Tardieve dyskinesie: Bewegingsstoornis na gebruik medicatie

Tardieve dyskinesie: Bewegingsstoornis na gebruik medicatie Tardieve dyskinesie is een aandoening die gekenmerkt wordt door onwillekeurige bewegingen van de tong, lippen, het gezicht, de romp en de ledematen. Deze abnormale bewegingen worden vaak in verband gebracht met het gebruik van bepaalde neuroleptica, medicijnen die worden voorgeschreven voor aandoeningen zoals schizofrenie en andere neuropsychiatrische stoornissen. Hoewel de aandoening voornamelijk optreedt bij patiënten die langdurig neuroleptica gebruiken, kunnen ook andere groepen mensen risico lopen op tardieve dyskinesie. De symptomen kunnen zich pas vele maanden of zelfs jaren na het begin van de medicatie ontwikkelen, wat de diagnose bemoeilijkt. Aanpassing of stopzetting van de medicatie kan helpen om de symptomen te verminderen, maar in sommige gevallen kunnen de bijwerkingen permanent zijn.

Afkortingen van tardieve dyskinesie

Tardieve dyskinesie wordt ook aangeduid met de volgende afkortingen:
  • TD
  • TDS

Epidemiologie van de aandoening

Ongeveer 15 tot 30% van de patiënten die langdurig neuroleptica gebruiken, ontwikkelt tardieve dyskinesie. Het risico is verhoogd bij rokers. Deze bewegingsstoornis kan zich op elke leeftijd manifesteren, maar komt vooral voor bij oudere volwassenen, met een hogere prevalentie bij vrouwen die de menopauze hebben doorgemaakt. Ook patiënten met alcoholmisbruik of drugsmisbruik lopen een verhoogd risico. Tardieve dyskinesie vertoont geen raciale voorkeur en kan alle etnische groepen treffen.

Mechanisme

Het mechanisme achter tardieve dyskinesie is nog niet volledig begrepen, maar het wordt vaak toegeschreven aan een verstoring in het dopaminesysteem in de hersenen. De aandoening wordt vaak geassocieerd met langdurige blootstelling aan antipsychotica, die de dopamine-receptoren in de hersenen beïnvloeden, vooral de D2-receptoren.

Dopamine-receptoren en dopaminerge systemen

Tardieve dyskinesie wordt verondersteld te ontstaan door de langdurige blokkade van de dopamine D2-receptoren, die leiden tot een verstoring in de dopaminerge transmissie in de basale ganglia. De basale ganglia zijn essentieel voor de motorische controle en spelen een belangrijke rol bij het initiëren en coördineren van bewegingen. Langdurige verstoring van deze systemen kan leiden tot de onwillekeurige bewegingen die kenmerkend zijn voor tardieve dyskinesie.

Neuroplastische veranderingen

Langdurige blootstelling aan antipsychotica kan leiden tot neuroplastische veranderingen in de hersenen, zoals veranderingen in de dichtheid van dopamine-receptoren. Deze veranderingen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van motorische stoornissen, waaronder de onwillekeurige bewegingen die worden gezien bij tardieve dyskinesie. Het is ook mogelijk dat er een verstoring is in de balans van andere neurotransmitters, zoals serotonine en GABA, die een rol spelen in de motorische controle.

Oxidatieve stress en neuro-inflammatie

Oxidatieve stress en neuro-inflammatie worden ook steeds meer gezien als belangrijke factoren in de ontwikkeling van tardieve dyskinesie. Langdurige blootstelling aan antipsychotica kan leiden tot verhoogde productie van reactieve zuurstofsoorten (ROS), wat schade aan hersencellen kan veroorzaken en bijdraagt aan neuro-inflammatie. Dit kan de functionaliteit van de basale ganglia verder verstoren.

Oorzaken: Onwillekeurige bewegingen door neuroleptica

Tardieve dyskinesie is een ernstige bewegingsstoornis die vaak optreedt na langdurig gebruik van neuroleptica. Neuroleptica zijn geneesmiddelen die worden gebruikt voor de behandeling van psychische aandoeningen zoals angststoornissen en psychosen, waaronder schizofrenie, schizo-affectieve stoornissen en bipolaire stoornissen. Patiënten met schizofrenie (kenmerkend door waanideeën en hallucinaties), bipolaire stoornissen (waarbij symptomen variëren van manische tot depressieve episodes) en andere ernstige psychische aandoeningen lopen een verhoogd risico op tardieve dyskinesie. Personen met het foetaal alcoholsyndroom en andere ontwikkelingsstoornissen hebben ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie, zelfs na korte blootstelling aan neuroleptica. Bijwerkingen kunnen ook optreden bij medicatie voor misselijkheid, gastro-oesofageale reflux en andere maagproblemen.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie kunnen verhogen. Deze factoren omvatten demografische kenmerken, de duur en de dosering van antipsychotica, en genetische predisposities.

Langdurig gebruik van antipsychotica

De belangrijkste risicofactor voor tardieve dyskinesie is langdurig gebruik van antipsychotica. Hoe langer iemand antipsychotica gebruikt, hoe groter de kans op het ontwikkelen van de aandoening. Hoge doseringen en het gebruik van bepaalde soorten antipsychotica, zoals de eerste generatie middelen, verhogen ook het risico aanzienlijk.

Leeftijd en geslacht

Oudere patiënten hebben een hoger risico op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie. Dit kan te maken hebben met leeftijdsgebonden veranderingen in de hersenen, die de gevoeligheid voor de effecten van antipsychotica verhogen. Vrouwen lopen ook een hoger risico dan mannen, mogelijk door hormonale factoren die de hersenfunctie beïnvloeden.

Genetische predispositie

Er is steeds meer bewijs dat genetische factoren een rol spelen in de vatbaarheid voor tardieve dyskinesie. Sommige patiënten kunnen genetische variaties hebben die hun hersenen gevoeliger maken voor de effecten van antipsychotica, wat hun risico op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie verhoogt. Genetisch advies kan nuttig zijn voor patiënten die een verhoogd risico hebben.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie. Deze risicogroepen omvatten ouderen, vrouwen, en mensen met bepaalde medische en psychologische aandoeningen.

Ouderen

Ouderen vormen een risicogroep voor tardieve dyskinesie, vooral omdat zij vaak langdurig antipsychotica gebruiken voor de behandeling van aandoeningen zoals schizofrenie, bipolaire stoornis of dementie. De gevoeligheid van de hersenen voor de effecten van medicijnen neemt toe met de leeftijd, waardoor de kans op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie groter wordt.

Vrouwen

Vrouwen lopen ook een hoger risico op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie. Het is niet volledig duidelijk waarom dit het geval is, maar het wordt gedacht dat hormonale factoren een rol kunnen spelen. Er wordt verondersteld dat oestrogeen een beschermend effect heeft tegen de ontwikkeling van de aandoening, waardoor vrouwen na de menopauze meer kans hebben om tardieve dyskinesie te ontwikkelen.

Patiënten met neurologische aandoeningen

Patiënten die lijden aan neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson of andere bewegingsstoornissen, kunnen een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie wanneer ze antipsychotica gebruiken. De gelijktijdige aanwezigheid van een neurodegeneratieve aandoening kan de gevoeligheid voor medicijngerelateerde bewegingsstoornissen vergroten.

Symptomen: Bewegingsstoornissen na medicatiegebruik

Patiënten met tardieve dyskinesie vertonen vaak stijve en schokkerige bewegingen die traag en onwillekeurig zijn. Deze bewegingen kunnen voorkomen in het gezicht, de romp en de ledematen. Typische symptomen zijn onder andere:
  • onwillekeurig knipperen met de ogen
  • uitsteken van de tong
  • herhaaldelijk smakken of kauwen
  • tuiten van de lippen
  • opblazen van de wangen
  • fronzen van de wenkbrauwen
  • knorren met de neus
  • bewegingen met de vingers of armen zonder duidelijke betekenis
  • tikjes met de voeten
  • bewegende heupen
  • slingerende bewegingen van links naar rechts

Deze bewegingen kunnen het dagelijks functioneren van de patiënt belemmeren en het moeilijk maken om te werken of actief te blijven.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van tardieve dyskinesie zijn vaak subtiel in het begin, maar kunnen na verloop van tijd verergeren. Het is belangrijk om vroege tekenen te herkennen, zodat tijdige interventie kan plaatsvinden om de symptomen te beheersen.

Onwillekeurige bewegingen

Het meest kenmerkende symptoom van tardieve dyskinesie zijn de onwillekeurige bewegingen, vooral in de lippen, tong en gezicht. Deze bewegingen kunnen variëren van lichte spiertrekkingen tot meer ernstige, ritmische bewegingen die de kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

Gelaatsuitdrukkingen en spraakproblemen

Patiënten met tardieve dyskinesie vertonen vaak onwillekeurige bewegingen van het gezicht, zoals grimassen, mondbewegingen, en lippenlikken. In sommige gevallen kunnen ook spraakstoornissen optreden, zoals een verstoorde articulatie of een onduidelijke uitspraak, wat de communicatie van de patiënt beïnvloedt.

Onbeheersbare bewegingen van ledematen

Hoewel de bewegingen vaak beginnen in het gezicht, kunnen ze zich later uitbreiden naar andere delen van het lichaam, zoals de armen, benen en romp. Deze onwillekeurige bewegingen kunnen leiden tot verminderde motorische controle en zelfs vallen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De diagnose tardieve dyskinesie wordt meestal gesteld door een grondig klinisch onderzoek, waarbij de arts een uitgebreide anamnese afneemt. Dit omvat het documenteren van de medicatiegeschiedenis en de aard van de bewegingsproblemen. Door het vaak late optreden van symptomen na het starten van medicatie, kan het lastig zijn om een directe link naar de medicatie te leggen.

Diagnostisch onderzoek
Om andere oorzaken uit te sluiten, zoals neurologische of erfelijke aandoeningen, zal de arts vaak een CT-scan of MRI-scan van de hersenen laten uitvoeren, evenals een uitgebreid bloedonderzoek.

Differentiële diagnose
Tardieve dyskinesie kan gemakkelijk verward worden met andere aandoeningen of syndromen, waaronder:

Behandeling door stoppen of wijzigen van medicijnen

Het stoppen met of aanpassen van de medicatie is vaak effectief bij het verminderen van de symptomen van tardieve dyskinesie. Dit omvat overleg met de arts over de voordelen en risico’s van de huidige medicatie. Soms kan het overschakelen naar andere medicijnen of het verlagen van de dosis verlichting bieden. Botulinumtoxine-injecties (botox) kunnen bij sommige patiënten ook effectief zijn bij het verminderen van de ernst van de symptomen.

Prognose van de aandoening

De prognose van tardieve dyskinesie is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder de ernst van de symptomen en de tijdige identificatie en behandeling van de aandoening. In sommige gevallen kunnen de symptomen verbeteren of verdwijnen na het stopzetten van de antipsychotische medicatie, maar dit is niet altijd het geval.

Verbetering na stoppen medicatie

Bij sommige patiënten kan het stoppen met antipsychotica leiden tot verbetering van de symptomen, hoewel dit niet altijd mogelijk is zonder het risico van terugval van de psychische aandoening. Het verminderen of aanpassen van de medicatie onder begeleiding van een arts kan helpen om de symptomen van tardieve dyskinesie te verlichten.

Langdurige symptomen

In veel gevallen zullen de symptomen van tardieve dyskinesie blijvend zijn, zelfs na het stoppen met het medicijn. Dit maakt het belangrijk om de aandoening vroegtijdig te herkennen en effectieve behandelingsopties te onderzoeken om de kwaliteit van leven van de patiënt te verbeteren.

Behandeling en therapieën

Hoewel er geen genezing bestaat voor tardieve dyskinesie, zijn er verschillende behandelingsopties beschikbaar, zoals het aanpassen van medicatie, therapieën en in sommige gevallen chirurgische ingrepen. Het doel van behandeling is om de symptomen te verlichten en de algehele functionaliteit van de patiënt te verbeteren.

Complicaties

Onbehandelde tardieve dyskinesie kan leiden tot diverse complicaties, waaronder:
  • chronische bewegingstoornissen die het dagelijks leven ernstig kunnen verstoren
  • psychosociale problemen zoals sociale isolatie en angst
  • motorische problemen die de zelfredzaamheid kunnen beperken

Preventie

Preventie van tardieve dyskinesie richt zich op het vermijden van risicofactoren en het optimaliseren van de behandeling met antipsychotica. Dit kan helpen om de kans op het ontwikkelen van de aandoening te verminderen.

Gebruik van alternatieve behandelingen

Patiënten die een verhoogd risico lopen, kunnen overwegen om alternatieve behandelingen te gebruiken, zoals de tweede generatie antipsychotica, die minder kans geven op tardieve dyskinesie. Deze middelen zijn vaak effectiever en hebben een lager risico op het ontwikkelen van bewegingsstoornissen.

Vroege detectie en monitoring

Vroege detectie en regelmatige monitoring van patiënten die antipsychotica gebruiken, kunnen helpen om de ontwikkeling van tardieve dyskinesie in een vroeg stadium te identificeren. Het monitoren van symptomen en het aanpassen van de medicatie kan het risico op het ontwikkelen van de aandoening aanzienlijk verminderen.

Opleiding en bewustwording

Zorgprofessionals moeten zich bewust zijn van de risicofactoren en symptomen van tardieve dyskinesie, zodat zij snel kunnen ingrijpen en de juiste behandelingsmaatregelen kunnen treffen. Opleiding over de aandoening is essentieel voor het bevorderen van vroegtijdige herkenning en effectieve behandeling.

Praktische tips voor het omgaan met tardieve dyskinesie

Tardieve dyskinesie is een aandoening die vaak voorkomt bij langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, vooral antipsychotica. Het wordt gekarakteriseerd door oncontroleerbare bewegingen, vaak van de mond, lippen, tong, of ledematen. Hoewel er geen genezing voor tardieve dyskinesie is, zijn er verschillende strategieën die je kunnen helpen om de symptomen te beheersen en je algehele welzijn te verbeteren.

Zorg voor regelmatige medische controle

Een belangrijke stap in het omgaan met tardieve dyskinesie is het hebben van regelmatige controleafspraken met je arts. Je arts kan je helpen om de progressie van de aandoening te volgen en indien nodig de medicatie aan te passen. Het is cruciaal om op tijd bijwerkingen te signaleren en een behandelingsplan te ontwikkelen dat het beste voor jou werkt. In sommige gevallen kunnen er alternatieven voor je medicatie worden overwogen om de symptomen te verminderen.

Praat met je arts over medicatie-aanpassingen

Als je merkt dat de symptomen van tardieve dyskinesie verergeren, bespreek dan met je arts of er aanpassingen in je medicatie nodig zijn. Het kan zijn dat je arts de dosering van je medicatie verlaagt of een ander medicijn voorschrijft om de symptomen te beheersen. Dit kan helpen om de bewegingsstoornissen te verminderen en je levenskwaliteit te verbeteren. Het is belangrijk om nooit zelf met je medicatie te stoppen of de dosis te verlagen zonder medisch advies.

Leer technieken om oncontroleerbare bewegingen te beheersen

Sommige mensen met tardieve dyskinesie vinden het nuttig om technieken te leren die hen kunnen helpen om oncontroleerbare bewegingen beter te beheersen. Dit kan variëren van ontspanningsoefeningen tot cognitieve gedragstherapie om de psychologische aspecten van de aandoening te adresseren. Het ontwikkelen van een strategie om deze bewegingen te verminderen kan je zelfvertrouwen vergroten en je helpen om beter met de situatie om te gaan.

Blijf mentaal actief en sociaal betrokken

Tardieve dyskinesie kan zich soms als een isolerende aandoening voelen, maar het is belangrijk om mentaal actief en sociaal betrokken te blijven. Deel je ervaringen met vrienden en familie, zodat zij je beter kunnen begrijpen en steunen. Daarnaast kun je deelnemen aan activiteiten die je geest scherp houden, zoals lezen, puzzelen, of creatieve hobby's. Het behouden van een sociaal netwerk en een actieve levensstijl draagt bij aan je algehele welzijn en helpt je beter om te gaan met de uitdagingen van tardieve dyskinesie.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon kan een positieve invloed hebben op je gezondheid en welzijn. Een gezond dieet helpt niet alleen bij het behouden van een gezond gewicht, maar kan ook invloed hebben op je energieniveau en je vermogen om met stress om te gaan. Zorg ervoor dat je voldoende vitamines en mineralen binnenkrijgt, omdat een goed voedingspatroon kan bijdragen aan het verbeteren van je algehele gezondheid en het ondersteunen van je hersenfunctie.

Overweeg psychotherapie om de impact te verminderen

In sommige gevallen kan psychotherapie nuttig zijn bij het omgaan met de emotionele en psychologische gevolgen van tardieve dyskinesie. Therapie kan je helpen omgaan met gevoelens van frustratie, schaamte, of angst die gepaard kunnen gaan met de aandoening. Het kan ook nuttig zijn om te leren omgaan met de sociale impact van de aandoening, vooral als je je zorgen maakt over hoe anderen je symptomen waarnemen.

Oefen ontspanningstechnieken

Het integreren van ontspanningsoefeningen in je dagelijkse routine kan helpen om stress te verminderen, wat weer kan bijdragen aan een betere controle over de symptomen van tardieve dyskinesie. Ademhalingsoefeningen, meditatie en ontspanningstechnieken kunnen je helpen je geest tot rust te brengen en je lichaam te kalmeren. Deze technieken kunnen ook nuttig zijn in combinatie met andere behandelingsopties voor de aandoening.
© 2016 - 2025 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Smakgeluiden en ongecontroleerde bewegingen door medicatieSmakgeluiden en ongecontroleerde bewegingen door medicatieVoor de behandeling van neurologische of psychische aandoeningen wordt meestal gebruik gemaakt van neurotransmitterverbr…
Psychotrope medicatiePsychotrope medicatieEen andere benaming voor psychotrope medicatie is therapeutische medicatie, deze medicatie staat centraal bij de behande…
De gevaarlijke bijwerkingen van antipsychoticaDe gevaarlijke bijwerkingen van antipsychoticaAntipsychotica zijn medicijnen die gebruikt worden bij mensen met psychosen. Zoals elk medicijn hebben antipsychotica oo…
Informatie over schizofrenieInformatie over schizofrenieSchizofrenie is een psychotische stoornis die wordt gekenmerkt door wanen, hallucinaties, apathie, terugtrekgedrag en co…

Trombocytopenie: Tekort aan bloedplaatjesTrombocytopenie: Tekort aan bloedplaatjesNormaal gesproken hebben mensen 150.000 tot 450.000 bloedplaatjes per mm³ bloed in hun circulerende bloed. Het beenmerg…
Atheroomcyste: Goedaardige cyste door schade aan huidAtheroomcyste: Goedaardige cyste door schade aan huidEen atheroomcyste, vaak een goedaardige cyste genoemd, is een veelvoorkomende huidafwijking die gevuld is met een kaasac…
Bronnen en referenties
  • http://emedicine.medscape.com/article/1151826-overview#showall
  • http://rarediseases.org/rare-diseases/tardive-dyskinesia/
  • http://www.nami.org/Learn-More/Mental-Health-Conditions/Related-Conditions/Tardive-Dyskinesia
  • http://www.webmd.com/schizophrenia/tardive-dyskinesia
  • https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000685.htm
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 27-01-2025
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 5
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.