Gebroken heup (heupfractuur): symptomen en behandeling

Een gebroken heup wordt vaak veroorzaakt door een valpartij. Een gebroken heup komt vooral bij ouderen voor. De oorzaak hiervan is vaak een combinatie van factoren, zoals osteoporose (botontkalking) en omdat zij meer kans lopen om te vallen. De symptomen van een gebroken heup zijn onder meer hevige pijn in de heup of lagere liesstreek, waarbij de pijn kan uitstralen naar de knie. Een gebroken heup of heupfractuur is méér dan een botbreuk. Als je ouder bent, kan het breken van je heup een grote verandering in je leven betekenen en zeer veel impact hebben. Een operatie is vaak nodig en het herstel en de revalidatie kan wel een jaar vergen. Goede nazorg en fysiotherapie kan je helpen om je kracht en mobiliteit terug te krijgen. De meeste mensen breken hun heup in de buurt van het bovenste deel van het dijbeen. Het gebeurt meestal in de buurt waar het dijbeen past in het heupgewricht. Behandeling van een gebroken heup bestaat uit een operatie, medicatie en revalidatie.

• Een gebroken heup
• Oorzaken heupfractuur
• Risicofactoren
• Valpartij
• Ongeval
• Osteoporose (botontkalking)
• Leeftijd: gebroken heup bij ouderen
• Medicijnen
• Geslacht: vrouwen
• Familiegeschiedenis
• Voedingstekorten
• Weinig beweging
• Overgewicht en ondergewicht
• Roken en alcohol
• Aandoeningen
• Gebroken heup symptomen
• Onderzoek en diagnose
• Gebroken heup behandeling en operatie
• Dynamische heupschroef (DHS)
• Kop­halsprothese
• Gamma­nail
• Gecanuleerde schroeven
• Gebroken heup herstel en revalidatie
• Gebroken heup duur herstel
• Prognose en sterfte
• Preventie
• Complicaties van een heupfractuur

Een gebroken heup

Een heup kan op diverse plekken gebroken zijn. De heup kan in de hals van het bovenbeen gebroken zijn, de heup kan precies bij de verdikking van je bovenbeen zijn gebroken en de heup kan onder de verdikking van je bovenbeen zijn gebroken. Een gebroken heup moet onderscheiden worden van een gekneusde heup, wat ook flink pijn kan doen en waar je veel hinder van kunt ondervinden.

Oorzaken heupfractuur

Een flinke klap, bijvoorbeeld bij een auto-ongeluk, kan een gebroken heup veroorzaken bij mensen van alle leeftijden. Bij ouderen is een heupfractuur meestal het gevolg van een valpartij. Bij mensen met zeer zwakke botten kan een heupfractuur ontstaan door simpelweg op het been te staan en te draaien.

Risicofactoren

Valpartij

De meeste heupfracturen komen voor bij mensen van 65 jaar of ouder, en ze worden meestal veroorzaakt door valpartijen. Met het ouder worden, worden je botten brozer. Je hebt dan meer kans om een bot te breken, zelfs bij een lichte val.

Ongeval

Kinderen en jongvolwassenen hebben meer kans op een heupfractuur als gevolg van een fiets- of een auto-ongeluk of een sportblessure.

Osteoporose (botontkalking)

Osteoporose of botontkalking is een belangrijke oorzaak van een gebroken heup. Osteoporose treft vooral oudere vrouwen. Mensen met osteoporose breken sneller hun heup wanneer ze vallen. De botten zijn minder dicht en brozer bij osteoporose, zodat slecht een geringe kracht nodig is om een fractuur te veroorzaken.

Leeftijd: gebroken heup bij ouderen

Ongeveer 90% van de heupfracturen doen zich voor bij mensen boven de 60 jaar. Hier zijn grofweg drie redenen voor aan te wijzen. Ten eerste is de kans op een botbreuk groter ten gevolge van osteoporose (botontkalking). Ten tweede hebben ouder een groter risico om te vallen. Ten slotte gebruiken veel ouderen een waaier aan geneesmiddelen en bij een aantal geneesmiddelen neemt bij ouderen de kans op een heupfractuur toe. Dit komt doordat zij gevoeliger zijn voor de effecten van veel geneesmiddelen. Van slaapmiddelen of angstremmende middelen worden veel ouderen vaak slaperiger en ze raken eerder verward.

Medicijnen

Het nemen van bepaalde geneesmiddelen, zoals de lange termijn steroïde geneesmiddelen voor de behandeling van astma of COPD. Dit leidt tot een verlies van mineralen uit de botten, vergelijkbaar met osteoporose. Daarnaast kunnen corticosteroïden, zoals prednison, je botten verzwakken als je ze langdurig gebruikt. Bepaalde medicijnen of bepaalde combinaties van medicijnen kunnen leiden tot duizeligheid en je daardoor meer vatbaar maken om te vallen wat kan leiden tot een gebroken heup.

Geslacht: vrouwen

Ongeveer één op de drie vrouwen en één op de zes mannen die de leeftijd van 90 jaar hebben bereikt, hebben ooit in hun leven een heup gebroken.

Familiegeschiedenis

Een familiegeschiedenis van osteoporose en/of heupfracturen.

Voedingstekorten

Onvoldoende inname van calcium en vitamine D, die je nodig hebt voor sterke botten.

Weinig beweging

Regelmatige gewichtdragende oefeningen, zoals wandelen, zorgen ervoor dat je botten sterk blijven. Als je niet regelmatig aan beweging doet, kun je een lagere botdichtheid en zwakkere botten hebben.

Overgewicht en ondergewicht

Een laag lichaamsgewicht, ondergewicht en ondervoeding vergroten het risico op osteoporose (botontkalking), wat een risicofactor voor een gebroken heup is. Overgewicht en obesitas leidt tot te veel druk op het heupgewricht, waardoor je meer risico loopt op een gebroken heup.

Roken en alcohol

Door te roken neem je minder calcium op uit de normale voeding. Vrouwen die roker krijgen sneller een gebroken heup door de lagere oestrogeenspiegels in het lichaam. Overmatig alcoholgebruik leidt sneller tot ondervoeding, hetgeen een risicofactor is voor een gebroken heup.

Aandoeningen

Medische aandoeningen die duizeligheid of problemen met het evenwicht veroorzaken, of aandoeningen zoals artritis die kunnen interfereren met stabiele en veilige beweging.

Gebroken heup symptomen

Als je heup gebroken is, zul je waarschijnlijk de volgende klachten hebben

• Ernstige pijn in de heup of lagere liesstreek.
• De pijn kan uitstralen naar de knie.
• Zwelling in de heupstreek.
• Blauwe plekken in de heupstreek.
• De stand van het been kan abnormaal zijn en staat niet meer in de oorspronkelijke staat.
• Niet in staat zijn om te lopen en geen gewicht kunnen plaatsen op je been.
• Een daling van de bloeddruk.

Gebroken heup zonder te vallen
Deze symptomen komen het meest voor na een val. Maar als je zeer broze en dunne botten hebt als gevolg van osteoporose of een ander probleem, dan kun je zelfs je heup breken zonder te vallen.

Toch kunnen lopen
In zeldzame gevallen ervaren mensen met een gebroken heup alleen dij of kniepijn en zijn zij in staat om te lopen.

Onderzoek en diagnose

Artsen gebruiken een röntgenfoto om een gebroken heup te diagnosticeren. Op een röntgenfoto is in veel gevallen een duidelijke fractuur te zien, alhoewel dunne fractuurlijnen aanvankelijk soms niet te zien zijn. In dat geval kan een fractuur over het hoofd worden gezien. Als toch een breuk vermoed wordt, kunnen andere beeldvormende technieken worden gebruikt:

• Een MRI-scan, die betere beelden van botten en zachte weefsels geeft.
• Een CT-scan, een andere manier om meer gedetailleerde beelden te krijgen.
• Een botscan, wat inhoudt dat je een kleurstof krijgt ingespoten, waarna foto's worden genomen. Het kan haarscheurtjes laten zien waar het bot is gescheurd, maar de stukken nog steeds op hun plaats zitten.

Gebroken heup behandeling en operatie

Vaak is een operatie nodig ter behandeling van een heupfractuur. Chirurgie werkt meestal goed, maar je heup heeft langere tijd nodig om te herstellen.

Een operatie wordt zo snel mogelijk nadat een heupfractuur is vastgesteld uitgevoerd, vaak binnen 24 uur. Het direct ondergaan van een operatie kan helpen om het verblijf in het ziekenhuis te bekorten en pijn en complicaties te verminderen. Soms wordt een operatie enige dagen uitgesteld om eerst andere medische problemen het hoofd te bieden. Dit kan een operatie minder risicovol maken.

De aard van de operatie hangt af van de locatie en de ernst van de breuk. De mogelijkheden hiervoor zijn:

Dynamische heupschroef (DHS)

Deze techniek wordt vooral toegepast bij breuken die zich in de hals van de heup bevinden. De dynamische heupschroef bestaat uit een schroef die in de hals van de heup wordt bevestigd en is verbonden met een metalen plaatje dat langs de buitenkant van het bovenbeen wordt geplaatst.

Kop­halsprothese

Als de heupkop dermate ernstig is afgebroken dat deze vermoedelijk niet meer zal vastgroeien, zal men kiezen voor een kophalsprothese. Deze vervangt de eigen heupkop. Ook wordt de heupkom vervangen bij mensen die voorafgaand aan de val reeds slijtageklachten van de heup hadden.

Gamma­nail

Deze techniek wordt vooral gebruikt voor breuken onder de hals van de heup. De gammanagel of gammanail is een pen die ingebracht wordt n het bovenbeen en in de pen bevindt zich een schroef, die in de hals van de heup wordt bevestigd.

Gecanuleerde schroeven

Door deze operatie wordt de heupkop behouden en wordt het bot gerepareerd met behulp van drie schroeven

Gebroken heup herstel en revalidatie

Na de operatie zal je met hulp van een fysiotherapeut weer gaan lopen. Het doel is dat je zo snel mogelijk weer op de been bent en zelfstandig kunt lopen met een hulpmiddel. Beweging voorkomt complicaties als een longontsteking, bloedstolsels, en doorligwonden (decubitus). Deze complicaties vinden vooral plaats als je lang in bed moet blijven na de operatie. De eerste zes weken na de operatie zul je met twee krukken of ander loopmiddel moeten lopen. In overleg met je fysiotherapeut en orthopeed wordt het lopen met krukken afgebouwd.

Het kan ook nodig zijn om ​​bloedverdunnende medicijnen in te nemen om daarmee het risico op bloedstolsels te verminderen.

Delirium
Een andere mogelijke complicatie is delirium.¹ Dit duidt op een plotseling optredende verwardheid en dit is het gevolg van een ontregeling van de hersenen door een lichamelijke ziekte of operatie. Na een heupfractuur is een postoperatieve delier niet zeldzaam. De belangrijkste risicofactor is een toenemende leeftijd.

Vervolgtraject
Na de operatie zal het moeilijk zijn om dingen zoals koken en aankleden zelf te doen. Dus de eerste tijd heb je nog hulp nodig. Het vervolgtraject kan bestaan uit revalidatie op een revalidatieafdeling of verdere behandeling bij een fysiotherapeut bij je in de buurt en mogelijk wat ondersteuning van de thuiszorg. Na pakweg 6 tot 8 weken ga je voor controle naar de polikliniek bij de specialist of de orthopedisch verpleegkundige.

Gebroken heup duur herstel

De totale herstelduur of hersteltijd na een gebroken heup kan volgens de literatuur wel een half jaar duren. Volledig herstel wordt lang niet altijd bereikt. Ongeveer 25 procent van alle personen met een heupbreuk herstellen volledig. Een andere 25 procent van de personen met een heupbreuk krijgt na de operatie te kampen met niet geringe problemen op het gebied van mobiliteit. Voor de rest van de personen geldt dat zij aangewezen zijn op meer hulp dan zij eerst kregen. Ze worden meer afhankelijkheid van bijvoorbeeld de thuiszorg.

Prognose en sterfte

De prognose hangt van je gezondheid en fitheid voor de gebroken heup, maar ook vooraf sterke personen worden na de operatie soms niet meer zo mobiel als voorheen. Uit Belgisch onderzoek onder 750.000 bejaarden uit 2010 blijkt dat 20 procent van de mensen die een heup breken, dat niet overleeft en binnen het jaar overlijdt aan de gevolgen van de breuk. Maar ook de personen die weer op de been raken na een heupbreuk, houden er volgens het onderzoek een voorgoed naar beneden bijgestelde levensverwachting aan over. Zelfs na tien tot vijftien jaar ligt de levensverwachting na een heupfractuur nog steeds gevoelig lager dan bij leeftijdsgenoten die niks braken.²

Preventie

Het is belangrijk om te voorkomen dat je valt en om ervoor te zorgen dat je botten sterk en gezond blijven. Neem de volgende maatregelen in acht:

• Zorg voor voldoende inname van calcium en vitamine D.
• Zorg voor voldoende beweging. Gewichtdragende oefeningen stimuleren de botvorming. Bovendien vergoot beweging je algehele kracht, waardoor je minder snel zult vallen.
• Evenwichtstraining is ook belangrijk om het risico op vallen te verminderen, omdat het evenwicht met het ouder worden verslechtert.
• Vermijd roken of overmatig drinken. Deze middelen kunnen de botdichtheid verminderen.
• Maak je huis veilig. Verwijder kleedjes, plaats elektriciteitssnoeren tegen de muur en verwijder overtollig meubilair en alles waar je over zou kunnen struikelen. Zorg voor goede verlichting.
• Een jaarlijks oogonderzoek bij de oogarts is geen overbodige luxe voor ouderen en mensen met diabetes.
• Ga langzaam staan. Te snel opstaan ​​kan ervoor zorgen dat je bloeddruk daalt (orthostatische hypotensie) en je je duizelig en wankel voelt.
• Gebruik indien nodig een wandelstok, een rollator of een looprek.
• Wanneer ouderen medicatie nemen, is het belangrijk dat ze met de arts de bijwerkingen bekijken omdat sommige medicijnen zorgen voor duizeligheid waardoor ze sneller kunnen vallen.

Complicaties van een heupfractuur

de volgende complicaties kunnen optreden nadat je een gebroken heup hebt opgelopen:

• Delirium komt vaak voor bij een ziekenhuisopname voor een heupfractuur.
• Aspiratiepneumonie (een longontsteking waarbij je vreemde stoffen zoals speeksel, braaksel, vloeistoffen en voedsel inademt) komt vaak voor.
• Urineweginfectie.
• Congestief hartfalen.
• Obstipatie.
• Fixatiefouten gebeuren in ongeveer 2-10% van de gevallen na een operatie voor een heupfractuur.
• Veneuze trombo-embolie (VTE): de diep veneuze trombose (DVT) en de longembolie (LE).
• Aritmie (een afwijking in snelheid of ritme van het har) kan vóór, tijdens of na een operatie van ene gebroken heup optreden.
• Doorliggen (decubitus, drukzweren) zijn een vermijdbare complicatie en een preventieve strategie kan het veelal voorkomen.

Noten:

1. R.J.A. van Wensen, P.L.J. Dautzenberg, H.L. Koek, J.G. Olsman en K. Bosscha. Delier na een heupfractuur bij ruim een derde van de patiënten. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151:1681-5
2. KU Leuven. Gebroken heup is voorbode van gedaalde levensverwachting. http://nieuws.kuleuven.be/node/7753 (ingezien op 29-07-2016)