De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen

Medicijnen verminderen of voorkomen symptomen die veroorzaakt worden door diverse medische aandoeningen. Hoewel deze geneesmiddelen vaak effectief zijn, kunnen ze bijwerkingen of complicaties met zich meebrengen. In de meeste gevallen zijn deze bijwerkingen mild en aspecifiek, maar soms kunnen ze milde tot ernstige oogafwijkingen veroorzaken. Het is cruciaal dat patiënten hun medische geschiedenis grondig bespreken met hun arts, zodat deze een geschikt medicijn kan voorschrijven en rekening kan houden met mogelijke bijwerkingen.

• Alfablokkers
• Anti-aritmica
• Anticholinergica
• Anticonceptiepillen
• Antidepressiva (SSRIs en SNRIs)
• Antihistaminica
• Anti-malariamedicijnen
• Antiparkinsonmiddelen
• Antipsychotica
• Antistollingsmiddelen
• Antivirale middelen
• Bisfosfonaten
• Corticosteroïden
• Chemotherapie
• Diuretica
• Hormonale therapieën
• Immunosuppressiva
• Opioïden
• Tranquillizers
• Vitamine A
• De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen
• Specifieke oogproblemen door lokale medicatie
• Preventie en management van oogproblemen door medicatie

Alfablokkers

Functie

Alfablokkers worden voorgeschreven bij de behandeling van hoge bloeddruk (hypertensie) en plasproblemen bij mannen met een prostaatvergroting (benigne prostaathyperplasie). Deze medicijnen helpen door de effecten van adrenaline op de alfa-adrenerge receptoren te blokkeren, wat leidt tot een verlaging van de bloeddruk en verbetering van de urineflow.

Ogen

Bij gebruik van alfablokkers kan het intra-operatieve Floppy Iris Syndroom optreden, een oogaandoening die problemen veroorzaakt tijdens cataractchirurgie. Dit syndroom beïnvloedt de gladde spieren van de iris, waardoor de pupil niet goed verwijdt en spontaan kan krimpen tijdens de operatie. Dit maakt de operatie complexer voor de chirurg.

Anti-aritmica

Functie

Amiodaron (Cordarone, Pacerone) is een anti-aritmicum dat wordt voorgeschreven bij de behandeling van bepaalde hartaandoeningen, zoals cardiale aritmieën (onregelmatige hartritmes) en het Wolff-Parkinson-White-syndroom. Het wordt ook gebruikt bij angina pectoris, een aandoening gekenmerkt door pijn op de borst door zuurstoftekort van het hart.

Ogen

Bij langdurig gebruik van Amiodaron ontwikkelen vrijwel alle patiënten kleine afzettingen in het hoornvlies, de lens, het netvlies en de oogzenuw. Deze afzettingen hebben vaak een pluimvorm en kunnen lijken op de snorharen van een kat. Hoe hoger de dosis, hoe groter de kans op deze afzettingen. Hoewel ernstige problemen met de gezichtsscherpte zeldzaam zijn, kunnen sommige patiënten last krijgen van lenstroebelingen en halo’s (kringen rond lichtbronnen). Andere mogelijke oogaandoeningen door Amiodaron zijn keratitis (hoornvliesontsteking), hoornvlieszweren, pijn aan de ogen, cornea-oedeem (zwelling van het hoornvlies), optische neuritis (ontsteking van de oogzenuw), retinopathie (netvliesaandoening) en scotomen (blinde vlekken). Deze symptomen verdwijnen meestal zodra de medicatie wordt stopgezet.

Anticholinergica

Functie

Anticholinergica worden voorgeschreven om de spieren tijdens anesthesie te ontspannen en de speekselproductie te verminderen. Ze worden ook gebruikt bij een breed scala aan aandoeningen, zoals gastro-intestinale en neurologische aandoeningen, longaandoeningen (bijvoorbeeld astma en COPD), hypertensie, spierstijfheid, en spasticiteit.

Ogen

Het gebruik van anticholinergica kan leiden tot wazig zicht door hun effect op de accommodatiespieren van de ogen. Daarnaast kunnen de pupillen verwijden, wat bij sommige patiënten met een ondiepe voorkamer kan leiden tot een aanval van acuut gesloten hoek glaucoom. Andere medicatie, zoals niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), antibiotica, diuretica (plastabletten) en medicatie voor acne, kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van glaucoom.

Anticonceptiepillen

Anticonceptiepillen kunnen bij sommige vrouwen invloed hebben op de ogen, zoals veranderingen in het hoornvlies, droge ogen en een verhoogd risico op bloedvlekken in het oog (retinale bloedingen). In zeldzame gevallen kunnen ze bijdragen aan verhoogde intraoculaire druk en glaucoom.

Antidepressiva (SSRIs en SNRIs)

Selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRIs) en serotonine-norepinefrine-heropnameremmers (SNRIs) worden gebruikt voor de behandeling van depressie en angststoornissen. Bijwerkingen kunnen droge ogen, wazig zicht en problemen met de pupilgrootte omvatten. Sommige patiënten kunnen ook last krijgen van verhoogde gevoeligheid voor licht.

Antihistaminica

Functie

Antihistaminica worden voorgeschreven bij allergische reacties zoals conjunctivitis (oogbindvliesontsteking), brandend maagzuur, zwaarlijvigheid, en auto-immuunaandoeningen.

Ogen

Het gebruik van antihistaminica kan het risico op het ontwikkelen van glaucoom verhogen. Dit kan te maken hebben met de invloed van antihistaminica op de intraoculaire druk en andere mechanismen die nog niet volledig begrepen zijn.

Anti-malariamedicijnen

Functie

Bij de behandeling van malaria worden vaak Chloroquine en Hydroxychloroquine voorgeschreven. Hydroxychloroquine wordt ook gebruikt bij de behandeling van diverse collageenaandoeningen, zoals systemische lupus erythematosus.

Ogen

Symptomen
Langdurig gebruik van Chloroquine kan leiden tot hoornvliestroebelingen (corneale opaciteiten) en veranderingen in de macula, wat kan resulteren in een vermindering van het gezichtsvermogen. Bij Hydroxychloroquine zijn deze bijwerkingen minder frequent bij normale doseringen. De retinopathie veroorzaakt door deze medicijnen kan asymptomatisch zijn of leiden tot metamorfopsie (vervorming van beelden) en moeilijkheden bij fijne visuele taken door scotomen. Symptomen kunnen ook omvatten amblyopie (lui oog), plotse blindheid, diplopie (dubbelzien), donkere beelden, fotofobie (lichtgevoeligheid), en halo's rond lichtbronnen.

Onderzoeken door de oogarts
De oogarts voert naast een uitgebreid oogonderzoek aanvullende onderzoeken uit, zoals elektro-oculografie, elektroretinografie, fluoresceïneangiografie, kleurentest, kleurfundusfotografie en maculaonderzoek, om de ooggerelateerde complicaties van Chloroquine te evalueren.

Differentiële diagnose
Bij het evalueren van oogaandoeningen door Chloroquine moet de oogarts onderscheid maken tussen de oogcomplicaties en andere aandoeningen zoals:

• centrale sereuze chorioretinopathie
• de ziekte van Best (vitelliforme maculadystrofie)
• de ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten)
• leeftijdsgebonden maculadegeneratie (vervaging van het centrale zicht)

Antiparkinsonmiddelen

Medicijnen die worden voorgeschreven voor de behandeling van Parkinson's, zoals levodopa, kunnen bijwerkingen veroorzaken zoals droge ogen, wazig zicht en in sommige gevallen veranderingen in de oogbewegingen.

Antipsychotica

Antipsychotica worden gebruikt om symptomen van schizofrenie en andere ernstige psychische aandoeningen te behandelen. Bijwerkingen kunnen onder meer droge ogen, wazig zicht en een verhoogd risico op oogbewegingsstoornissen omvatten. Sommige antipsychotica kunnen ook bijdragen aan een verhoogde intraoculaire druk, wat kan bijdragen aan glaucoom.

Antistollingsmiddelen

Functie

Antistollingsmiddelen vertragen de bloedstolling en worden gebruikt om bloedstolsels te voorkomen. Voorbeelden zijn aspirine, clopidogrel (Plavix), warfarine (Coumadin), en heparine.

Ogen

Over het algemeen veroorzaken antistollingsmiddelen weinig oculaire bijwerkingen. Ze veroorzaken doorgaans geen subconjunctivale bloedingen (bloedingen onder het oogbindvlies), hoewel ze de bloedingstijd van dergelijke oogbloedingen kunnen verlengen. Bij sommige patiënten wordt de medicatie stopgezet voordat oogchirurgie plaatsvindt. Frequent gebruik van aspirine kan het risico op leeftijdsgebonden maculadegeneratie verhogen, vooral bij hogere doseringen.

Antivirale middelen

Antivirale middelen, zoals die gebruikt voor de behandeling van herpes of HIV, kunnen bijwerkingen op de ogen veroorzaken zoals droge ogen en retinaal letsel. Sommige antivirale middelen kunnen ook bijdragen aan visuele veranderingen door effecten op de bloedvaten van het oog.

Bisfosfonaten

Functie

Bisfosfonaten worden gebruikt voor de behandeling van diverse botaandoeningen zoals botmetastasen (uitgezaaide kanker naar de botten), de ziekte van Paget (chronische botontsteking), en osteoporose (verlies van botmassa). Ze worden ook voorgeschreven bij kanker met hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed).

Ogen

Soms kunnen bisfosfonaten leiden tot ontsteking van de oogkas, uveïtis, en scleritis. Deze oculaire bijwerkingen zijn meestal omkeerbaar bij het stoppen met de medicatie. Andere symptomen kunnen zijn een wazig gezichtsvermogen, oogpijn, conjunctivitis (oogbindvliesontsteking), en bilaterale anterieure uveïtis (ontsteking van het straallichaam en de iris in beide ogen).

Corticosteroïden

Functie

Corticosteroïden zijn krachtige ontstekingsremmende medicijnen die worden voorgeschreven voor een breed scala aan aandoeningen, zoals anemie, artritis (gewrichtsontsteking), astma, chronische obstructieve longziekte (COPD), leukemie, systemische lupus erythematosus, en netelroos (jeukende bultjes op de huid). Ze kunnen ook dienen als vervanging voor het bijnierschorshormoon wanneer dit onvoldoende door het lichaam wordt aangemaakt.

Ogen

Langdurig gebruik van corticosteroïden kan leiden tot open-hoek glaucoom en cataract (staar). Deze aandoeningen kunnen de gezichtsscherpte ernstig beïnvloeden. Patiënten die langdurig corticosteroïden gebruiken, ondergaan regelmatig een uitgebreid oogonderzoek (twee tot vier keer per jaar). Bij symptomen zoals pijn, oogafscheiding, fotofobie (lichtgevoeligheid) of roodheid, wordt een oogonderzoek zo snel mogelijk uitgevoerd.

Chemotherapie

Chemotherapie, gebruikt voor de behandeling van kanker, kan verschillende oogproblemen veroorzaken, waaronder droge ogen, conjunctivitis en soms retinale afwijkingen. Langdurige chemotherapie kan bijdragen aan visuele problemen door de invloed op het zenuwstelsel en de bloedvaten in het oog.

Diuretica

Diuretica, ook wel plasmedicijnen genoemd, worden voorgeschreven voor de behandeling van hoge bloeddruk en hartfalen. Mogelijke ooggerelateerde bijwerkingen zijn onder meer droge ogen en een verhoogd risico op het ontwikkelen van hoornvliesontsteking door dehydratie. Langdurig gebruik kan ook bijdragen aan veranderingen in het gezichtsvermogen door elektrolytenonevenwichtigheden.

Hormonale therapieën

Hormonale therapieën, waaronder die voor menopauze of hormoontherapie bij bepaalde kankers, kunnen invloed hebben op de ogen door veranderingen in de traanproductie en verhoogd risico op droge ogen. Ze kunnen ook bijdragen aan veranderingen in het gezichtsvermogen door hormonale fluctuaties.

Immunosuppressiva

Immunosuppressiva worden voorgeschreven om de afweerreactie van het lichaam te onderdrukken bij auto-immuunziekten en na orgaantransplantaties. Bijwerkingen kunnen droge ogen, verhoogd risico op infecties en veranderingen in het gezichtsvermogen omvatten.

Opioïden

Opioïden worden voorgeschreven voor pijnverlichting. Bijwerkingen op de ogen kunnen onder meer droge ogen, wazig zicht en problemen met de pupilgrootte zijn. Langdurig gebruik kan bijdragen aan het ontwikkelen van hoornvliesbeschadiging en een verhoogd risico op infecties.

Tranquillizers

Functie

Tranquillizers zoals Valium, Lorazepam en Temesta zijn kalmerende middelen die vaak worden voorgeschreven voor angststoornissen en andere aandoeningen. Regelmatig gebruik kan leiden tot een verminderde traanproductie, wat resulteert in droge ogen en verhoogde irritatie.

Vitamine A

Functie

Vitamine A speelt een belangrijke rol bij het behoud van een gezonde netvliesfunctie en het zicht. Echter, een overmatige inname van vitamine A kan schadelijk zijn. Te veel vitamine A, vaak door hoge doseringen of voedingsmiddelen zoals lever of levertraan, kan leiden tot pseudotumor cerebri (verhoogde druk in de schedel). Dit kan de oogzenuw zwellen en resulteren in symptomen zoals hoofdpijn en gezichtsstoornissen.

De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen

Het gebruik van medicatie kan verschillende effecten hebben op de ogen, variërend van tijdelijke bijwerkingen tot langdurige schade. Deze effecten kunnen het gevolg zijn van de manier waarop de medicatie in het lichaam wordt verwerkt en hoe deze interageert met de verschillende structuren in het oog, zoals het hoornvlies, de lens, de retina en de oogzenuw. De invloed van medicatie op de ogen wordt vaak onderschat, maar is van belang voor zowel de diagnose als het beheer van ooggezondheid.

Oogbijwerkingen van systemische medicatie

Systemische medicatie, die via de bloedbaan door het hele lichaam wordt verspreid, kan diverse oogbijwerkingen veroorzaken. Deze bijwerkingen kunnen optreden bij verschillende medicijngroepen, waaronder antibiotica, antivirale middelen, antihistaminica, antidepressiva en bepaalde chemotherapeutische middelen. Oogproblemen zoals droge ogen, wazig zien, verhoogde intraoculaire druk, of zelfs schade aan de retina kunnen optreden, afhankelijk van het type medicatie.

Oogproblemen door antibiotica

Sommige antibiotica, met name die in de klasse van de fluoroquinolonen, kunnen visuele bijwerkingen veroorzaken, zoals wazig zien, visuele hallucinaties of zelfs schade aan de oogzenuw bij langdurig gebruik. Dit is vooral het geval bij oudere patiënten of mensen met een verminderde nierfunctie, aangezien de uitscheiding van deze medicijnen vertraagd kan zijn, waardoor er hogere concentraties in het lichaam aanwezig blijven. Het is belangrijk om oogklachten zoals wazig zien of pijn bij het gebruik van antibiotica onmiddellijk te melden aan een arts.

Medicatie bij de behandeling van glaucoom

Geneesmiddelen die gebruikt worden om glaucoom te behandelen, zoals prostaglandine-analogen, bètablokkers, en alfa-agonisten, kunnen bijwerkingen veroorzaken die de ogen beïnvloeden. Zo kunnen bepaalde oogdruppels een toename van de oogdruk veroorzaken, wat kan bijdragen aan verdere schade bij patiënten met glaucoom. Sommige medicijnen kunnen ook de kleur van de iris veranderen of oogirritatie veroorzaken, wat bij sommige patiënten ongemak of bezorgdheid kan opleveren.

Medicatie en droge ogen

Verschillende medicijnen kunnen leiden tot een vermindering van de traanproductie, wat resulteert in droge ogen. Dit komt voor bij veel medicatietypes, waaronder antihistaminica, antidepressiva, bloeddrukmedicijnen, en bepaalde medicijnen voor de behandeling van acne. Droge ogen kunnen ongemak veroorzaken, zoals branderigheid, jeuk en verhoogde gevoeligheid voor licht. In sommige gevallen kunnen langdurige klachten van droge ogen leiden tot meer ernstige complicaties, zoals hoornvliesbeschadiging.

Visuele stoornissen door antidepressiva

Antidepressiva, zoals tricyclische antidepressiva en selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's), kunnen visuele bijwerkingen hebben, waaronder wazig zien, moeilijkheden met accommodatie (het vermogen van het oog om scherp te stellen) en verhoogde gevoeligheid voor licht. Deze bijwerkingen kunnen de kwaliteit van leven beïnvloeden en kunnen vooral problematisch zijn voor patiënten die veel lezen of werken met computers.

Antihistaminica en hun invloed op de ogen

Antihistaminica, vaak gebruikt voor de behandeling van allergieën, kunnen ook invloed hebben op de ogen. Hoewel ze effectief zijn bij het verlichten van allergische reacties, kunnen ze de traanproductie verminderen, wat leidt tot droge ogen. Bij sommige mensen kunnen antihistaminica ook het gezichtsvermogen vertroebelen, vooral als ze in hogere doseringen of gedurende langere tijd worden gebruikt.

Langdurig gebruik van corticosteroïden

Langdurig gebruik van corticosteroïden, zoals prednison, kan de gezondheid van de ogen aanzienlijk beïnvloeden. Een van de belangrijkste risico’s is de ontwikkeling van cataracten (staar), waarbij de lens van het oog troebel wordt en het zicht wordt belemmerd. Bovendien kunnen corticosteroïden de intraoculaire druk verhogen, wat het risico op glaucoom vergroot. Regelmatige controle van de ooggezondheid is belangrijk voor patiënten die corticosteroïden gebruiken, vooral bij langdurig gebruik.

Oogproblemen door chemotherapie

Patiënten die chemotherapie ondergaan, kunnen visuele bijwerkingen ervaren door de schadelijke effecten van de medicijnen op de retina en de zenuwen van het oog. Deze effecten kunnen leiden tot tijdelijke of permanente visuele stoornissen, zoals wazig zien, verlies van visuele scherpte of zelfs blindheid in sommige gevallen. Chemotherapie kan ook de traanproductie beïnvloeden, wat leidt tot een verhoogd risico op droge ogen.

Specifieke oogproblemen door lokale medicatie

Naast systemische medicatie kunnen ook lokale behandelingen in de vorm van oogdruppels of zalven een aanzienlijke invloed hebben op de ogen. Lokale medicatie wordt direct in het oog toegediend en kan direct effect hebben op het hoornvlies, de conjunctiva, of de intraoculaire druk.

Oogdruppels voor allergieën

Oogdruppels die worden voorgeschreven voor allergieën kunnen irritatie veroorzaken, vooral bij langdurig gebruik. In sommige gevallen kunnen de druppels leiden tot een verhoogde intraoculaire druk, wat een risicofactor voor glaucoom kan zijn. Het is belangrijk dat patiënten die regelmatig oogdruppels gebruiken, hun oogdruk laten controleren om mogelijke complicaties te voorkomen.

Antibacteriële oogdruppels

Bijwerkingen van antibacteriële oogdruppels zijn zeldzaam, maar kunnen wel voorkomen. Irritatie of overgevoeligheid voor de actieve ingrediënten kunnen leiden tot roodheid, pijn of ongemak in het oog. Bij ernstige reacties is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te roepen. In sommige gevallen kan langdurig gebruik van bepaalde oogdruppels leiden tot schimmelinfecties van het oog.

Glaucoombehandeling met oogdruppels

Oogdruppels die worden gebruikt om de intraoculaire druk te verlagen bij glaucoom, zoals prostaglandine-analogen of bètablokkers, kunnen bijwerkingen veroorzaken zoals lokale irritatie, jeuk, of branderigheid. Sommige medicijnen kunnen ook de kleur van de iris veranderen, wat voor sommige patiënten cosmetisch storend kan zijn.

Preventie en management van oogproblemen door medicatie

Voor patiënten die medicatie gebruiken die invloed kan hebben op de ogen, is het belangrijk om regelmatig oogonderzoeken te ondergaan om vroegtijdig mogelijke bijwerkingen op te sporen. Het aanpassen van medicatie of het toevoegen van oogbeschermende maatregelen kan helpen om de gezondheid van de ogen te behouden.

Regelmatige oogcontroles

Patiënten die medicijnen gebruiken die de ogen kunnen beïnvloeden, moeten regelmatig oogcontroles ondergaan, vooral als ze langdurig of in hoge doses medicijnen gebruiken die schadelijke bijwerkingen kunnen veroorzaken. Dit helpt om mogelijke problemen vroegtijdig op te merken en te behandelen.

Veranderingen in medicatie

Als een patiënt visuele bijwerkingen ervaart door het gebruik van medicatie, kan het nodig zijn om de medicatie te herzien en mogelijk een alternatief voor te schrijven. Het is belangrijk dat patiënten eventuele veranderingen in hun gezichtsvermogen onmiddellijk melden, zodat hun arts de juiste aanpassingen kan maken in het behandelplan.

Beschermende oogdruppels

Er zijn oogdruppels die specifiek zijn ontworpen om de ogen te beschermen tegen de effecten van medicatie. Deze druppels kunnen helpen om droge ogen te verlichten, de traanproductie te stimuleren en ontsteking te verminderen, waardoor de negatieve effecten van medicatie op de ogen worden geminimaliseerd.

Lees verder

• Alfablokkers: Medicatie bij hypertensie & prostaatvergroting
• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Anticholinergica: Medicatie die spierbewegingen remt
• Antihistaminica: Geneesmiddelen tegen allergische reacties
• Antistollingsmiddelen: Medicatie die bloedstolling vertraagt