Kallmann-syndroom: Afwezige puberteit en reukzin
Bij het Kallmann-syndroom zijn de puberteit en reukzin afwezig. Door één van de vele mogelijke genmutaties ontwikkelt een deel in de hersenen zich niet goed dat verantwoordelijk is voor het reukvermogen. Als gevolg daarvan is de puberteitsontwikkeling ook abnormaal. Tal van bijkomende symptomen zijn mogelijk. Hormoontherapie zet de puberteit in gang. Het reukvermogen herstellen is niet mogelijk. De vooruitzichten van patiënten met dit syndroom zijn uitstekend. De arts Franz Joseph Kallmann beschreef voor het eerst deze aandoening in de medische literatuur in 1944.
Synoniemen Kallmann-syndroom
Het Kallmann-syndroom is eveneens gekend onder deze synoniemen:
- anosmisch hypogonadisme
- anosmische idiopathische hypogonadotropisch hypogonadisme
- hypogonadisme met anosmie
- hypogonadotropisch hypogonadisme en anosmie
- hypogonadotropisch hypogonadisme-anosmie syndroom
- idiopathische hypogonadotropifisch hypogonadisme met anosmie
- KS
Epidemiologie
Het Kallmann-syndroom treft naar schatting 1 op de 10.000 tot 86.000 mensen en wereldwijd. Mannen zijn vaker dan vrouwen aangetast.
Oorzaken en erfelijkheid
Genmutatie
Mutaties (wijzigingen) in meer dan twintig genen veroorzaken mogelijk het Kallmann-syndroom. Deze genen zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van bepaalde hersengebieden voor de geboorte. Deze genen zijn namelijk betrokken bij de vorming en beweging (migratie) van een groep zenuwcellen die gespecialiseerd zijn in geuren (olfactorische neuronen). Deze zenuwcellen komen samen in een bundel die essentieel is voor de waarneming van geuren. Mutaties in de genen verstoren de migratie van olfactorische zenuwcellen en GnRH-zenuwcellen in de zich ontwikkelende
hersenen. Hierdoor ontstaan de gerelateerde symptomen van een verminderd of afwezig geurvermogen bij de patiënt, evenals afwijkingen bij de normale seksuele ontwikkeling. Bij andere patiënten is de oorzaak van de aandoening onbekend.
Overervingspatroon
X-gebonden recessief
Het Kallmann-syndroom 1 heeft een X-gebonden recessief overervingspatroon. De ANOS1-gen is gelokaliseerd op het X-chromosoom, één van beide geslacht chromosomen. Bij mannen (die slechts één X-chromosoom bezitten), is een veranderde kopie van het gen in elke cel voldoende om de ziekte te activeren. Bij vrouwen (die twee X-chromosomen hebben), moet een mutatie in beide kopieën van het gen aanwezig zijn om de ziekte te veroorzaken. Mannen zijn daarom veel vaker dan vrouwen aangetast door een X-gebonden recessieve aandoening. Een kenmerk van X-gebonden overerving is dat vaders geen X-gebonden eigenschappen doorgeven aan hun zonen. De meeste gevallen van het Kallmann-syndroom 1 zijn “simplex”. Dit houdt in dat slechts één persoon in een gezin is aangetast. Sommige getroffen patiënten erven een ANOS1-genmutatie van hun moeders, die een gemuteerd kopie van het gen dragen in elke cel. Anderen hebben de aandoening als gevolg van een mutatie in het ANOS1-gen.
Autosomaal dominant
Andere vormen van het Kallmann-syndroom kennen een autosomaal dominant overervingspatroon, waardoor één kopie van het gewijzigde gen in elke cel voldoende is om de aandoening te veroorzaken. In sommige gevallen erft de patiënt de mutatie van één betrokken ouder. In andere gevallen ontstaat de ziekte als gevolg van nieuwe mutaties in het gen (de novo) waardoor geen familiale geschiedenis van het Kallmann-syndroom aanwezig is.
Autosomaal recessief
Af en toe erft de aandoening autosomaal recessief over, waardoor beide kopieën van het gewijzigde gen aanwezig moeten zijn opdat de symptomen van de ziekte tot uiting komen. De ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk een exemplaar van het gemuteerde gen, maar hebben meestal zelf geen symptomen van de aandoening.
Symptomen: Afwezige puberteit en reukzin
Het Kallmann-syndroom is een aandoening gekenmerkt door een vertraagde of
afwezige puberteit en een verminderde reukzin. De symptomen zijn erg variabel, zelfs onder getroffen familieleden. Daarnaast varieert de ernst en uitgebreidheid. De symptomen ontstaan vanaf de geboorte maar de diagnose gebeurt vaak pas in de puberteit.
Puberteit
Deze aandoening is een vorm van hypogonadotrofisch
hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren). Jongens met hypogonadotropifisch hypogonadisme komen vaak ter wereld met een ongewoon kleine penis (
micropenis) en niet-ingedaalde teelballen (
cryptorchisme). In de puberteit ontwikkelen de meeste getroffen patiënten geen secundaire geslachtskenmerken, zoals de groei van gezichtshaar en een diepere stem bij mannen. Getroffen vrouwen kennen een later menstruatiebegin en hebben weinig of geen borstontwikkeling. Bij sommige patiënten is de puberteit onvolledig of vertraagd.
Reukzin
Bij het Kallmann-syndroom is de betekenis van geur ofwel verminderd (
hyposmie) of geheel afwezig (anosmie). Veel patiënten met het Kallmann-syndroom zijn zich niet bewust dat ze niet in staat zijn om geuren op te sporen.
Bijkomende symptomen
Bijkomende symptomen omvatten:
- abnormale oogbewegingen en een verlies van kleuren (kleurenblindheid)
- afwijkingen van de tandontwikkeling (missen van tanden)
- bimanuele synkinese: Bewegingen aan één kant komen gespiegeld voor aan de andere kant. Hierdoor is het bespelen van een muziekinstrument bijvoorbeeld bemoeilijkt.
- een gespleten lip met of zonder een gespleten gehemelte (schisis) (enkel in type en 2)
- een storing van één nier (unilaterale renale agenesie)
- gehoorverlies
- korte vingers, vooral van de vierde vinger (brachydactylie)
- scoliose (zijdelingse kromming van de wervelkolom)
- slecht evenwicht als gevolg van cerebellaire ataxie
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
De diagnose gebeurt op latere leeftijd als gevolg van het uitblijven van de puberteit. Geen lichaamsbeharing, geen diepe stem, geen of weinig borstontwikkeling, minder libido en een verminderde spiermassa zijn hiervan de meest voorkomende zichtbare symptomen.
Diagnostisch onderzoek
Een reuktest bevestigt het afwezige reukvermogen. Een
bloedonderzoek is ook nodig. Daarnaast voert de arts een
CT-scan en
MRI-scan uit van de hersenen.
Differentiële diagnose
Het Kallmann-syndroom toont gelijkenissen met een aantal aandoeningen en syndromen. Deze verwart de arts soms wel eens met het Kallmann-syndroom en daarom zijn ze gekend als de differentiële diagnose:
- afwijkingen aan het follikelstimulerend hormoon
- amenorroe (afwezige menstruatie)
- constitutionele groeivertraging
- een leeg sella
- eosinofiel granuloom (histiocytose)
- erectiestoornissen
- geïsoleerde FSH-deficiëntie
- geïsoleerde LH-deficiëntie
- het Borjeson-Forssman-Lehmann syndroom
- het CHARGE-syndroom
- het Klinefelter-syndroom: Kleine testikels en mannelijke onvruchtbaarheid
- het Laurence-Moon-Biedl syndroom: Afwijkingen aan skelet, gewicht en ogen
- het LEOPARD-syndroom (erfelijke ziekte met symptomen aan huid, ogen, longen, genitaliën, hart, longen en groei)
- het Martsolf-syndroom
- het Möbius-syndroom (verlamming van aangezicht en oogspieren)
- het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS: hormonale veranderingen)
- het Prader-Willi syndroom
- het Rothmund-Thomson syndroom: Huidaandoening
- het Rud-syndroom
- het Sertoli-syndroom
- het Turner-syndroom (aandoening bij meisjes door missende genen)
- hypofysitis
- luteïniserend hormoon afgevend hormoon deficiëntie
- luteïniserend hormoon deficiëntie
- mutaties van transcriptiefactoren in verband met hypopituïtarisme (gebrek aan hormonen veroorzaakt door de hypofyse) (prop-1, pou1f1 (pit-1), hesx 1, lhx 3, lhx 4, sox 2, sox 3)
- oculocerebrorenale dystrofie (het Lowe-syndroom): Afwijkingen aan ogen, nieren en hersenen
- onvruchtbaarheid
- osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
Behandeling met hormonen
Hormonen stimuleren de puberteit en de spieropbouw en voorkomen eveneens botontkalking (osteoporose) op latere leeftijd. Voor het reukvermogen zijn er geen behandelingen beschikbaar.
Prognose is goed
Patiënten met het syndroom van Kallmann hebben een goede prognose en een normale levensverwachting, tenzij aangeboren
hartafwijkingen of neurologische verschijnselen hiermee gepaard gaan, want dan zijn de vooruitzichten hiervan afhankelijk.