Azoöspermie: geen zaadcellen in het sperma

Van onvruchtbaarheid wordt altijd gezegd dat het voorkomt bij vrouwen. Maar natuurlijk is dat niet waar. Veel van de onvruchtbaarheidsgevallen komen bij mannen voor. Dit houdt in dat het sperma van mannen niet toereikend is om zelf de eicel te bevruchten en dat dit met hulp moet gebeuren. Echter is er ook een vorm van onvruchtbaarheid bij mannen die het nog lastiger maakt. Dat is de onvruchtbaarheid waarbij er geen enkele zaadcel wordt gevonden. Dit heet azoöspermie en komt vrij veel voor.

Azoöspermie

Oorzaak

Azoöspermie wil zeggen dat er geen enkele zaadcel wordt gevonden in het sperma van de man. Dit betekent overigens niet dat er helemaal geen sperma aanwezig kan zijn, maar dit wordt in ieder geval niet gevonden in het zaad. Met deze aandoening is het uitgesloten dat de man uit zichzelf kinderen kan maken via het zaad.

Ondanks dat er nooit over gesproken wordt, speelt dit wel degelijk bij veel mannen. Naar schatting heeft 1 op de 10 mannen te maken met onvruchtbaarheidsproblemen, waarvan een klein deel weer de aandoening van azoöspermie heeft. Een oorzaak is niet bekend, want men heeft geen idee aangeboren is of dat het zich dit op latere leeftijd ontwikkelt. Wel is bekend dat deze aandoening vaak voorkomt bij bepaalde beroepen. Koks hebben hier bijvoorbeeld last van en de reden is vermoedelijk dat zij voortdurend voor hete fornuizen en ovens staan wat de zaadkwaliteit niet ten goede komt, omdat zaad nooit te warm mag worden. Ook kan een zittend beroep een oorzaak zijn of bijvoorbeeld te strakke kleding. Helaas is de wetenschap op dit punt nog niet zo ver anno 2016 dat er ook daadwerkelijk een oorzaak is gevonden, laat staan dat er een medicatie voor is zodat mannen geen probleem meer hebben met onvruchtbaarheid.

Azoöspermie is onder te verdelen in twee soorten, namelijk: obstructieve azoöspermie en niet-obstructieve azoöspermie. Bij obstructieve azoöspermie worden er wel zaadcellen aangemaakt, maar komen de zaadcellen niet in het sperma terecht. Bij deze vorm is er een probleem bij de aanmaak van zaadcellen.

Procedure

Helaas weet een man niet dat hij hiermee te maken heeft tot het moment dat hij graag kinderen wil en het niet lukt. In de meeste gevallen zal een huisarts de vrouw doorsturen naar de gynaecoloog om haar cyclus en eisprong te laten onderzoeken. Hierbij wordt de cyclus nauwlettend in de gaten gehouden door de gynaecoloog en wordt er gekeken of er een oorzaak bij de vrouw kan worden gevonden. Is dit niet het geval, dan wordt de man doorverwezen naar een uroloog. Deze onderzoeken kunnen bij elkaar enkele maanden duren.

Mocht de oorzaak niet bij de vrouw liggen, dan blijft de man over en zal de oorzaak daar wellicht kunnen liggen. Veel huisartsen verwijzen dan door naar de uroloog die de man gaat onderzoeken. In sommige gevallen kunnen huisartsen deze twee onderzoeken tegelijkertijd doorverwijzen, zodat eventuele vertraging minimaal is.

Eenmaal bij de uroloog wordt het zaad van de man getest, worden zijn testikels onderzocht en wordt er gekeken naar zijn prostaat. Ook wordt er bloed afgenomen en als blijkt dat de kwaliteit van het zaad minimaal is wordt er doorverwezen. Het afnemen van bloed wordt gedaan omdat er gekeken wordt naar het testosterongehalte in het lichaam.

In Nederland kennen we enkele goede ziekenhuizen die op dit gebied professioneel zijn. Daar wordt naar doorverwezen en daar worden de onderzoeken nogmaals herhaald, maar ditmaal grondiger. Hier wordt ook gekeken wat de mogelijkheden zijn voor het paar om kinderen te krijgen.

Behandeling

Nadat er is vastgesteld wat de symptomen zijn, wordt er een voorstel gedaan omtrent PESA/TESE. Dit zijn een tweetal behandelingen die erg op elkaar lijken, maar veel van elkaar verschillen. Een behandeling voor een PESA (Percutane Epididymale Sperma Aspiratie) of een TESE (TEsticulaire Sperma Extractie) is afhankelijk van de grootte van de bijbal en het zaad. In het geval van azoöspermie is er al geen behandelingen meer mogelijk met ICSI (reageerbuisbevruchting).

PESA/MESA

Behandeling
Een PESA-/MESA-behandeling is zinvol wanneer er wel zaadcellen worden aangemaakt, maar deze niet in het sperma komen, zoals bij obstructieve azoöspermie. Het verschil tussen PESA en MESA (Microchirurgische Epidydimale Sperma Aspiratie) is slechts dat de procedure onder algehele narcose (MESA) of lokale verdoving (PESA) plaats kan vinden. Meestal wordt er voor PESA gekozen, maar in overleg is een MESA altijd mogelijk. Bij deze behandeling wordt er een klein naaldje in de bijbal geprikt en wordt er zaad uitgehaald. Er wordt in eerste instantie direct gekeken door een laborant of er levende zaadcellen zijn gevonden.

Risico’s
In feite hangen er niet zo heel veel risico’s aan een PESA-behandeling. Net zoals bij de TESE zullen er eventueel meerdere ingrepen gedaan moeten worden. Een PESA-behandeling is minder extreem dan een TESE-behandeling. Wel zal de man een week rust moeten houden en zal hij een gevoelig kruis hebben.

TESE

Behandeling
In het geval van een TESE is er sprake van niet-obstructieve azoöspermie. Dit betekent dat er geen zaad wordt aangemaakt. De TESE is een variant op de MESA, maar hierbij worden er zaadcellen uit de teelbal gehaald. Dit gebeurt, omdat er geen andere mogelijkheid is om dit verkrijgen. Vanuit deze ingreep wordt er meteen gekeken of er zaadcellen aanwezig zijn. Als dit niet het geval is, kan er niet verder over worden gegaan tot bevruchting. Zijn er wel zaadcellen aanwezig dan volgt het verdere traject.

Risico’s
De risico´s bij een TESE-behandeling zijn heftiger dan bij een PESA-behandeling. Omdat er als het ware een klein deel van de bijbal wordt gehaald, kan het zijn dat het testosterongehalte daalt. Als een man hier genoeg van heeft, zal hij er niet veel van merken. Het stukje bijbal groeit echter niet meer aan met als gevolg dat de mogelijkheid bestaat dat er testosteron als medicatie gebruikt moet worden. Dit zal dan voor de rest van zijn leven zijn. Ook, zoals bij een PESA-behandeling, kan het voorkomen dat de ingreep meerdere keren uitgevoerd moet worden. Dit kan bijvoorbeeld zijn tijdens het ontdooien van de zaadcellen voordat het ingebracht kan worden in het eitje. Als dit het geval is, zal er nog en klein gedeelte van de bijbal weggehaald worden. Met nog meer gevolgen van dien en nog meer extra testosteron dat bij geslikt of gesmeerd dient te worden.

Ook hier geldt rust, maar de rust is vele malen belangrijker dan bij een dergelijke andere behandeling. Er is een kleine ingreep uitgevoerd en er is een wond die niet ontstoken mag raken. Dat is natuurlijk erg lastig vanwege de plek waar de wond zich bevindt en daarom wordt voor het genezingsproces ook gericht op absolute rust.

Vervolgtraject

Als er eenmaal zaadcellen gevonden zijn, worden deze ingevroren en is de man klaar met de behandeling (voor nu). Vanaf dat moment wordt de vrouw onder behandeling genomen en is het noodzaak dat ze minimaal twaalf eitjes werpt. Ze krijgt hormonen toegediend die ervoor zorgen dat de cyclus regelmatig gaat lopen. In feite wordt haar hele hormonenhuishouding overgenomen en wordt er voor gezorgd dat er genoeg eitjes zijn om te bevruchten. Het is noodzaak dat er genoeg eitjes zijn die buiten de baarmoeder worden bevrucht.

De zaadcellen worden ontdooid en ingebracht in de eicellen. Dit gebeurt allemaal in het bijzijn van man en vrouw en een laborant. Mochten bij het ontdooien de zaadcellen niet geschikt zijn (de reden kan zijn dat ze te lang gekoeld zijn, dat bij het ontdooien iets niet goed is gegaan of de zaadcellen niet bruikbaar zijn), dan moet de man de eerdere behandeling opnieuw ondergaan en worden ditmaal de zaadcellen niet weer ingevroren maar direct ingebracht.

Als dit gebeurd is, worden de eicellen weer bij de vrouw ingebracht en is het afwachten of er een eicel zich aan de baarmoederwand gaat hechten. Deze kans is minimaal en daarom worden er ook veel bevruchte eicellen ingebracht. Hierdoor wordt het risico op mislukking verkleind. Op dit moment is het traject als sowieso een half jaar tot een jaar verder en het is zonde dat dit hele proces opnieuw moet. De behandeling is klaar en nu is het afwachten.

Uitbehandeld

Mocht de behandeling niet lukken of mocht het uit één van de onderzoeken blijken dat er geen zaadcellen zijn of niet bruikbare zaadcellen zijn, dan zijn er andere opties. Dit betekent wel dat het stel samen geen biologische kinderen kan krijgen. Zoiets geeft een behoorlijke impact op het leven. Er is telkens hoop en die wordt nu definitief geen waarheid na een lange periode van behandelingen en misschien zelfs relatieproblemen of veranderende karaktereigenschappen van de man (tekort aan testosteron) of vrouw (toegediend krijgen van hormonen).

Er zijn speciale psychologen en instellingen die hierbij kunnen helpen. Er zijn mogelijkheden als adoptie of een donor, mits het stel dit wil. Het beste is omdat samen een beslissing te nemen om verder te gaan samen met of zonder kinderen of misschien wel uit elkaar te gaan. Er komt een rouwproces, een verwerking en acceptatie van het feit dat er misschien nooit kinderen zullen zijn. Iedereen verwerkt dit op zijn eigen manier, maar belangrijk is om er over te blijven praten en eventueel nieuwe dromen te maken.