Fanconi anemie: beenmergfalen, groeiafwijking en leukemie

Het beenmerg is de bron van goede bloedcelvorming. Bij fanconi anemie is er sprake van een genmutatie, waarbij het functioneren van stamcellen en DNA ernstig is aangetast. Het leidt tot groeiachterstand, vergroeiingen, snelle vermoeidheid en het kan tot leukemie of andere kankersoorten leiden. Bij deze zeer zeldzame ziekte haalt men meestal de volwassen leeftijd niet. Wat houdt fanconi anemie in en hoe worden de symptomen behandeld?

Fanconi anemie, beenmergfalen

• Erfelijkheid en hoge zeldzaamheid
• Genmutatie en leukemie
• Symptomen fanconi anemie
• Mate van behandeling
• Complicaties minimaliseren

Erfelijkheid en hoge zeldzaamheid

Een zeer zeldzame ziekte is fanconi anemie. Het komt eens per honderdzestigduizend mensen voor. Over de gehele wereld zijn er slechts drieduizend gevallen bekend, waarvan een honderdtal in ons land (lit.1). Oftewel het gaat om een zeer kleine groep mensen. Opvallend is dat de ziekte erfelijk is en dus komt het in zekere families voor. Voor ons land gaat het om een dertigtal families. Het wordt veroorzaakt door een genmutatie oftewel een genetische afwijking of een defect aan het DNA. Door de combinatie van uiteenlopende fysieke problemen haalt het overgrote deel van de gevallen de volwassen leeftijd niet. Welke genen liggen hieraan ten grondslag en hoe wordt het behandeld?

Genmutatie en leukemie

Bij circa negentig procent van de gevallen is er sprake van een drietal gendefecten. Het gaat daarbij de zogeheten FANCA-, FANCC- en FANCG-gen. Deze genen geven instructies aan het beenmerg om bloedcellen aan te maken. Daarnaast voorkomen deze genen dat ‘interstrand cross-links’ (ICL) ontstaan. Dit laatste houdt in dat ongewone DNA verbindingen worden gevormd c.q. DNA blijft niet normaal aan elkaar plakken. Daarnaast wordt DNA-replicatie een halt toegeroepen. Bovendien wordt DNA-reparatie minder effectief uitgevoerd. De combinatie zorgt ervoor dat uiteindelijk cellen en moleculen niet kunnen opereren, waardoor celfalen optreedt. Voornamelijk cellen in het beenmerg en stamcellen worden daardoor aangetast. Door de progressieve opbouw van fout DNA-materiaal kan de persoon acute myeloïde leukemie of andere (bloed)kankersoorten ontwikkelen (lit.2).

Symptomen fanconi anemie

Doordat stamcellen voor bloedaanmaak onjuist werken, worden meerdere bloedcellen niet goed aangemaakt. Dit wordt ook wel beenmergfalen genoemd. Dit heeft direct invloed op hoe goed het lichaam functioneert. Rode bloedlichaampjes kunnen minder goed zuurstof vervoeren, waardoor het lichaam sneller is uitgeput. Niet goed werkende witte bloedlichaampjes geven de persoon een slecht immuunsysteem, waardoor men zeer gevoelig is voor ziekten en aandoeningen. Ook bloedplaatjes worden aangetast, waardoor het bloed zeer traag stolt indien er weefselschade optreedt. Daarnaast zorgt het aangetaste DNA-materiaal ervoor dat het lichaam minder goed wordt opgebouwd. Er is sprake van groeiachterstand, afwijkingen aan het skelet en aan de organen. Verder heeft de persoon onvoldoende schildklier- met groeihormonen en kan men vroegtijdig diabetes krijgen. Wegens het beenmergfalen heeft men verhoogde kans op leukemie. Door de accumulatie van DNA-afwijkingen heeft men eveneens verhoogde kans om andere aan het slijmvlies gerelateerde kankersoorten (lit.1) te krijgen. Denk daarbij aan kanker aan het keel-maag-darm kanaal.

Mate van behandeling

Patiënten worden van jeugdige leeftijd middels een uitgebreid team van specialisten behandeld. Het gaat daarbij om goede diagnosticering omtrent de optredende complicaties, zodat die kunnen worden aangepakt. Bloedcelaanmaak moet worden gestimuleerd door daartoe medicatie in te nemen. Ook dienen hormonen voldoende te worden toegediend, zodat alle organen optimaal kunnen functioneren. Omdat er sprake is van een breed spectrum aan lichamelijke problemen, dient de dosering van medicatie periodiek opnieuw te worden vastgesteld. Ook de patiënt kan daarin zelf aangeven, wat het beste is voor het eigen lichaam. Om de kans op leukemie weg te nemen, wordt beenmerg- of stamceltransplantatie (lit.3) toegepast. Daarbij worden cellen van een geschikte donor ingebracht, zodat gezonde bloedcellen kunnen worden aangemaakt. Ontwikkelt de ziekte tot kanker dan zal dat moeten worden verwijderd, waarnaast een chemokuur noodzakelijk zal zijn.

Complicaties minimaliseren

Omdat fanconi anemie reeds vanaf de geboorte lichamelijke problemen geeft, moet het kind als zuigeling worden behandeld. Het doel is om de gevolgen van complicaties te minimaliseren, zodat het kind kan opgroeien. Ondanks de behandelingsmethoden zijn de vooruitzichten minder gunstig. Velen zullen de volwassen leeftijd niet halen.

Lees verder

• Ziekte van Waldenström: zeldzaam ongeneeslijk beenmergkanker