Tardieve dyskinesie: Bewegingsstoornis na gebruik medicatie

Tardieve dyskinesie is een aandoening die gekenmerkt wordt door onwillekeurige bewegingen van de tong, lippen, het gezicht, de romp en de ledematen. Deze abnormale bewegingen worden vaak in verband gebracht met het gebruik van bepaalde neuroleptica, medicijnen die worden voorgeschreven voor aandoeningen zoals schizofrenie en andere neuropsychiatrische stoornissen. Hoewel de aandoening voornamelijk optreedt bij patiënten die langdurig neuroleptica gebruiken, kunnen ook andere groepen mensen risico lopen op tardieve dyskinesie. De symptomen kunnen zich pas vele maanden of zelfs jaren na het begin van de medicatie ontwikkelen, wat de diagnose bemoeilijkt. Aanpassing of stopzetting van de medicatie kan helpen om de symptomen te verminderen, maar in sommige gevallen kunnen de bijwerkingen permanent zijn.

• Afkortingen van tardieve dyskinesie
• Epidemiologie van de aandoening
• Oorzaken: Onwillekeurige bewegingen door neuroleptica
• Symptomen: Bewegingsstoornissen na medicatiegebruik
• Diagnose en Onderzoeken
• Behandeling door stoppen of wijzigen van medicijnen
• Prognose van de aandoening
• Complicaties
• Preventie

Afkortingen van tardieve dyskinesie

Tardieve dyskinesie wordt ook aangeduid met de volgende afkortingen:

• TD
• TDS

Epidemiologie van de aandoening

Ongeveer 15 tot 30% van de patiënten die langdurig neuroleptica gebruiken, ontwikkelt tardieve dyskinesie. Het risico is verhoogd bij rokers. Deze bewegingsstoornis kan zich op elke leeftijd manifesteren, maar komt vooral voor bij oudere volwassenen, met een hogere prevalentie bij vrouwen die de menopauze hebben doorgemaakt. Ook patiënten met alcoholmisbruik of drugsmisbruik lopen een verhoogd risico. Tardieve dyskinesie vertoont geen raciale voorkeur en kan alle etnische groepen treffen.

Oorzaken: Onwillekeurige bewegingen door neuroleptica

Tardieve dyskinesie is een ernstige bewegingsstoornis die vaak optreedt na langdurig gebruik van neuroleptica. Neuroleptica zijn geneesmiddelen die worden gebruikt voor de behandeling van psychische aandoeningen zoals angststoornissen en psychosen, waaronder schizofrenie, schizo-affectieve stoornissen en bipolaire stoornissen. Patiënten met schizofrenie (kenmerkend door waanideeën en hallucinaties), bipolaire stoornissen (waarbij symptomen variëren van manische tot depressieve episodes) en andere ernstige psychische aandoeningen lopen een verhoogd risico op tardieve dyskinesie. Personen met het foetaal alcoholsyndroom en andere ontwikkelingsstoornissen hebben ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van tardieve dyskinesie, zelfs na korte blootstelling aan neuroleptica. Bijwerkingen kunnen ook optreden bij medicatie voor misselijkheid, gastro-oesofageale reflux en andere maagproblemen.

Symptomen: Bewegingsstoornissen na medicatiegebruik

Patiënten met tardieve dyskinesie vertonen vaak stijve en schokkerige bewegingen die traag en onwillekeurig zijn. Deze bewegingen kunnen voorkomen in het gezicht, de romp en de ledematen. Typische symptomen zijn onder andere:

• onwillekeurig knipperen met de ogen
• uitsteken van de tong
• herhaaldelijk smakken of kauwen
• tuiten van de lippen
• opblazen van de wangen
• fronzen van de wenkbrauwen
• knorren met de neus
• bewegingen met de vingers of armen zonder duidelijke betekenis
• tikjes met de voeten
• bewegende heupen
• slingerende bewegingen van links naar rechts

Deze bewegingen kunnen het dagelijks functioneren van de patiënt belemmeren en het moeilijk maken om te werken of actief te blijven.

Diagnose en Onderzoeken

Lichamelijk Onderzoek

De diagnose tardieve dyskinesie wordt meestal gesteld door een grondig klinisch onderzoek, waarbij de arts een uitgebreide anamnese afneemt. Dit omvat het documenteren van de medicatiegeschiedenis en de aard van de bewegingsproblemen. Door het vaak late optreden van symptomen na het starten van medicatie, kan het lastig zijn om een directe link naar de medicatie te leggen.

Diagnostisch Onderzoek

Om andere oorzaken uit te sluiten, zoals neurologische of erfelijke aandoeningen, zal de arts vaak een CT-scan of MRI-scan van de hersenen laten uitvoeren, evenals een uitgebreid bloedonderzoek.

Differentiële Diagnose

Tardieve dyskinesie kan gemakkelijk verward worden met andere aandoeningen of syndromen, waaronder:

• Essentiële tremor - bevingen in handen en andere delen van het lichaam
• chorea
• cerebrale parese (hersenverlamming)
• complicaties van hiv-infectie
• corticale basale ganglion degeneratie
• de ziekte van Huntington - een progressieve neurologische aandoening
• de ziekte van Parkinson - gekenmerkt door verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen
• diverse vormen van epilepsie
• beroerte - onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen
• Dystonie - stoornis in de spierspanning
• Syndroom van Gilles de la Tourette - gekenmerkt door vocale en motorische tics
• Migraine - aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn

Behandeling door stoppen of wijzigen van medicijnen

Het stoppen met of aanpassen van de medicatie is vaak effectief bij het verminderen van de symptomen van tardieve dyskinesie. Dit omvat overleg met de arts over de voordelen en risico’s van de huidige medicatie. Soms kan het overschakelen naar andere medicijnen of het verlagen van de dosis verlichting bieden. Botulinumtoxine-injecties (botox) kunnen bij sommige patiënten ook effectief zijn bij het verminderen van de ernst van de symptomen.

Prognose van de aandoening

Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal om de voortgang van tardieve dyskinesie te beheersen. Zelfs na stopzetting van de medicatie kunnen sommige patiënten blijvende symptomen ervaren, en bij sommigen kunnen de symptomen zelfs verergeren. De prognose varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de respons op behandeling.

Complicaties

Onbehandelde tardieve dyskinesie kan leiden tot diverse complicaties, waaronder:

• chronische bewegingstoornissen die het dagelijks leven ernstig kunnen verstoren
• psychosociale problemen zoals sociale isolatie en angst
• motorische problemen die de zelfredzaamheid kunnen beperken

Preventie

Preventie van tardieve dyskinesie omvat:

• regelmatige evaluatie van de noodzaak en dosering van neuroleptica
• overleg met de arts over alternatieve behandelingsopties
• monitoring op vroege symptomen van tardieve dyskinesie bij langdurig gebruik van neuroleptica