Hyperandrogenisme: hormonale afwijking bij vrouwen

Hyperandrogenisme is een hormonale afwijking waarbij vrouwen te veel androgenen aanmaken. Dit kan leiden tot een hoge testosteronspiegel. Wanneer vrouwen een hoog testosterongehalte hebben dan heeft dit invloed op diverse uiterlijke kenmerken. Hierbij kun je denken aan overmatige lichaamsbeharing, veel spierontwikkeling en een duidelijk zichtbare adamsappel. Ook kan het leiden tot verminderde vruchtbaarheid of zelfs onvruchtbaarheid. In de sport is hyperandrogenisme een heet hangijzer: is het wel eerlijk als vrouwen met veel meer testosteron meedoen aan wedstrijden?

Hyperandrogenisme

• Wat is hyperandrogenisme?
• Hyperandrogenisme en polycysteus-ovariumsyndroom
• Overige oorzaken
• Behandeling
• Hyperandrogenisme stelt de sport voor een dilemma

Wat is hyperandrogenisme?

Bij hyperandrogenisme is er sprake van een te hoog niveau aan androgenen in het lichaam. Androgenen zijn stoffen die de ontwikkeling en het behoud van de mannelijke eigenschappen bewerkstelligen. Het gaat dan zowel om de ontwikkeling van de mannelijke geslachtsorganen als ook de secundaire geslachtskenmerken zoals lichaamsbeharing, spierontwikkeling en de groei van de adamsappel en daarmee het lager worden van het stemgeluid. De bekendste stof die onder de androgenen valt is het hormoon testosteron, maar ook bijvoorbeeld androstenediol en androsterone vallen hieronder.

Wanneer bij een vrouw sprake is van hyperandrogenisme dan leidt dit tot mannelijke uiterlijke kenmerken zoals een mannelijke lichaamsbouw, weinig tot geen borstgroei, veel lichaamsbeharing en een lage stem. Tevens kan er sprake zijn van acne, vroeg kaal worden, een hoog libido en verminderde vruchtbaarheid of zelfs onvruchtbaarheid.

Hypoandrogenisme is het tegenovergestelde van hyperandrogenisme. Bij deze aandoening worden juist te weinig androgenen aangemaakt in het lichaam. Dit kan bij vrouwen onder andere leiden tot osteoporose, een verlies van het libido, vermoeidheid, depressie, opvliegers en hartkloppingen.

Hyperandrogenisme en polycysteus-ovariumsyndroom

Hyperandrogenisme is een van de eerste symptomen van de aandoening polycysteus-ovariumsyndroom. Polycysteus-ovariumsyndroom is een aandoening waarbij vaak meerdere cysten in de eierstokken aanwezig zijn. Deze worden veroorzaakt door een hormonale afwijking. Het gevolg hiervan is dat eicellen niet of onregelmatig groeien en niet of slechts af en toe sprake is van een eisprong. Dit zorgt voor een verminderde vruchtbaarheid. Bij vrouwen met het polycysteus-ovariumsyndroom is er vaak sprake van een te hoge productie van luteïniserend hormoon door de hypofyse die vervolgens de productie van (te veel) androgenen stimuleert. Vrouwen die lijden aan de aandoening komen hier vaak in de puberteit al achter doordat ze onregelmatig menstrueren en overmatig veel last krijgen van acne of seborroïsch eczeem. Bij circa 60% van de vrouwen met polycysteus-ovariumsyndroom wordt een verhoogde testosteronspiegel gemeten.

Overige oorzaken

Hyperandrogenisme kan ook nog andere oorzaken hebben. Zo kan het een gevolg zijn van een overmatige productie van hormonen door de eierstokken of bijnieren die veroorzaakt wordt door hyperplasie (abnormale celgroei), een goedaardig gezwel (adenoom), een kwaadaardig gezwel (carcinoom) of Sertoli–Leydig tumoren.

Behandeling

Hyperandrogenisme an sich kan niet genezen worden maar veel van de symptomen kunnen wel bestreden worden. Zo kan medicatie gebruikt worden tegen bijvoorbeeld acne en het dunner worden van het hoofdhaar. Ook kunnen hormoon-blockers gebruikt worden om de effecten van testosteron op het vrouwenlichaam te verminderen. Voorbeelden van dergelijke blockers zijn finasteride, spironolactone, flutamide en alfatradiol.

Hyperandrogenisme stelt de sport voor een dilemma

Hyperandrogenisme is een heet hangijzer in de sport. Vrouwen met een te hoog testosteronniveau mogen in principe niet meedoen in officiële wedstrijden tegen andere vrouwen omdat ze hierdoor een oneerlijk voordeel hebben. Vrouwen met hyperandrogenisme hebben over het algemeen meer spierkracht, wat in veel disciplines een groot voordeel oplevert. Aanvankelijk was door meerdere sportbonden een limiet vastgesteld van 10 nmol/L. Dit werd gezien als een vrij ruime limiet omdat 99% een niveau had van onder de 3,08 nmol/L. Een kleine groep vrouwen die lijdt aan hyperandrogenisme oversteeg echter dit niveau en werd daarom buiten competitie gehouden.

Het bekendste voorbeeld hiervan is de Zuid-Afrikaanse hardloopster Caster Semenya, wiens voorkomen erg mannelijk is. Andere atletes waarvan vanwege hun mannelijke voorkomen vermoed wordt dat zij lijden aan hyperandrogenisme zijn Margaret Wambui en Francine Niyonsaba. De Indiase atlete Dutee Chand werd op het laatste moment uitgesloten van deelname aan de Commonwealth Games van 2014 omdat zij aan hyperandrogenisme bleek te lijden. Zij ging met haar zaak naar het CAS en won. Vrouwen met dergelijke condities uitsluiten of medicijngebruik opleggen zou in strijd zijn met de mensenrechten. In 2016 werd dan ook bekend dat het IOC geen maximum testosterongehalte zou hanteren voor deelname aan de Olympische Spelen. Zowel Chand als Semenya deden mee aan de Olympische Spelen in Rio de Janeiro, waar Semenya zelfs Olympisch kampioen werd op de 800 meter. In eigen land is Semenya een zeer bekend persoon.

Lees verder

• Vruchtbaarheid bij polycysteus ovarium syndroom verbeteren
• 5α-reductase deficiëntie: meisje blijkt toch een jongen