Dementie: wat is het en welke vormen zijn er?

Vaak worden de begrippen dementie en de ziekte van Alzheimer door elkaar gebruikt. Ten onrechte want dementie is niet hetzelfde als de ziekte van Alzheimer, maar wel het gevolg van de ziekte van Alzheimer. Met dementie worden de verschijnselen van geestelijke achteruitgang veroorzaakt door ziekte bedoeld en dan met name het achteruitgaan van het geheugen. Dementie komt veel voor bij ouderen, maar liefst één op de vijf mensen krijgt uiteindelijk dementieklachten.

Normale breinveroudering

Vaak is het in het begin moeilijk om het onderscheid te maken tussen dementieklachten en klachten die te maken hebben met normale breinveroudering. Beide geven in het begin dezelfde klachten. Deze klachten zijn achteruitgang van het geheugen en de cognitieve snelheid en controle.

Achteruitgang van de cognitieve snelheid

Wanneer we ouder worden neemt de hoeveelheid witte stof in de hersenen af. Het gevolg is dat we wat trager worden. We zijn langzamer met schakelen, denken wat langzamer en we zijn wat minder efficiënt. Gemiddeld is iemand van rond de 70 jaar twintig procent langzamer bij het uitvoeren van een complexe taak dan iemand van rond de 20 jaar.

Achteruitgang van het geheugen

Het geheugen gaat geleidelijk wat achteruit wanneer je ouder wordt. Je gaat vergeten waar je dingen hebt neergelegd, zodat je steeds spullen kwijt bent, je vergeet steeds vaker een afspraak en je kan moeilijk op namen komen. Wanneer dit erger wordt kan je de dagen door elkaar gaan halen en gebeurtenissen gaan vergeten. Het gaat dan vooral om dingen die kort geleden zijn gebeurd.

Achteruitgang van de cognitieve controle

Cognitieve controle is nodig voor doelgericht handelen en heeft te maken met inhibitoire controle. Het stoppen van ongewenste bewegingen, gedachten of informatie wanneer de situatie hierom vraagt.

Voorbeeld: Je rijdt 50 km/uur binnen de bebouwde kom en voor je trapt iemand plotseling op de rem. Je reactievermogen hierop neemt af met het ouder worden. Het zal bij een ouder persoon dus iets langer duren voordat hij zijn voet van het gaspedaal naar de rem heeft verplaatst.

Ook in andere situaties stap je minder snel op de rem. Wanneer je op internet naar informatie over een bepaald onderwerp zoekt, zal je minder snel de relevante informatie kunnen filteren uit de beschikbare artikelen, omdat je te lang doorleest voordat je de conclusie trekt dat deze informatie voor jou op dit moment niet interessant is.

Ziekten die dementie veroorzaken

Ziekte van Alzheimer

Maar liefst zeventig procent van de dementiepatiënten heeft de ziekte van Alzheimer. Bij de ziekte van Alzheimer worden stervende amyloïd-eiwitten niet meer opgeruimd, zoals bij gezonde mensen wel gebeurt. Deze stervende amyloïd-eiwitten hopen zich op in de hersenen en vormen daar amyloïde plaques. Hierdoor worden vele processen in de hersenen aangetast en verschrompelen deze.

Vasculaire dementie

Na de ziekte van Alzheimer is vasculaire dementie de meest voorkomende vorm (zo’n 16%). Zoals de naam al zegt gaat er bij deze vorm van dementie iets mis in de aderen waardoor de bloedvoorziening van de hersenen verstoord raakt. Dit gebeurt bij een beroerte. Deze vorm van dementie gaat vaak stapsgewijs in plaats van geleidelijk. Zeer naar voor degene die hierdoor getroffen worden, want vaak hebben zij nog lange tijd besef van hetgeen met hun gebeurt. Hierdoor hebben veel mensen met vasculaire dementie last van depressieve klachten.

Frontotemporale dementie

Deze vorm van dementie komt voor bij relatief jonge mensen (vanaf 40 jaar) en werd vroeger wel eens de ziekte van Pick genoemd. Hierbij staat niet het geheugenverlies op de voorgrond, maar vooral de verandering in gedrag en karakter.

De ziekte van Parkinson

Hierbij staan de oncontroleerbare spierbewegingen op de voorgrond die ontstaan doordat prikkelingen vanuit de hersenen niet meer goed worden doorgegeven naar de spieren door een tekort aan dopamine (een neurotransmitter). De spieren verstijven en reageren langzamer of helemaal niet meer. Ook is er sprake van voortdurend beven (tremor), evenwichtsproblemen en moeite met lopen wat resulteert in een trage schuifelende gang.

De ziekte van Huntington

Evenals bij de ziekte van Parkinson staat de aantasting van de motoriek op de voorgrond. Stoten, struikelen, vallen, ongewilde bewegingen, kortom minder tot geen controle over de spieren. Naast deze verschijnselen treedt er ook gedragsverandering op en uiteindelijk verlies van het geheugen en de cognitieve functies. De ziekte van Huntington is niet alleen erfelijk, maar zelfs dominant. Dat wil zeggen dat degene die deze erfelijke eigenschap meekrijgt, altijd deze ziekte zal ontwikkelen.

Lewy Body dementie

Het gaat hierbij over een abnormale eiwitafzetting in met name de substantia nigra. Er werd lang gedacht dat deze vorm van dementie betrekkelijk weinig voorkomt, maar bij onderzoek van overleden Alzheimerpatiënten bleek een kwart ook Lewy Body dementie te hebben. Men spreekt van Lewy Body dementie wanneer de mate van alertheid erg schommelt. Het ene moment is de patiënt helder en het andere moment totaal verward. Daarnaast heeft zeventig procent van de patiënten met Lewy Body dementie last van hallucinaties. Ook trillen, beven, stijfheid en een afwijkende manier van lopen zoals bij de ziekte van Parkinson komen voor.

Verdere oorzaken dementie

Dementie kan ook optreden als gevolg van een trauma, na een hersenvliesontsteking of als gevolg van alcohol- (ziekte van Korsakov) of drugsmisbruik.