De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen

Medicijnen verminderen of voorkomen symptomen die veroorzaakt zijn door vele medische factoren. Deze geneesmiddelen hebben bijna altijd één of meer bijwerkingen of complicaties. In de meeste gevallen zijn dit vrij aspecifieke en milde symptomen maar soms veroorzaakt het gebruik van bepaalde medicijnen milde tot ernstige oogafwijkingen. De patiënt bespreekt steeds met de arts zijn medische geschiedenis want hierdoor weet de arts welk medicijn hij moet voorschrijven en kan hij rekening houden met de mogelijk gerelateerde bijwerkingen.

• Alfablokkers
• Anti-aritmica
• Anticholinergica
• Antihistaminica
• Anti-malariamedicijnen
• Antistollingsmiddelen
• Bisfosfonaten
• Corticosteroïden
• Tranquillizers
• Vitamine A

Alfablokkers

Functie

De behandeling van een hoge bloeddruk (hypertensie) en plasproblemen bij mannen die kampen met een prostaatvergroting (benigne prostaathyperplasie) gebeurt door middel van alfablokkers.

Ogen

Alfablokkers gaan mogelijk gepaard met het intra-operatieve Floppy Iris Syndroom, een oogaandoening die optreedt tijdens cataractchirurgie. Het medicijn tast de gladde verwijdende spieren van de iris aan waardoor de pupil vaak niet (goed) verwijdt. Hierdoor krimpt de pupil vaak spontaan tijdens de staaroperatie waardoor de operatie steeds moeilijker verloopt voor de chirurg.

Anti-aritmica

Functie

Amiodarone (Cordarone, Pacerone) is een medicijn dat de arts inzet bij de behandeling van enkele hartaandoeningen. Soms heeft de patiënt namelijk cardiale aritmieën, hetgeen in medische termen gekend is als “onregelmatige hartritmes” of ook “Wolff Parkinson White”. Ook schrijft de arts dit medicament voor bij angina pectoris. Angina pectoris staat voor aanvallen van hartkrampen die gepaard gaan met pijn in de hartstreek, angst en een beklemmend gevoel op de borst door zuurstoftekort van het hart.

Ogen

Bijna alle patiënten ontwikkelen door de inname van Amiodarone kleine afzettingen in het hoornvlies, de lens, het netvlies, en de oogzenuw. Deze afzettingen zijn gegroepeerd is in een pluimvorm en lijken op de snorharen van een kat. Hoe hoger de dosis is die de patiënt inneemt, hoe uitgebreider deze afzettingen te vinden zijn in de ogen. Dit geneesmiddel leidt in veruit de meeste gevallen niet tot ernstige problemen met de gezichtsscherpte, al ontstaan bij een aantal patiënten wel lenstroebelingen. Sommige patiënten ervaren eveneens halo’s (kringen) rond lampen en andere lichtbronnen. Keratitis (hoornvliesontsteking), hoornvlieszweren, pijn aan de ogen, cornea-oedeem (zwelling van het hoornvlies), optische neuritis (ontsteking van de oogzenuw), retinopathie (netvliesaandoening en scotomen (blinde vlekken) zijn enkele oogaandoeningen die sporadisch optreden bij het langdurig nemen van deze hartmedicatie. Over het algemeen zijn echter weinig problemen te verwachten met het gezichtsvermogen. Tot slot verdwijnen de typische letsels en de mogelijk daarbij horende symptomen wanneer de patiënt stopt met de medicatie.

Anticholinergica

Functie

Dit medicijn zet de arts in als hulpmiddel bij anesthesie want hierdoor ontspannen de spieren van de patiënt sneller en heeft de patiënt minder speekselproductie. Tevens is dit geneesmiddel bruikbaar bij allerlei ziekten en symptomen waaronder onder andere gastro-intestinale aandoeningen, neurologische aandoeningen, longaandoeningen (bijvoorbeeld astma en COPD), hypertensie (een verhoogde bloeddruk), spierstijfheid (spasticiteit), …

Ogen

De patiënt heeft door het innemen van dit medicijn een waziger gezichtsvermogen door het effect op de accommodatiespieren. Tevens dilateren (verwijden) de pupillen wat bij sommige patiënten met een ondiepe voorkamer een aanval van acuut gesloten hoek glaucoom uitlokt. Ook ander medicatiegebruik leidt mogelijk tot de ontwikkeling van glaucoom zoals niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), antibiotica, diuretica (plastabletten) voor de behandeling van een hoge bloeddruk (hypertensie) en medicatie voor de behandeling van acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren).

Antihistaminica

Functie

Antihistaminica zijn geneesmiddelen die de arts voorschrijft bij tal van aandoeningen waaronder onder andere overgevoeligheidsreacties (zoals bij een oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)), brandend maagzuur, zwaarlijvigheid en auto-immuunaandoeningen.

Ogen

De patiënt heeft een grotere kans op het ontwikkelen van glaucoom bij het nemen van dit type medicatie.

Anti-malariamedicijnen

Functie

Patiënten met malaria zijn vaak gebaat door het medicijn “Chloroquine”. Hydroxychloroquine is in te zetten bij vergelijkbare klinische symptomen en bij de behandeling van verschillende collageenaandoeningen zoals systemische lupus erythematosus.

Ogen

Symptomen
Wanneer de patiënt deze medicijnen gedurende langere tijd regelmatig inneemt, ontstaan hoornvliestroebelingen (corneale opaciteiten) en maculaveranderingen. Deze gaan mogelijk gepaard met een visusdaling. Bij het medicament Hydroxychloroquine treden dezelfde bijwerkingen op, maar wel met een lagere frequentie bij een normale dosering. De retinopathie is asymptomatisch of leidt tot metamorfopsie (een vervormd beeld) en moeilijkheden bij het lezen of het uitvoeren van de fijne visuele taken (als gevolg van scotomen). De gezichtsscherpte is meestal goed. Volgende symptomen treden mogelijk nog op als gevolg van de inname van deze medicijnen: amblyopie (een lui oog), plotse blindheid, cycloplegie (verlamming van accomodatiespier in het oog), diplopie (dubbelzien), donkere beelden zien, fotofobie (overgevoeligheid voor licht), rode of groene halo’s zien (kringen rond lichtbronnen) en gele, knipperende lichten zien.

Onderzoeken door de oogarts
De oogarts voert naast een uitgebreid oogonderzoek nog meerdere oogonderzoeken uit om de ooggerelateerde complicaties van Chloroquine in kaart te brengen waaronder een elektro-oculografie, een elektroretinografie, een fluoresceïneangiografie, een kleurentest, een kleurfundusfotografie (het in kaart brengen van de achterkant van de ogen) en een maculaonderzoek.

Differentiële diagnose
Een oogarts voert al deze onderzoeken uit want anders verwart hij de oogcomplicaties van Chloroquine mogelijk met volgende (oog)aandoeningen:

• centrale sereuze chorioretinopathie
• de ziekte van Best (vitelliforme maculadystrofie)
• de ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten)
• leeftijdsgebonden maculadegeneratie: Centraal zicht vervaagt bij deze oogziekte

Antistollingsmiddelen

Functie

Antistollingsmiddelen vertragen de bloedstolling en voorkomen bloedstolsels. Voorbeelden van antistollingsmiddelen zijn aspirine, clopidogrel (Plavix), Warfarine (Coumadin), heparine enzovoort.

Ogen

Normaalgezien veroorzaken antistollingsmiddelen heel weinig oculaire bijwerkingen. Ze veroorzaken geen subconjunctivale bloedingen (bloedingen onder het oogbindvlies), maar ze verlengen mogelijk wel de bloedingstijd van dit type oogbloedingen. In sommige gevallen stopt de patiënt met dit soort medicatie voordat oogchirurgie plaatsvindt. Daarnaast verhoogt het frequente gebruik van aspirine het risico op leeftijdsgebonden maculadegeneratie. Dit risico verhoogt naarmate de patiënt meer aspirine gebruikt.

Bisfosfonaten

Functie

Bisfosfonaten zijn geneesmiddelen die de patiënt gebruikt voor diverse botaandoeningen, zoals uitgezaaide kanker naar de botten (botmetastasen), de ziekte van Paget (chronische ontsteking van het bot) en osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken). Ook patiënten met kanker die lijden aan hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte van het bloed) zijn gebaat bij dit medicijn.

Ogen

Af en toe ontstaat een ontsteking van de oogkas, maar ook uveïtis en scleritis zijn bijwerkingen die optreden bij het nemen van bisfosfonaten. De oculaire bijwerkingen zijn omkeerbaar wanneer de patiënt stopt met de medicatie. Andere symptomen zijn een wazig gezichtsvermogen, oogpijn, conjunctivitis (oogbindvliesontsteking) en bilaterale anterieure uveïtis (oogontsteking van straallichaam en iris, en dit aan beide ogen).

Corticosteroïden

Functie

Corticosteroïden zijn zeer krachtige, ontstekingsremmende medicijnen die de arts bijvoorbeeld inzet bij uiteenlopende aandoeningen zoals onder andere anemie, artritis (gewrichtsontsteking), astma, chronisch obstructief longlijden (COPD), leukemie, systemische lupus erythematosus en netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op het huidoppervlak). Ook zijn corticosteroïden medicijnen die de patiënt soms gebruikt als vervanging van het bijnierschorshormoon wanneer de patiënt dit zelf niet aanmaakt.

Ogen

Wanneer de patiënt deze geneesmiddelen gedurende langere tijd inneemt, leidt dit tot chronisch open-hoek glaucoom en cataract (staar: troebele ooglens). Ook is een verminderde gezichtsscherpte mogelijk door de inname van dit medicijn. Doordat deze complicaties mogelijk een ernstig visusverlies veroorzaken, krijgt de patiënt die langdurig deze medicijnen gebruikt, twee à vier keer per jaar een uitgebreid oogonderzoek bij de oogarts. Bij pijn, oogafscheiding, fotofobie (overgevoeligheid voor licht) of roodheid gebeurt een oogonderzoek zo snel mogelijk.

Tranquillizers

Tranquillizers zoals Valium, Lorazepam, Temesta, … zijn kalmerende geneesmiddelen. Bij regelmatige inname verminderen ze de traanproductie. De patiënt krijgt hierdoor last van droge ogen of hij heeft hierdoor meer irritatie.

Vitamine A

Vitamine A is in veel gevallen gunstig voor vooral de goede functie van de netvlies van het oog. Een overmatige inname van vitamine A is echter schadelijk. Door een grote inname van vitamine A of voedingsproducten waarin grote hoeveelheden vitamine A zitten (zoals lever of levertraan), ontstaat pseudotumor cerebri (verhoogde druk in schedel). Hierbij ontstaat bij de patiënt een verhoogde druk van het vocht rond de hersenen (verhoogde intracraniële druk). Dit leidt tot een zichtbare zwelling van de oogzenuw in het oog, en resulteert in symptomen van hoofdpijn en gezichtsstoornissen.

Lees verder

• Alfablokkers: Medicatie bij hypertensie & prostaatvergroting
• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Anticholinergica: Medicatie die spierbewegingen remt
• Antihistaminica: Geneesmiddelen tegen allergische reacties
• Antistollingsmiddelen: Medicatie die bloedstolling vertraagt