Fanconi anemie: aangeboren afwijkingen en beenmergfalen

Fanconi anemie of FA is een erfelijke ziekte die zeer zeldzaam is. Dit, tezamen met de verschijnselen die zeer kunnen verschillen, kan het soms lang duren voordat de diagnose wordt gesteld. Bij de geboorte heeft een kind met Fanconi anemie afwijkingen aan het skelet en afwijkingen aan de organen. Bij een wat ouder kind is een verschijnsel dat het beenmerg niet goed functioneert, dit uit zich onder andere in het snel krijgen van blauwe plekken, bloedneuzen en een achterstand in ontwikkeling. De naam Fanconi anemie kan doen denken aan het syndroom van Fanconi, maar dit laatste is een heel ander ziektebeeld. Het syndroom van Fanconi is een aandoening die te maken heeft met de nierbuisjes.

Inhoud artikel

• Fanconi anemie (FA)
• Andere benamingen voor Fanconi anemie
• Bij wie komt Fanconi anemie voor?
• Oorzaken
• Symptomen
• Diagnose
• Behandeling
• Prognose
• Vruchtbaarheid
• FA-patiëntenregistratie (database)
• Expertisecentra

Fanconi anemie (FA)

Fanconi anemie is een erfelijke ziekte die sporadisch voorkomt. In 1927 werd het ziektebeeld voor de eerste keer beschreven door kinderarts Guido Fanconi uit Zwitserland. Hij omschreef een gezin met vijf kinderen, waarvan drie jongens aangeboren afwijkingen hadden en beenmergfalen. Bij beenmergfalen maakt het beenmerg geen of niet voldoende nieuwe bloedcellen aan. Omdat de aandoening maar zelden voorkomt en de verschijnselen erg divers kunnen zijn, wordt niet snel gedacht aan Fanconi anemie.

Andere benamingen voor Fanconi anemie

• Anemie van Fanconi
• Fanconi anemia
• Fanconi pancytopenie
• Fanconi pancytopenia
• Fanconi hypoplastic anemia
• aplastische anemieFA

Bij wie komt Fanconi anemie voor?

Wereldwijd hebben circa een op de honderdzestigduizend mensen Fanconi anemie. In Nederland zijn ongeveer dertig families bekend waarin Fanconi anemie voorkomt, het gaat om meer dan honderd personen. Door verbeterde behandelmethoden zijn er steeds meer volwassenen met de aandoening.

Oorzaken

Fanconie anemie komt door een euvel in de genetische code. De aandoening erft in de meeste gevallen autosomaal recessief over en soms X-gebonden recessief. Bij autosomaal recessieve overerving overheerst het sterke gen over het zwakke gen. Je krijgt de aandoening pas als beide ouders het zwakke gen doorgeven aan het kind.

Symptomen

Fanconi anemie is een erfelijke ziekte. Soms zie je helemaal niets aan kinderen als ze geboren worden, maar meestal zijn er wel wat verschijnselen. Het gaat dan om skeletafwijkingen (heupen, ribben), afwijkingen aan handen en armen zoals een extra duim of geen duim. Ook kan er sprake zijn van afwijkingen aan organen, zoals hart, maag, darmen, nieren (zoals een nier of nieren die een afwijkende vorm hebben), geslachtsorganen. Ook kan opvallen: een laag gewicht bij de geboorte, een klein hoofd (microcefalie), kleine ogen, pigmentvlekken. Er kunnen afwijkingen optreden in de hormoonhuishouding zoals een schildklier die niet snel genoeg werkt, diabetes, te weinig groeihormoon. Zo tussen het vijfde en het tiende levensjaar, gaat het beenmerg slechter functioneren (beenmergfalen). Een kind krijgt last van ernstige bloedarmoede. Dit uit zich in niet goed groeien (geringe lengte), de ontwikkeling loopt achter, een kind heeft frequent blauwe plekken en last van bloedneuzen. Wat verder opvalt is dat het kind heel snel een infectie oploopt en zich vaak uitzonderlijk moe voelt. Er is een verhoogde kans op leukemie of een ander type kanker zoals kanker van de slijmvliezen in de mondholte en bij vrouwen kanker aan de geslachtsorganen.

Diagnose

Fanconi anemie kan zich op diverse manieren manifesteren en ook op verschillende leeftijden. Meestal wordt de diagnose gesteld voor het twaalfde levensjaar, maar ook wel bij jongvolwassenen of volwassenen. Een arts kan denken aan Fanconi anemie als een kind zich altijd zeer moe voelt, veel infecties heeft, veel blauwe plekken heeft en bij wie de neus snel bloedt. Bij wat oudere kinderen en jong volwassenen kan het eerste wat opgemerkt wordt leukemie zijn of slijmvlieskanker. Wat ook kan opvallen is een milde achterstand in de ontwikkeling.

Aanwijzingen die een arts echt op het spoor brengen van de aandoening:

• als een kind bij de geboorte afwijkingen heeft aan duimen, handen of armen;
• als er sprake is van beenmergfalen, ook als er geen lichamelijke afwijkingen zijn;
• als in de familiekring meerder personen op jonge leeftijd leukemie hebben gekregen of beenmergfalen.

Als aan Fanconi anemie gedacht wordt dan zal lichamelijk onderzoek, laboratoriumonderzoek en genetische testen duidelijkheid brengen.

Behandeling

Stamceltransplantatie

De bloedarmoede die optreedt bij Fanconi anemie kan alleen genezen worden door een stamceltransplantatie. Het kind krijgt bij deze wijze van behandelen beenmerg van een donor. Het is een zeer heftige ingreep met veel gevaren. Als de transplantatie goed verloopt dan is de bloedarmoede verdwenen.

Groeifactoren

Soms helpt een behandeling met groeifactoren. Deze stoffen regelen dat het beenmerg meer bloedcellen produceert. Groeifactoren worden toegediend middels een infuus of een injectie. Het beenmerg krijgt het sein om meer bloedcellen te produceren. Het is echter een tijdelijke oplossing, de bloedarmoede blijft bestaan.

Mannelijke hormonen

Bij circa de helft van de kinderen met Fanconi anemie heeft een behandeling met mannelijke hormonen resultaat. Het beenmerg gaat meer bloedcellen produceren. Meestal helpt deze behandelmethode maar een paar jaar.

Prognose

Een persoon met Fanconi anemie heeft een groter risico op het ontwikkelen van bepaalde vormen van kanker. Circa tien procent krijgt leukemie. Volwassenen met Fanconi anemie hebben meer kans dan mensen zonder Fanconi anemie om een solide tumor (abnormale celdeling in een bepaald orgaan) te krijgen, met name in mond, keel, tong, slokdarm). Vrouwen met Falconi anemie hebben meer kans om tumoren in de voortplantingsorganen te krijgen. Het verloop bij Fanconi anemie is niet voorspelbaar. De leeftijdsverwachting voor mensen met de aandoening is gemiddeld twintig tot dertig jaar. Oorzaken die meespelen bij sterfte aan Fanconi anemie zijn solide tumoren, beenmergfalen en leukemie.

Vruchtbaarheid

Vrouwen met Fanconi anemie kunnen kinderen baren, wel worden ze meestal minder gemakkelijk zwanger (door de aandoening of door de behandeling). Bij Falconi anemie komt de eerste menstruatie vaak later en de menopauze start vaak eerder, dus de tijd van vruchtbaarheid is veel korter. De zwangerschap moet goed begeleid worden door de hoofdbehandelaar van de vrouw en de gynaecoloog. Na een stamceltransplantatie is er sprake van een verminderde vruchtbaarheid, hier moet dus vooraf rekening mee worden gehouden. Er kunnen zaadcellen, eicellen en embryo’s worden ingevroren. Daarnaast zijn er nog andere mogelijkheden zoal draagmoederschap.

FA-patiëntenregistratie (database)

SKION of Stichting Kinderoncologie Nederland beheert een gegevensbestand met informatie van Nederlandse patiënten met Fanconi anemie. Klinische gegevens en laboratoriumgegevens worden geordend en op die manier wordt er kennis vergaard. Nieuwe patiënten met Fanconi anemie en patiënten die de diagnose al langere tijd hebben, kunnen zich laten registreren. De medische gegevens worden anoniem opgeslagen.

Expertisecentra

• Van Creveldkliniek - Expertisecentrum voor Benigne Hematologie, Trombose en Hemostase (UMC Utrecht): deze kliniek is in 1964 opgericht door Prof. Dr. Van Greveld, als eerste behandelcentrum voor hemofilie. Het is uitgegroeid tot een nationaal en internationaal erkend, multidisciplinair expertisecentrum voor de behandeling van goedaardige, aangeboren en verworven stollings- en bloedingsziekten bij kinderen en bij volwassenen.
• Centrum voor Familiaire Tumoren (VUmc): is een samenwerkingsverband met als thema erfelijke tumoren. Het gaat om patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs.
• Expertisecentrum Zeldzame Syndromen en Ontwikkelingsstoornissen/Verstandelijke Beperkingen (Maastricht UMC+): dit centrum biedt specialistische zorg en wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot zeldzame ontwikkelingsstoornissen.
• Expertisecentrum voor Aanlegstoornissen van het Skelet (UMC Utrecht, Wilhelmina Kinderziekenhuis): er is een ledemaatreconstructieteam voor kinderen met complexe aanlegstoornissen van het skelet. Het gaat om een gemeenschappelijk spreekuur van een kinderorthopedisch chirurg, een kinderplastisch chirurg, een kinderrevelidatiearts en een prothesebouwer.
• Erasmus MC Team voor Aangeboren Aandoeningen van de Hand en Arm: dit is een team van specialisten dat zich richt op de diagnose en behandeling van kinderen met arm- en handafwijkingen.