lichaam het mogelijk niet alleen aankan, raadpleeg dan ook de huisarts. Probeer niet stoer te zijn als het om je lichaam gaat.