EHBO en medische hulp bij letsels aan het oog (oogletsels)

Oogletsels kunnen variëren van relatief onschuldig tot ernstig. Voorbeelden zijn brandwonden, wonden aan het ooglid, krassen op de ogen en vreemde materialen in de ogen. Hoewel niet alle oogletsels ernstig zijn, is het cruciaal om altijd medische hulp in te roepen bij verwondingen aan de ogen om mogelijke complicaties met het gezichtsvermogen te voorkomen. Soms kunnen oogproblemen pas later optreden. Een belangrijke vuistregel is om de patiënt in een zittende houding naar de oogarts of het ziekenhuis te vervoeren.

• Symptomen bij verwondingen aan de ogen
• Blauw oog
• Krassen op de ogen
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Metaal of ijzer in het oog
• Ooglidwonde
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Oppervlakkige oogwonden
• Stofje in het oog
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Verbranding van het oog
• Chemische verbranding
• Hitte
• UV-stralen
• Medische hulp (oogarts) inroepen bij oogletsels
• Vraaggesprek
• Diagnostisch onderzoek
• Reactie op vreemde materialen in het oog
• Prognose van een vreemd voorwerp in het oog
• Complicatie: Endoftalmitis
• Preventie van oogletsels

Symptomen bij verwondingen aan de ogen

Afhankelijk van het type oogletsel kunnen de volgende symptomen optreden:

• Blauwe plekken
• Bloedingen uit of rond de ogen
• Dichtgeknepen ogen
• Dubbelzien (diplopie)
• Afscheiding uit de ogen (oogafscheiding)
• Gevoeligheid voor licht (fotofobie)
• Het gevoel dat er iets in het oog zit (Zanderig gevoel in het oog)
• Hoofdpijn
• Jeukende ogen
• Kramp in de oogleden (Medische term: blefarospasme), waardoor het openen van de ogen moeilijk is en het letsel moeilijk te beoordelen is
• Onwel worden of Flauwvallen
• Oogpijn
• Pupillen van ongelijke grootte (anisocorie)
• Rode, bloeddoorlopen ogen
• Tranende ogen
• Stekende, schrijnende of brandende oogpijn
• Volledig of gedeeltelijk verlies van het gezichtsvermogen aan één oog of beide ogen

Blauw oog

Een blauw oog ontstaat meestal door direct trauma aan het oog of het gezicht. Deze kneuzing is het gevolg van een bloeding onder de huid, waarbij het weefsel rond de ogen zwart en blauw wordt en in de loop van enkele dagen een paarse, groene en gele kleur krijgt. De verkleuring verdwijnt doorgaans binnen twee weken. Een zwelling van het ooglid en omliggend weefsel kan ook optreden. Bij hyfemie treedt een bloeding op in de voorkant van het oog, wat een blauw oog kan veroorzaken. Dit gebeurt vaak door een trauma, zoals een bal die in het oog komt.

Krassen op de ogen

Zelfzorg

Krassen op de cornea (hoornvlies) of sclera (harde oogrok) kunnen snel ontstaan door stofdeeltjes, maar ook door onverwachte bronnen zoals vingernagels van een baby of takken. Dit soort oogletsel maakt de ogen vatbaar voor bacteriële of schimmelinfecties. Bepaalde bacteriën en schimmels kunnen via een kras het oog binnendringen, wat kan leiden tot visusverlies binnen 24 uur. Een ooginfectie ontstaat vooral wanneer de krassen op het oog vuil of verontreinigd zijn. De patiënt moet het wrijven in het oog vermijden en geen drukkende of strakke oogbescherming gebruiken, omdat dit een ideale omgeving voor bacteriën creëert. De patiënt sluit de ogen, plaatst een papieren beker, een niet te strak oogkapje of een niet-drukkend steriel verband op beide ogen en bezoekt onmiddellijk een oogarts.

Professionele medische zorg

Deze wonden vereisen vaak een zorgvuldige microchirurgische behandeling. De oogarts onderzoekt altijd of er geen vreemd voorwerp in het oog zit door middel van een röntgenfoto. Na de operatie is het cruciaal om een ooginfectie te voorkomen met lokale en algemene antibiotica, atropine oogdruppels en eventueel lokale corticosteroïden. De oogarts volgt de patiënt nauwlettend op, omdat na de operatie complicaties zoals een aanhoudende glasvochtbloeding, een netvliesloslating of een traumatische cataract kunnen optreden.

Metaal of ijzer in het oog

Dit type oogletsel ontstaat vaak wanneer metaal op metaal wordt geslagen (bijvoorbeeld een hamer op een beitel), maar ook door een vishaak die het oog binnendringt. Vaak ervaart de patiënt weinig pijn omdat de ingangswonde van het metaal klein en vaak niet zichtbaar is met het blote oog. De oogarts maakt daarom altijd een röntgenfoto om het metaal te lokaliseren. Een stukje ijzer wordt onmiddellijk verwijderd, soms met behulp van een magneet als het deeltje vrij in het oog zit. Als het metaal echter dieper in het oog zit of vastzit in de oogwand, is een chirurgische ingreep vereist. Deze ingreep staat bekend als een “vitrectomie” (vlasvochtoperatie). Na de operatie moet de patiënt nauwkeurig worden opgevolgd en moet hij oogdruppelrichtlijnen en medicatie volgen om infecties te voorkomen. Het is van essentieel belang dat de oogarts alle ijzerdeeltjes opspoort, omdat resterende ijzer kan leiden tot siderose, een aandoening waarbij ijzerdeeltjes zich ophopen in het netvlies, wat kan resulteren in bruine cataract en chronisch glaucoom. Siderose heeft toxische effecten op het netvlies en kan leiden tot verminderd gezichtsvermogen of zelfs blindheid.

Ooglidwonde

Zelfzorg

Als een vreemd voorwerp zich onder het bovenste ooglid bevindt, laat de begeleider de patiënt omhoog kijken. De begeleider houdt met één hand de wimper van het bovenste ooglid vast tussen de duim en wijsvinger. Met de andere hand gebruikt de begeleider een fijn voorwerp om het ooglid over het vreemde voorwerp te plooien. Door het omdraaien van het ooglid kan het voorwerp met een kompres worden verwijderd. Als dit niet lukt, moet de patiënt een oogarts raadplegen.

Professionele medische zorg

De patiënt moet altijd de oogarts bezoeken voor dit type wond. De oogarts onderzoekt de wond aan het ooglid grondig om te zorgen dat het oog zelf niet is aangetast. De ooglidwonde wordt gehecht met aandacht voor het esthetische en functionele resultaat (oogsluiting, knipperen, stand van de wimpers). Het hechten van een ooglidwond wordt meestal uitgevoerd onder lokale verdoving. De patiënt ontvangt instructies over ogen schoonhouden en oogdruppels als dat nodig is. Bij ernstige wonden kan ook een plastisch chirurg worden geraadpleegd.

Oppervlakkige oogwonden

Een verwonding aan het oogbindvlies (conjunctiva) behoeft doorgaans geen intensieve medische behandeling. Een subconjunctivale bloeding (bloeding onder het oogbindvlies) kan er erger uitzien dan het werkelijk is. De patiënt ervaart meestal geen verlies van gezichtsvermogen en vaak ook geen pijn. Het is echter belangrijk om te bevestigen dat de onderliggende structuren, zoals de sclera (harde oogrok) nog intact zijn. Vreemde voorwerpen die goed zichtbaar zijn en zich oppervlakkig bevinden (op het oogwit), mogen door de patiënt zelf worden verwijderd. Dit kan met behulp van een vochtig kompres of de punt van een zakdoek in een goed verlichte omgeving. Het vuiltje moet voorzichtig naar de ooghoek worden bewogen, waarbij de patiënt naar de neus toe veegt en de pupil niet aanraakt. Vaak verdwijnt het voorwerp al door het tranen van de ogen. Als het voorwerp niet vrijkomt of zich niet op het oogwit bevindt, is het noodzakelijk om zo snel mogelijk een oogarts te raadplegen.

Stofje in het oog

Zelfzorg

Stof, zand en ander vuil kunnen gemakkelijk in het oog terechtkomen. Dit soort deeltjes verdwijnt vaak spontaan door te knipperen of door tranen. Wrijven in het oog of de oogleden knijpen kan het vreemde stofje meestal verwijderen. Het is echter niet aanbevolen om op het oog te drukken. Aanhoudende pijn, oogirritatie, gevoeligheid voor licht (fotofobie) en roodheid zijn aanwijzingen dat medische behandeling noodzakelijk is. Het vreemde voorwerp kan zich op de cornea of onder het bovenste ooglid bevinden. In dat geval moet de patiënt altijd een oogarts bezoeken.

Professionele medische zorg

De oogarts zal de ogen van de patiënt eerst inbrengen met lokale anesthetica (plaatselijke verdovende middelen). Vervolgens gebruikt hij een tangentieel gehouden naald om het stofje te verwijderen. Indien nodig kan een klein boortje worden ingezet om overtollige roest rond het stofje weg te halen. Na de oogheelkundige behandeling moet de patiënt enkele dagen lokale antibiotica gebruiken en een drukverband dragen om het herstel van het epitheeldefect te bevorderen.

Verbranding van het oog

Bij een verbranding van het oog is het oog vaak sterk rood, en de patiënt ervaart hevige pijn bij lichtinval en knijpt de oogleden toe.

Chemische verbranding

Risicofactoren
Enkele factoren die het risico op chemische brandwonden van het oog verhogen zijn:

• Gebruik van huishoudelijke producten zoals reinigingsmiddelen, tuinchemicaliën, oplosmiddelen of andere chemicaliën
• Werken in de bouwsector (cement, stukadoorskalk)
• Werken in een industriële omgeving (logen, zwavelzuur, enz.)

Zelfzorg
Chemische oogletsels zijn een medische noodsituatie. De begeleider moet onmiddellijk het oog of de ogen ter plaatse spoelen gedurende tien tot dertig minuten. Gebruik hierbij overvloedig veel water. De patiënt moet met het hoofd achterover en opzij worden geplaatst, de oogleden moeten open worden gehouden, en het lauwe water moet langzaam over de oogbol worden gegoten, niet met een krachtige stroom en ook niet met koud water om onderkoeling te voorkomen. Ook spoelen met een zoutoplossing is toegestaan. Als de patiënt contactlenzen draagt en deze niet tijdens het spoelen zijn verdwenen, moet de patiënt proberen ze na het spoelen uit te doen. Na het spoelen moet het oog bedekt worden met een niet-drukkend steriel verband om het risico op het wegdrukken van het oogvocht en zelfs enucleatie (verwijdering van de oogbol uit de oogkas) te vermijden. Vervolgens moet de patiënt onmiddellijk naar een ziekenhuis of oogarts worden gebracht.


Professionele medische zorg
De oogarts reinigt de ogen ook, soms met behulp van een lokaal anestheticum. Bij ernstige chemische brandwonden door alkalische stoffen zoals kalk, loog, ontstoppers of natriumhydroxide, kunnen het oogbindvlies (conjunctiva) en het hoornvlies (cornea) volledig gecoaguleerd zijn. Dit betekent dat de bloedvoorziening in het voorste oogsegment wordt verstoord, wat schade aan het hoornvlies veroorzaakt. De patiënt ondergaat vaak meerdere behandelingen over een langere periode, met doorgaans minder gunstige vooruitzichten. Bij brandwonden veroorzaakt door zuren verdwijnt het waas op het hoornvlies vaak, en de kans op herstel is doorgaans beter.

Hitte

De huid van de oogleden kan brandwonden oplopen door blootstelling aan hitte. Meestal vertoont de huid geen andere symptomen, maar diepere brandwonden kunnen wel oogletsels veroorzaken. Dit kan leiden tot lagoftalmie, een aandoening waarbij de patiënt de ogen niet volledig kan sluiten.

UV-stralen

Symptomen
Blootstelling aan UV-stralen van de zon, lasers of het niet dragen van geschikte oogbescherming bij activiteiten zoals skiën op grotere hoogte kan leiden tot fotokeratitis, ook wel bekend als “sneeuwblindheid” of "lasogen". Dit veroorzaakt ontsteking van het hoornvlies, wat zeer pijnlijk is en gepaard gaat met fotofobie (overgevoeligheid voor licht), tranenvloed en ooglidkramp (blefarospasme). De pijn treedt meestal zes tot twaalf uur na blootstelling op.

Zelfzorg
Bij lasogen is het belangrijk dat de patiënt in een donkere omgeving verblijft. Een zonnebril kan helpen bij verlichting van de symptomen. Koude kompressen kunnen worden aangebracht op de aangetaste ogen, en de patiënt moet onmiddellijk naar de oogarts gaan.

Professionele medische zorg
De oogarts kan lokale mydriatica (pupilverwijdende oogdruppels) en tijdelijk enkele druppels lokale anesthetica voorschrijven. Deze behandeling helpt bij het herstel van het gezichtsvermogen en het verdwijnen van de symptomen.

Medische hulp (oogarts) inroepen bij oogletsels

In de volgende situaties is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te roepen:

• De patiënt ervaart symptomen zoals misselijkheid of hoofdpijn samen met pijn aan de ogen, wat kan wijzen op glaucoom of een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen) met mentale en lichamelijke symptomen.
• Er is een chemische stof in de ogen terechtgekomen.
• Er is een oncontroleerbare bloeding opgetreden.
• Er is een verandering in het gezichtsvermogen (zoals wazig gezichtsvermogen of dubbelzien) opgetreden.
• Een voorwerp is in de oogbol binnengedrongen.
• Het oog is pijnlijk en rood.

Vraaggesprek

De oogarts moet een uitgebreide geschiedenis verkrijgen over het vreemde lichaam in het oog. Dit is cruciaal voor de behandeling en het inschatten van mogelijke medische gevolgen. Een gedetailleerde beschrijving van het letsel biedt informatie over het type en de grootte van het vreemde voorwerp (koper, ijzer, plantaardige stof, enz.). Bij sommige incidenten kunnen meerdere vreemde lichamen in het oog aanwezig zijn, zoals bij explosies of vuurwapenschade. Kleine fragmenten van staal kunnen moeilijk te detecteren zijn, bijvoorbeeld bij metaalbewerking of het lassen. De oogarts noteert ook of de patiënt een veiligheidsbril heeft gedragen.

Diagnostisch onderzoek

Een grondig onderzoek van beide ogen is aanbevolen. Een spleetlamponderzoek is nodig om de toegangspoort van het vreemde lichaam in het oog te identificeren. Daarnaast is een uitgebreid fundusonderzoek (fundoscopie) van beide ogen noodzakelijk. Bij vermoeden van een probleem met de kamerhoek wordt een gonioscopie (inspectie van de drainagehoek om glaucoom op te sporen) uitgevoerd.

Meestal is een radiografisch onderzoek (fundusfotografie) van het betrokken oog voldoende om de aanwezigheid van de meeste vreemde lichamen te bepalen. Een CT-scan (zonder contrast) kan nuttig zijn om de locatie en sommige materialen die niet zichtbaar zijn op een röntgenfoto, zoals glas, te detecteren. Ultrasonografie (oogechografie) is nuttig bij het opsporen van een vreemd voorwerp dat niet zichtbaar is met een röntgenfoto, en om de oogstructuren en eventuele uitgangswonden te inspecteren. Ultrasone biomicroscopie kan worden ingezet bij vermoedens van schade aan de kamerhoek. Een MRI-scan wordt niet aanbevolen bij een vreemd voorwerp van metaal in het oog.

Reactie op vreemde materialen in het oog

De reactie van het oog op een vastzittend vreemd voorwerp varieert sterk, afhankelijk van het materiaal, de steriliteit en de locatie. Materialen zoals steen, zand, glas, porselein en kunststof veroorzaken meestal weinig problemen. Materialen zoals zink, aluminium, koper en ijzer zijn potentieel giftiger en kunnen sneller problemen veroorzaken. Zuiver koper is bijzonder giftig, daarom is een snelle verwijdering aanbevolen. IJzer- of koperhoudende materialen kunnen leiden tot vertraagde degeneratieve veranderingen zoals siderose (ophoping van ijzerstof in de weefsels) en chalcose (ophoping van koperstof in de weefsels). Om het risico op sympathische oftalmie (een vorm van uveïtis, een oogontsteking) te verminderen, kan het soms nodig zijn om een enucleatie uit te voeren. Bij deze ingreep verwijdert de oogarts een ernstig beschadigd oog als herstel niet mogelijk is.

Prognose van een vreemd voorwerp in het oog

De vooruitzichten voor een vreemd voorwerp in het oog hangen grotendeels af van het mechanisme, de locatie en de omvang van het letsel, het type materiaal en de snelheid van behandeling. Snelle en juiste medische interventie vergroot de kans op een goed herstel.

Complicatie: Endoftalmitis

Endoftalmitis, een ernstige ontsteking in de oogbol, komt voor bij 2-7% van de penetrerende oogverwondingen. De incidentie is hoger bij:

• Vreemde voorwerpen in het oog
• Oogletsels waarbij plantaardige stoffen betrokken zijn
• Vieze wonden in het oog
• Patiënten uit landelijke gebieden

Het risico op endoftalmitis kan worden verminderd door een snelle wondsluiting, het verwijderen van het vreemde voorwerp en preventief gebruik van antibiotica. De oogarts kan antibiotica intraveneus, subconjunctivaal (onder het oogbindvlies) of intravitreaal (in het glasvocht) toedienen. Bacillus cereus is verantwoordelijk voor bijna één op de vier gevallen van posttraumatische endoftalmitis en kan leiden tot een ernstig verminderd gezichtsvermogen of zelfs verlies van het oog. Intra-operatieve kweekresultaten zijn nodig indien de oogarts vermoedt dat een infectie aanwezig is.

Preventie van oogletsels

Hoewel het niet altijd mogelijk is om oogletsels volledig te voorkomen, kunnen de risico’s aanzienlijk worden verminderd door enkele belangrijke voorzorgsmaatregelen te nemen. Het volgen van deze richtlijnen helpt om de kans op ernstige oogletsels te verkleinen:

• Draag altijd geschikte oogbescherming bij het gebruik van elektrische gereedschappen, hamers, of andere gereedschappen die vonken of rondvliegende deeltjes kunnen veroorzaken. Oogbeschermers moeten voldoen aan de relevante veiligheidsnormen om effectieve bescherming te bieden.
• Gebruik veiligheidsbrillen of gezichtsschermen bij het werken met giftige chemicaliën, oplosmiddelen of andere gevaarlijke stoffen. Dit is cruciaal om te voorkomen dat schadelijke dampen of spatten in de ogen komen, wat ernstige chemische brandwonden kan veroorzaken.
• Bij het fietsen of in winderige en stoffige omgevingen is het aan te raden om een bril met zijbescherming te dragen. Dit helpt niet alleen bij het beschermen tegen rondvliegend vuil en stof, maar ook tegen insecten die in de ogen kunnen komen.
• In sportactiviteiten, vooral bij contactsporten zoals voetballen, basketbal, of ijshockey, is het dragen van een veiligheidsbril of een sportbril met beschermende glazen sterk aanbevolen. Dit vermindert de kans op letsel door botsingen, stoten of onverwachte aanrakingen met de handen of sportuitrusting.
• Bij gebruik van lasers of het werken in een omgeving met sterke UV-stralen, zoals bij het lassen of het skiën, is het essentieel om een geschikte laser- of UV-bescherming te dragen. Dit helpt om oogschade door intense lichtbronnen te voorkomen.
• Zorg ervoor dat werkruimtes goed verlicht zijn en vrij van gevaarlijke obstakels die het risico op oogletsel kunnen verhogen. Goede verlichting helpt om vermoeidheid en ongevallen te voorkomen die kunnen leiden tot oogletsels.

Door deze voorzorgsmaatregelen te volgen, kan men de kans op oogletsels aanzienlijk verkleinen en bijdragen aan een veiligere werkomgeving en dagelijkse activiteiten.

Lees verder

• Oogbolletsel: Stomp of diep voorwerp in het oog
• Oogafscheiding door ooginfecties, contactlenzen of oogletsel
• Chemische brandwonden: Behandeling van chemische verbranding