Argininosuccinemie: Ophoping van ammoniak in bloed

Argininosuccinemie is een erfelijke aandoening waarbij ammoniak zich ophoopt in het bloed door een tekort of gebrek aan het enzym argininosuccinaatsynthetase lyase (ASL). Ammoniak, dat zich vormt wanneer eiwitten in het lichaam afbreken, is toxisch wanneer het gehalte te hoog is. Het zenuwstelsel is bijzonder gevoelig voor de effecten van een overdosis ammoniak. De aandoening is zowel aangeboren als verworven mogelijk. Een vroege opsporing en behandeling voorkomen veel ernstige gevolgen van ASA, maar niettemin volgen toch vaak complicaties waardoor de levenskwaliteit verlaagd is. Allan et al. beschreven deze zeldzame aandoening voor het eerst in 1958.

• Synoniemen argininosuccinemie
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken en erfelijkheid: Ophoping van ammoniak in bloed
• Symptomen en vormen: Aangeboren of verworven
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling aandoening
• Complicaties afwijking
• Prognose ziekte

Synoniemen argininosuccinemie

Argininosuccinemie (ASDA) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• arginino succinase deficiëntie
• argininosuccinaatsynthetase zuur lyase deficiëntie
• argininosuccinaatsynthetase lyase deficiëntie
• argininosuccinic acidemie
• argininosuccinic acidurie
• argininosuccinicaciduria
• argininosuccinyl-CoA lyase deficiëntie
• arginosuccinase deficiëntie
• ASA deficiëntie
• ASA-urie
• ASL-deficiëntie

Epidemiologie aandoening

Argininosuccinemie is een zeldzame aandoening, die voorkomt bij 1 op 70.000-218.000 levendgeborenen. Vaak is deze aandoening moeilijk te diagnosticeren waardoor de frequentie mogelijk hoger is. Mannen en vrouwen zijn in gelijke aantallen getroffen.

Oorzaken en erfelijkheid: Ophoping van ammoniak in bloed

Genmutatie

Mutaties (= wijzigingen) in het ASL-gen leiden tot argininosuccinemie. Genen bevatten instructies voor het maken van eiwitten die een cruciale rol spelen bij vele lichaamsfuncties. Wanneer een mutatie van een gen plaatsvindt, is het eiwitproduct defect, inefficiënt of niet aanwezig. De symptomen van argininosuccinemie ontwikkelen zich als gevolg van het volledige of gedeeltelijke gebrek aan het enzym argininosuccinaatsynthetase lyase. Het ASL-gen is verantwoordelijk voor het reguleren van de productie van dit enzym. Veranderingen in het ASL-gen leiden tot een laag gehalte van functionele argininosuccinaat lyase, wat nodig is om stikstof af te breken in het lichaam. Doordat het lichaam niet in staat is om de stikstof af te breken, hoopt de stikstof zich op in het bloed in de vorm van ammoniak (hyperammoniëmie).

Overervingspatroon

De overervingswijze van de aandoening verloopt via een autosomaal recessief patroon. Hierdoor zijn beide kopieën van het gemuteerde gen nodig om de aandoening te veroorzaken. De ouders van een patiënt dragen elk een exemplaar van een gemuteerd gen, maar ze vertonen meestal zelf geen symptomen.

Symptomen en vormen: Aangeboren of verworven

Aangeboren

Veelal zijn de eerste symptomen reeds zichtbaar vanaf de geboorte, maar soms gebeurt de diagnose pas na enkele dagen of weken. Een pasgeboren patiënt met argininosuccinemie heeft geen energie (lusteloos) of is niet bereid om te eten, moet braken, en heeft een zware of snelle ademhaling en een verhoogde lichaamstemperatuur. Desoriëntatie, prikkelbaarheid, anorexia, en hersenoedeem (hersenzwelling) zijn andere symptomen. Sommige pasgeboren patiënten met deze aandoening presenteren zich met epileptische aanvallen of ongebruikelijke lichaamsbewegingen, maar ook een coma komt voor. Complicaties van argininosuccinemie omvatten een vertraagde ontwikkeling en een verstandelijke beperking. Stilstand in de geestelijke groei, progressieve leverschade, hardnekkige huidletsels, en brosse haren en nagels zijn ook mogelijk.

Verworven

Kinderen presenteren zich mogelijk eveneens met argininosuccinemie. Hierbij treden de symptomen na een acute infectie, stress, bepaalde medicijnen, of bij een niet-naleving van de aanbevolen dagelijkse beperkingen (bijvoorbeeld na een te hoge eiwitinname).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

Een diagnose van een ureumcyclusstoornis - zoals argininosuccinemie - is nodig bij elke patiënt die braakt, progressieve lethargie (slaapzucht) heeft en prikkelbaar is. De diagnose gebeurt via een gedetailleerde familiegeschiedenis, identificatie van symptomen en diverse gespecialiseerde onderzoeken. Een bloedonderzoek en genetisch onderzoek bevestigen de diagnose.

Differentiële diagnose

Symptomen van de volgende aandoeningen lijken op deze van Argininosuccinemie. Vergelijkingen zijn daarom nuttig voor een differentiële diagnose:

• Arginase Deficiëntie
• Argininosuccinaatsynthetase deficiëntie (citrullinemie)
• Carbamylfosfaatsynthetase (CPS) deficiëntie
• Hyperammoniëmie
• Hyperammoniëmie-Hyperornithinemie-Homocitrullinurie (HHH) Syndroom
• Hyperinsulinisme
• Methylmalonic acidemie
• N-acetylglutamaat Synthetase Deficiëntie
• Ornithinetranscarbamylase (OTC) deficiëntie
• Propionzuur acidemie (Propionyl CoA carboxylase deficiëntie)
• Reye-syndroom

Behandeling aandoening

De behandeling van de aandoening is multidisciplinair gericht, waarbij een kinderarts, neuroloog, geneticus, diëtist en een arts die bekend is met metabole stoornissen samenwerken. De patiënt volgt een speciaal dieet waarbij hij slechts beperkt eiwitten inneemt zodat hij de ophoping van te veel ammoniak voorkomt. Wel bant de patiënt niet volledig de opname van eiwitten want deze zijn immers nodig voor de goede groei van een patiënt. Verder is medicatie nodig. Hemodialyse en een levertransplantatie zijn soms aanbevolen.

Complicaties afwijking

Bij zowel de aangeboren als verworven vorm van ASA ontwikkelt de patiënt mogelijk chronische hepatomegalie (vergroting van de lever), leverdysfunctie (fibrose of cirrose), neurocognitieve tekorten (cognitieve stoornissen, toevallen, en vertraging in de ontwikkeling), broos haar, hypokaliëmie en arteriële hypertensie. Een coma en de dood zijn mogelijk.

Prognose ziekte

Bij een vroege diagnose en behandeling vermijdt de patiënt episodes van hyperammoniëmie, maar op lange termijn ontstaan vaak complicaties (een vertraagde ontwikkeling, een verstandelijke handicap, een leverziekte en arteriële hypertensie). Deze complicaties hebben een negatief effect op de levensverwachting en de kwaliteit van leven.