EHBO en medische hulp bij letsels aan het oog (oogletsels)

Brandwonden, wonden aan het ooglid, krassen aan de ogen en vreemde materialen in de ogen zijn slechts enkele voorbeelden van oogletsels. Verwondingen aan het oog zijn niet altijd ernstig, maar het is niettemin belangrijk om steeds medische hulp in te roepen voor oog- of ooglidverwondingen. Op deze manier voorkomt de patiënt mogelijke complicaties met het gezichtsvermogen. Soms treden bepaalde oogproblemen namelijk later op. Een gulden regel is om de patiënt steeds in zittende houding naar de oogarts of het ziekenhuis te vervoeren.

• Symptomen bij verwondingen aan de ogen
• Blauw oog
• Krassen op de ogen
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Metaal of ijzer in het oog
• Ooglidwonde
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Oppervlakkige oogwonden
• Stofje in het oog
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Verbranding van het oog
• Chemische verbranding
• Hitte
• UV-stralen
• Medische hulp (oogarts) inroepen bij oogletsels
• Vraaggesprek
• Diagnostisch onderzoek
• Reactie op vreemde materialen in het oog
• Prognose van vreemd voorwerp in het oog
• Complicatie: Endoftalmitis
• Preventie van oogletsels

Symptomen bij verwondingen aan de ogen

Afhankelijk van het type oogletsel, zijn één of meer van volgende symptomen aanwezig:

• blauwe plekken
• bloedingen uit of rond de ogen
• dichtgeknepen ogen
• dubbelzien (diplopie)
• een afscheiding uit de ogen (oogafscheiding)
• gevoeligheid voor licht (fotofobie)
• het gevoel dat zich iets in het oog bevindt (zanderig gevoel in het oog)
• hoofdpijn
• jeukende ogen
• kramp in de oogleden (medische term: blefarospasme) waardoor het openen van de ogen niet meer lukt en het ook moeilijk is om het letsel te beoordelen
• onwel worden of flauwvallen
• oogpijn
• pupillen van ongelijke grootte (anisocorie)
• rode, bloeddoorlopen ogen
• tranende ogen
• stekende, schrijnende of brandende oogpijn
• volledig of gedeeltelijk verlies van het gezichtsvermogen aan één oog of beide ogen

Blauw oog

Een blauw oog is meestal te wijten aan een direct trauma aan het oog of het gezicht. De kneuzing ontstaat door een bloeding onder de huid. Het weefsel rond de ogen krijgt een zwarte en blauwe kleur die verspreidt over enkele dagen een paarse, groene en gele kleur krijgt. De afwijkende kleur verdwijnt binnen de twee weken. Een zwelling van het ooglid en weefsel rond het oog treedt soms ook op. Bij hyfemie treedt een bloeding op in de voorkant van het oog waardoor een blauw oog ontstaat. Dit is eveneens vaak het gevolg van een trauma, zoals een bal die in het oog terechtkomt.

Krassen op de ogen

Zelfzorg

Krassen op de cornea (hoornvlies) of sclera (harde oogrok) gebeuren snel door een stofje maar ook door onverwachte bronnen zoals vingernagels van een baby of boomtakken. Dit type oogletsel maakt de ogen gevoelig voor besmetting met bacteriën of een schimmel. Bepaalde soorten bacteriën en schimmels komen het oog binnen via een kras en dit resulteert dan soms in visusverlies in slechts 24 uur. Een ooginfectie ontstaat vooral wanneer de krassen op het oog vuil of verontreinigd zijn. De patiënt vermijdt het wrijven in het oog en ook brengt hij geen drukkende of strakke oogbescherming aan want dit biedt een ideale, warme en donkere omgeving waarvan bacteriën houden. De patiënt doet de ogen toe, en daarna brengt hij een papieren beker, een niet te strak oogkapje of een niet drukkend steriel verband aan op beide ogen. Daarna bezoekt hij onmiddellijk de oogarts.

Professionele medische zorg

Deze wonden vereisen veelal een zorgvuldige microchirurgische behandeling. De oogarts bekijkt wel steeds eerst of de patiënt geen vreemd voorwerp in het oog (corpus alienum) heeft door middel van een röntgenfoto. Na de operatie is het belangrijk om een ooginfectie te voorkomen. Dit gebeurt via lokale (op de huid aangebracht) en algemene antibiotica, atropine oogdruppels en eventueel lokale corticosteroïden. De oogarts volgt bij dit type wonden de patiënt nauwkeurig op, want mogelijk ontstaat hierna nog een aanhoudende glasvochtbloeding, een netvliesloslating (ablatio retinae) of een traumatische cataract.

Metaal of ijzer in het oog

Van dit type oogwonde is sprake wanneer de patiënt met een metaal voorwerp op een ander metaal voorwerp slaat (bijvoorbeeld hamer op beitel). Maar ook een vishaak dringt bijvoorbeeld het oog binnen. Vaak heeft de patiënt weinig pijn bij dit ongeval want de ingangswonde van het metaal is hierbij klein en zelfs veelal onzichtbaar met het blote oog. Daarom maakt de oogarts steeds een röntgenfoto om het stukje metaal op te sporen. De oogarts verwijdert meteen een stukje ijzer in het oog. Dit is af en toe mogelijk met behulp van een magneet als het deeltje zich vrij in het oog bevindt. Zit het stukje metaal echter dieper in het achterste oogsegment of zit dit vast in de oogwand, dan is chirurgie vereist. Dit type operatie is gekend als een “vitrectomie” (vlasvochtoperatie in het oog). De patiënt krijgt na de operatie (postoperatief) een strikte opvolging en hij neemt ook via correcte oogdruppelrichtlijnen medicatie om een mogelijke infectie te voorkomen. Het is bij dit type oogtrauma belangrijk dat de oogarts zo goed mogelijk ijzerstukjes opspoort in het oog. Bevindt zich namelijk nog ijzer in het oog, dan resulteert dit vaak in siderose. Dit is een toestand waarbij ijzer-partikels zich neerzetten in epitheelcellen in het oog, zoals in het retinaal pigmentepitheel. Als gevolg hiervan ontwikkelt de patiënt bruine cataract en secundair chronisch glaucoom. Siderose heeft toxische effecten op het netvlies. De patiënt heeft hierdoor een verminderd gezichtsvermogen en zelfs blindheid treedt mogelijk op wanneer het metaalstukje ter plaatse blijft.

Ooglidwonde

Zelfzorg

Bevindt het vreemde voorwerp zich onder het bovenste ooglid, dan laat de begeleider de patiënt naar boven kijken. De begeleider neemt met de éne hand de wimper van het bovenste ooglid vast tussen de duim en wijsvinger. Met de andere hand houdt de begeleider een fijn voorwerp in het midden van de buitenkant van het ooglid en plooit hij het ooglid over dit voorwerp. Door het omkeren (omdraaien) van de oogleden, is het mogelijk om het voorwerp met een kompres te verwijderen. Lukt dit niet, dan raadpleegt de patiënt een oogarts.

Professionele medische zorg

De patiënt bezoekt bij dit type wonde steeds de oogarts. Hij bekijkt de wonde van het ooglid grondig want het is belangrijk dat het oog zelf niet gekwetst is. Hij hecht de ooglidwonde waarbij hij let op het esthetische en functionele resultaat (oogsluiting, knipperen, stand van de wimpers, ...). Wanneer een scheur (laceratie) optreedt dicht bij de mediale ooghoek, treedt vaak schade op aan de traanwegen. De oogarts hecht deze wonde zorgvuldig en zoekt hierbij de traanbuisjes op zodat bij de patiënt zeker geen problemen met een tranend oog optreden.

Oppervlakkige oogwonden

Een wonde aan het oogbindvlies behoeft normaal gezien geen medische behandeling. Een subconjunctivale bloeding (bloeding onder het oogbindvlies) ziet er vaker erger uit dan het werkelijk is. De patiënt heeft hierbij geen verlies van het gezichtsvermogen en meestal ook geen pijn. Wel is het belangrijk dat de patiënt zeker is dat alle onderliggende structuren zoals de sclera (harde oogrok, buitenste harde vlies) nog intact zijn. Vreemde voorwerpen die goed zichtbaar zijn en die oppervlakkig liggen (oogwit), mag de patiënt zelf (laten) verwijderen. Dit doet hij met behulp van een vochtig kompres of de punt van een zakdoek in een voldoende verlichte omgeving. Hij beweegt het vuiltje voorzichtig naar de ooghoek. Hij veegt steeds naar de neus toe en raakt de pupil niet aan. Dikwijls verdwijnt het voorwerp reeds door het tranen van de ogen. Als het voorwerp niet vrijkomt of wanneer dit zich niet in het oogwit bevindt, is het wel noodzakelijk om zo snel mogelijk naar een oogarts te gaan.

Stofje in het oog

Zelfzorg

Stof, zand en ander vuil komt gemakkelijk in het oog terecht. Dit vuiltje verdwijnt vaak spontaan door te knipperen of te tranen. Wrijven in het oog of de oogleden knijpen doet het vreemd stofje vaak verdwijnen. Op het oog drukken is niet aanbevolen. Aanhoudende pijn, oogirritatie, gevoeligheid voor licht (fotofobie), en roodheid zijn indicaties dat een medische behandeling nodig is. Mogelijk bevindt het vreemd voorwerp zich op de cornea of onder het bovenste ooglid. De patiënt bezoekt in dat geval steeds een oogarts.

Professionele medische zorg

De oogarts druppelt de ogen van de patiënt eerst in met lokale anesthetica (plaatselijk verdovende geneesmiddelen). Daarna gebruikt hij een tangentieel gehouden naald om het stofje te verwijderen. Een klein boortje is soms nodig om het overtollige roest rond het stofje weg te krijgen. Na deze oogheelkundige behandeling, gebruikt de patiënt gedurende enkele dagen lokale antibiotica. De patiënt draagt eveneens een drukverband want op deze manier herstelt het epitheeldefect zich meestal snel.

Verbranding van het oog

Bij een verbranding van het oog is het oog sterk rood. De patiënt heeft hevige pijn bij lichtinval en knijpt de oogleden toe.

Chemische verbranding

Risicofactoren
Enkele factoren verhogen de kans op een chemische brandwonden van het oog met name:

• het gebruik van huishoudelijke producten zoals reinigingsmiddelen, tuinchemicaliën, oplosmiddelen of andere chemicaliën
• het werken in de bouwsector (cement, stukadoors-kalk)
• het werken in een industriële omgeving (logen, zwavelzuur, …)

Zelfzorg
Deze oogletsels zijn een medische noodsituatie. De begeleider spoelt onmiddellijk ter plaatse het oog of de ogen gedurende tien à dertig minuten. Hiervoor gebruikt hij overvloedig veel water. De begeleider plaatst de patiënt met het hoofd achterover en opzij. Hij zorgt dat de oogleden open zijn en brengt dan langzaam lauw water op de oogbol aan, niet met een krachtige stroom en ook niet met koud water omdat het oog dan onderkoeld kan geraken. Ook het spoelen met een zoutoplossing is toegestaan. Draagt de patiënt contactlenzen en zijn deze bij het spoelen niet verdwenen, dan probeert de patiënt deze na het spoelen uit te doen. Daarna reinigt de begeleider opnieuw de ogen. Na het spoelen van de ogen, dekt de begeleider de ogen af met een niet drukkend steriel verband. Dit is nodig omdat anders het gevaar bestaat voor het wegdrukken van het oogvocht en zelfs voor enucleatie (verwijdering van de oogbol uit de oogkas). De begeleider brengt de patiënt daarna onmiddellijk naar het ziekenhuis of de oogarts.


Professionele medische zorg
De oogarts reinigt de ogen eveneens waarvoor hij soms ook een lokaal anestheticum toepast. Wanneer de patiënt ernstige chemische brandwonden heeft door alkalinestoffen zoals kalk, loog, ontstoppers of natriumhydroxide in koelinstallaties, zijn het oogbindvlies (conjunctiva) en het hoornvlies (cornea) volledig gecoaguleerd. Dit houdt in dat door de stolling van de bloedvaten de bloedvoorziening in het voorste oogsegment in het gedrang komt en bijgevolg schade optreedt aan het hoornvlies. De patiënt ondergaat meestal vele behandelingen gedurende langere tijd. De vooruitzichten hiervan zijn vaak minder goed. Bij brandwonden die het gevolg zijn van zuren, verdwijnt het waas op het hoornvlies vaak en heeft de patiënt wel een goede kans op herstel.

Hitte

De huid van de oogleden bevat een brandwond wanneer deze is blootgesteld aan hitte. De patiënt heeft veelal geen andere symptomen. Treden echter diepere brandwonden op, dan ontstaan wel oogletsels. Mogelijk ontstaat lagoftalmie, een toestand waarbij de patiënt de ogen niet kan sluiten.

UV-stralen

Symptomen
Door blootstelling aan lasstralen of de UV-stralen van de zon, het niet dragen van correcte oogbescherming of het skiën op grotere hoogte, ontstaat mogelijk fotokeratitis, soms ook gekend als “sneeuwblindheid” of "lasogen". Hierbij is het hoornvlies ontstoken wat voor de patiënt zeer pijnlijk is en gepaard gaat met fotofobie (overgevoeligheid aan licht), tranenvloed en ooglidkramp (blefarospasme). De pijn treedt niet onmiddellijk op maar wel zes tot twaalf uur na de blootstelling aan de uv-stralen.

Zelfzorg
Bij lasogen is het belangrijk dat de patiënt in een donkere omgeving verblijft. Voorts is het belangrijk om een zonnebril op te zetten bij dit type verbranding. De patiënt dient zelf koude kompressen toe aan de aangetaste ogen en gaat dan onmiddellijk naar de oogarts.

Professionele medische zorg
De oogarts schrijft lokale mydriatica (pupil verwijdende oogdruppels) en tijdelijk enkele druppels lokale anesthetica in. Wanneer de patiënt deze behandeling toepast, herstelt het gezichtsvermogen zich weer en zijn alle symptomen verdwenen.

Medische hulp (oogarts) inroepen bij oogletsels

In een aantal omstandigheden is het belangrijk om zeer dringend medische hulp in te roepen met name wanneer:

• De patiënt kampt met symptomen van misselijkheid of hoofdpijn met pijn aan de ogen (dit wijst mogelijk een symptoom van glaucoom of een beroerte: onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• Een chemische stof in de ogen terecht is gekomen
• Een oncontroleerbare bloeding optreedt
• Een verandering in het gezichtsvermogen (zoals een wazig gezichtsvermogen of dubbelzien) optreedt
• Een voorwerp in de oogbol is binnengedrongen
• Het oog pijnlijk en rood is

Vraaggesprek

De oogarts moet een volledige geschiedenis verkrijgen over het vreemd lichaam in het oog. Dit is belangrijk voor de behandeling en de mogelijke medische gevolgen. Een gedetailleerde beschrijving van het letsel geeft informatie over het materiaal en de grootte van het een vreemd voorwerp in het oog (koper, ijzer, plantaardige stof, enz.). Bij bepaalde gebeurtenissen bevinden zich soms veelvoudige vreemde lichamen in het oog. Dit is bijvoorbeeld het geval bij explosies en vuurwapenschade. Kleine hogesnelheidsfragmenten van staal wordt snel over het hoofd gezien. Voorbeelden hiervan zijn het vrijkomen van fragmentjes bij de schuring van metaal op metaal of het vrijkomen van metaal bij hogesnelheidsmachines (zoals bij het lassen). De oogarts noteert verder ook of de patiënt al dan niet een veiligheidsbril gebruikt heeft.

Diagnostisch onderzoek

Een grondig onderzoek van beide ogen is aanbevolen. Een spleetlamponderzoek is nodig om de toegangsplaats van het vreemd lichaam in het oog op te sporen. Daarnaast is een uitgebreid fundusonderzoek (fundoscopie) van beide ogen noodzakelijk. Verder voert de oogarts bij een vermoeden van een kamerhoekprobleem een gonioscopie (inspectie van de drainagehoek om glaucoom op te sporen) uit.

Veelal is een radiografisch onderzoek (fundusfotografie) van het betrokken oog voldoende om de aanwezigheid van de meeste vreemde lichamen te bepalen. Een CT-scan (zonder contrast) is beter bij het bepalen van de locatie, evenals het detecteren van bepaalde materialen die op een röntgenfoto niet te zien zijn, zoals glas. Een ultrasonografie (oogechografie) is behulpzaam bij het opsporen van een vreemd voorwerp in het oog dat niet opspoorbaar is met een röntgenfoto. Daarnaast is het met een ultrasonografie mogelijk om de oogstructuren en de aanwezigheid van een uitgangswonde te inspecteren. Ultrasone biomicroscopie is voorts inzetbaar bij een vermoeden van schade aan de kamerhoek. Bevindt zich een vreemd voorwerp van metaal in het oog, dan is een MRI-scan niet aangewezen.

Reactie op vreemde materialen in het oog

De reactie van het oog op een vastzittend vreemd voorwerp in het oog varieert sterk en is afhankelijk van het materiaal, de steriliteit en de locatie. Materialen zoals steen, zand, glas, porselein en kunststof veroorzaken over het algemeen weinig problemen. Andere materialen zoals zink, aluminium, koper en ijzer zijn meer potentieel giftig en leiden sneller tot problemen. Zuivere koper is erg giftig en daarom is een snelle verwijdering aanbevolen. IJzer of koper bevattende materialen die in het oog terechtkomen, veroorzaken mogelijk vertraagde degeneratieve veranderingen zoals respectievelijk siderose (ophoping van ijzerstof in de weefsels) en chalcose (ophoping van koperstof in de weefsels). Om het risico op sympathische oftalmie (vorm van uveïtis, een oogontsteking) te verminderen, is het soms noodzakelijk om een enucleatie uit te voeren. Bij deze chirurgische ingreep verwijdert de oogarts een getraumatiseerd oog zonder hoop op visueel herstel.

Prognose van vreemd voorwerp in het oog

De vooruitzichten van een vreemd voorwerp in het oog hangen grotendeels af van het mechanisme, de locatie en de omvang van het letsel, het betrokken materiaal en de snelheid van de behandeling.

Complicatie: Endoftalmitis

Endoftalmitis, een ernstige ontsteking in de oogbol, komt voor bij 2-7% van de doordringende (penetrerende) verwondingen. De incidentie is hoger bij:

• een vreemd voorwerp in het oog
• oogletsels waarbij met plantaardige stoffen betrokken zijn
• patiënten met vieze wonden in het oog
• patiënten uit een landelijke omgeving

Het risico op endoftalmitis is te verminderen door een snelle wondsluiting, de verwijdering van het vreemd voorwerp in het oog en het preventieve gebruik antibiotica. Deze antibiotica past de oogarts intraveneus, subconjunctivaal (onder het oogbindvlies) of intravitreaal (in het glasvocht) toe. Bacillus cereus is voor bijna één op de vier gevallen van posttraumatische endoftalmitis verantwoordelijk. Deze agressieve bacterie leidt vaak tot een ernstig verminderd gezichtsvermogen of het verlies van het oog. Intra-operatieve culturen zijn nodig indien de oogarts het vermoeden heeft dat een infectie aanwezig is.

Preventie van oogletsels

Oogletsels voorkomen is niet altijd mogelijk, maar dankzij een aantal tips zijn deze wel te reduceren. Dit doet de patiënt door het dragen van oogbescherming bij het gebruik van elektrische gereedschappen, hamers, of andere gereedschappen. Ook is een veiligheidsbril belangrijk bij het werken met giftige chemicaliën. Verder is oogbescherming aangewezen bij het fietsen of in winderige en stoffige omgevingen. Het deelnemen aan sporten verhoogt de kans op een oogwonde, zeker bij contactsporten. Een veiligheidsbril is in deze omstandigheden ook sterk aanbevolen.

Lees verder

• Oogbolletsel: Stomp of diep voorwerp in het oog
• Oogafscheiding door ooginfecties, contactlenzen of oogletsel
• Chemische brandwonden: Behandeling van chemische verbranding