Fanconi anemie: Tekort van alle bloedcellen en afwijkingen

Fanconi anemie is een erfelijke bloedaandoening die voornamelijk het beenmerg en andere lichaamsorganen aantast. De aandoening leidt tot een verminderde productie van alle soorten bloedcellen, wat resulteert in verschillende fysieke afwijkingen, orgaanafwijkingen en een verhoogd risico op diverse soorten kanker. De behandeling richt zich vooral op ondersteuning en symptoombestrijding. De prognose is vaak somber, met een vroegtijdig overlijden van de meeste patiënten. Fanconi anemie werd voor het eerst beschreven door de arts Guido Fanconi in 1927.

• Fanconi anemie versus syndroom van Fanconi
• Synoniemen van Fanconi anemie
• Epidemiologie van Fanconi anemie
• Oorzaken en erfelijkheid van Fanconi anemie
• Symptomen: Tekort aan bloedcellen en afwijkingen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose: Verhoogd risico op kanker
• Preventie van de aandoening

Fanconi anemie versus syndroom van Fanconi

Fanconi anemie verschilt van het Fanconi-syndroom, een zeldzame nieraandoening die vooral kinderen treft.

Synoniemen van Fanconi anemie

Fanconi anemie staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Bloedarmoede – Fanconi
• FA
• Fanconi anemia
• Fanconi anemie hypoplastisch (onderontwikkeld)
• Fanconi pancytopenie (verlaagd aantal van alle bloedcellen)
• Fanconi panmyelopathie

Epidemiologie van Fanconi anemie

Fanconi anemie komt voor bij ongeveer 1 op de 160.000 mensen wereldwijd. Deze aandoening komt vaker voor bij mensen van Ashkenazi-joodse afkomst, de Roma-bevolking van Spanje en zwarte Zuid-Afrikanen. De aandoening kent geen specifieke raciale voorkeur. Mannen worden iets vaker getroffen dan vrouwen. De diagnose Fanconi anemie kan worden gesteld vanaf de geboorte tot de leeftijd van 49 jaar, met een mediane leeftijd van 7 jaar.

Oorzaken en erfelijkheid van Fanconi anemie

Fanconi anemie wordt veroorzaakt door mutaties in ten minste 19 genen. In 80 tot 90% van de gevallen zijn mutaties te vinden in de genen FANCA, FANCC of FANCG. Deze genetische afwijkingen leiden tot een onvermogen om beschadigd DNA te repareren, wat resulteert in celschade. De aandoening volgt een autosomaal recessief overervingspatroon. Dit betekent dat een patiënt twee gemuteerde genen moet erven, één van elke ouder. De ouders van een patiënt met Fanconi anemie dragen elk één gemuteerd gen, maar vertonen doorgaans geen symptomen van de aandoening.

Symptomen: Tekort aan bloedcellen en afwijkingen

Tekort aan bloedcellen

Patiënten met Fanconi anemie hebben een verlaagd aantal witte bloedcellen, rode bloedcellen en bloedplaatjes. Dit leidt tot een vorm van aplastische anemie, waarbij het beenmerg niet voldoende bloedcellen kan aanmaken. Een tekort aan witte bloedcellen, ook wel neutropenie genoemd, verhoogt de vatbaarheid voor infecties. Een tekort aan rode bloedcellen kan leiden tot extreme vermoeidheid en bleekheid omdat deze cellen essentieel zijn voor het zuurstoftransport naar de weefsels. Een laag aantal bloedplaatjes, ofwel trombocytopenie, veroorzaakt overmatige bloedingen en stollingsproblemen.

Afwijkingen

Patiënten met Fanconi anemie vertonen vaak andere symptomen, zoals:

• Abnormale longen
• Botproblemen, vooral in de heupen, rug of ribben
• Gehoorverlies en doofheid door abnormale oren
• Abnormale hart- en spijsverteringskanaalstructuren
• Abnormale niervorming
• Scoliose (gebogen rug)
• Microcefalie (klein hoofd)
• Hydrocephalus (waterhoofd, teveel vocht in de schedel)
• Korte lengte
• Kleine testikels en genitale afwijkingen
• Oogproblemen, zoals microftalmie of anoftalmie
• Problemen met de armen en handen, zoals afwezigheid, bijkomende of misvormde duimen en problemen met het bot in de onderarm
• Huidverkleuringen zoals café-au-lait-vlekken en vitiligo (witte vlekken op de huid)

Andere mogelijke symptomen zijn hartafwijkingen, groeiachterstand, laag geboortegewicht, voedingsproblemen, ontwikkelingsstoornissen en verstandelijke beperking.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose Fanconi anemie omvat beeldvormende onderzoeken van het skelet (radiografie, CT-scan, MRI-scan) en echografie van de nieren (echografie). Verder zijn een beenmergbiopsie, een gehooronderzoek, een volledig bloedonderzoek en ontwikkelingsonderzoeken nodig. De aandoening kan ook prenataal worden vastgesteld via een vruchtwaterpunctie of een vlokkentest.

Differentiële diagnose

Fanconi anemie kan verward worden met andere aandoeningen of syndromen, waaronder:

• Dyskeratose congenita
• Holt-Oram syndroom
• Myelodysplastisch syndroom (verstoorde productie van bloedcellen)
• Pearson-syndroom (mitochondriale aandoening met symptomen aan alvleesklier en bloed)
• Shwachman-Diamond syndroom
• Trombocytopenie-absent radius syndroom

Behandeling

Multidisciplinaire behandeling

De behandeling van Fanconi anemie vereist een multidisciplinaire benadering, waarbij specialisten zoals een oogarts, hematoloog, endocrinoloog, orthopedist, gynaecoloog en/of nefroloog (nierspecialist) betrokken zijn. Patiënten met milde tot matige bloedcelveranderingen die geen transfusie nodig hebben, ondergaan regelmatig bloedonderzoek. Deze patiënten hebben namelijk een verhoogd risico op andere vormen van kanker, zoals leukemie of kanker van het hoofd, de nek of de urinewegen. De arts volgt hen nauwlettend.

Erytropoëtine

Erytropoëtine (EPO) is een geneesmiddel dat de productie van rode bloedcellen door het beenmerg stimuleert. Dit synthetische groeihormoon kan het bloedbeeld tijdelijk verbeteren.

Transplantatie

Een beenmergtransplantatie of stamceltransplantatie kan de bloedproblemen van Fanconi anemie genezen. Na de transplantatie zijn regelmatig controlebezoeken nodig vanwege het aanhoudende verhoogde risico op kanker.

Hormoontherapie

Hormoontherapie, vaak gecombineerd met lage doses steroïden, kan nuttig zijn in afwachting van een beenmergtransplantatie of als deze niet mogelijk is. De meeste patiënten reageren goed op hormoontherapie, hoewel de aandoening meestal verergert zodra de medicatie wordt stopgezet. Na verloop van tijd kan het geneesmiddel minder effectief worden.

Andere behandelingen

Naast de bovengenoemde therapieën kunnen intraveneuze of orale antibiotica worden ingezet om infecties te bestrijden. Bloedtransfusies kunnen tekorten aan bloedcellen aanvullen en zijn ook nuttig voor zwangere vrouwen. Chirurgische ingrepen kunnen nodig zijn om skelet- en botafwijkingen te corrigeren.

Prognose: Verhoogd risico op kanker

De prognose voor patiënten met Fanconi anemie varieert. Patiënten die een beenmergtransplantatie hebben ondergaan, hebben doorgaans een betere prognose. Helaas hebben patiënten met Fanconi anemie een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker, waaronder acute myeloïde leukemie (AML) en kanker van hoofd, nek, urinewegen, maagdarmstelsel en voortplantingsorganen. De kans op kanker neemt toe met de leeftijd. Bijna alle mannen en de helft van de vrouwen met Fanconi anemie hebben bovendien een verminderde vruchtbaarheid. De meeste patiënten overlijden vóór de leeftijd van 40 jaar, hoewel de ziekte onvoorspelbaar kan zijn. Veel voorkomende doodsoorzaken zijn beenmergfalen, leukemie en andere vormen van kanker.

Preventie van de aandoening

Vaccinatie kan helpen bepaalde complicaties te voorkomen of te verminderen, zoals pneumokokken longontsteking (pneumokokkenpneumonie), hepatitis (leverontsteking) en varicella-infecties (waterpokken). Patiënten met Fanconi anemie hebben ook regelmatig medische controles nodig om hun gezondheid te monitoren.

Lees verder

• Anemie (tekort aan rode bloedcellen): Soorten en oorzaken
• Anemie (bloedarmoede): Soorten tekort aan rode bloedcellen
• Beenmergtransplantatie (stamceltransplantatie): De procedure