Foetaal alcoholsyndroom: Afwijkingen bij baby’s door alcohol

Bij het foetaal alcoholsyndroom (FAS), soms ook geschreven als het 'foetaal alcohol syndroom', ontstaan diverse mentale en lichamelijke afwijkingen bij baby’s die ter wereld komen van chronisch alcoholische moeders die alcohol dronken tijdens de zwangerschap. De alcohol gaat via de bloedbaan gemakkelijk van de placenta naar de foetus en veroorzaakt daar vooral in het eerste trimester van de zwangerschap schade, al is alcohol tijdens een zwangerschap nooit veilig. Het stoppen met alcohol drinken vóór een zwangerschap voorkomt de aandoening.

• Oorzaken: Alcohol tijdens zwangerschap
• Symptomen en problemen met groei, gezicht en ontwikkeling
• Diagnose en onderzoeken bij zwangere vrouwen en kinderen
• Behandeling van moeder en afwijkingen aan baby
• Prognose kinderen met FAS
• Complicaties door foetaal alcoholsyndroom
• Preventie: Stoppen met drinken van alcohol
• Tips voor het omgaan / leven met foetaal alcoholsyndroom
• Gezondheidszorg en ondersteunende therapieën
• Ondersteuning voor ouders
• Misvattingen rond foetaal alcoholsyndroom
• Foetaal alcoholsyndroom wordt alleen veroorzaakt door overmatig alcoholgebruik
• Foetaal alcoholsyndroom heeft altijd fysieke afwijkingen
• Foetaal alcoholsyndroom wordt altijd gediagnosticeerd bij de geboorte
• Kinderen met foetaal alcoholsyndroom kunnen volledig herstellen met therapie
• Foetaal alcoholsyndroom komt alleen voor bij kinderen van verslaafde moeders
• Foetaal alcoholsyndroom heeft altijd dezelfde mate van ernst
• Misvattingen rond foetaal alcoholsyndroom
• Foetaal alcoholsyndroom is alleen een probleem als de moeder veel alcohol drinkt
• Foetaal alcoholsyndroom is altijd zichtbaar bij de geboorte
• Foetaal alcoholsyndroom is hetzelfde als foetale alcoholspectrumsstoornissen
• Foetaal alcoholsyndroom kan genezen worden
• Het gebruik van alcohol in de vroege zwangerschap heeft geen invloed op de baby
• Foetaal alcoholsyndroom beïnvloedt alleen het kind in de vroege jaren
• Foetaal alcoholsyndroom komt niet vaak voor
• Een kind met foetaal alcoholsyndroom zal altijd sociaal teruggetrokken zijn

Oorzaken: Alcohol tijdens zwangerschap

Een veilig alcoholgehalte is niet gekend voor zwangere vrouwen. Het gebruik van alcohol tijdens de zwangerschap brengt namelijk standaard extra risico’s met zich mee voor de ongeboren baby. Wanneer een zwangere vrouw alcohol drinkt, gaat de alcohol gemakkelijk via de placenta naar de foetus. Het drinken van alcohol is dan ook schadelijk voor de ontwikkeling van de baby, omdat een baby niet in staat is om deze alcohol te verwerken. Grotere hoeveelheden alcohol drinken tijdens de zwangerschap vergroot de problemen. Binge drinking (tijdens een enkele gelegenheid meer dan vijf glazen alcohol drinken) is schadelijker dan het drinken van kleine hoeveelheden alcohol. De timing van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap is ook belangrijk. Het drinken van alcohol is het meest schadelijk tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap. Maar het drinken van alcohol is in feite op elk moment tijdens de zwangerschap schadelijk.

Symptomen en problemen met groei, gezicht en ontwikkeling

De ernst van het foetaal alcoholsyndroom varieert. Zo ervaren sommige kinderen veel grotere problemen dan anderen. Verder is een combinatie van tal van lichamelijke en/of mentale afwijkingen mogelijk bij deze aangeboren aandoening.

Aangeboren afwijkingen

Een baby met het foetaal alcoholsyndroom komt verder ter wereld met hartafwijkingen zoals het ventrikelseptumdefect (VSD) of het atriale septumdefect (ASD). Ook botafwijkingen, nierproblemen, oogafwijkingen (zoals bijziendheid, astigmatisme, scheelzien, kleine ogen en ver uit elkaar staande ogen) en oorafwijkingen komen voor.

Gezichtsafwijkingen

Verder komen gezichtsafwijkingen voor zoals smalle en kleine ogen met grote epicanthale plooien, een klein hoofd (microcefalie) met stug haar, een kleine bovenkaak (micrognathie) met afgeplatte wangen, een gespleten gehemelte (schisis), een vlotte groef in de bovenlip en een afgeplat filtrum (groef in het midden van de bovenlip), kleine ogen met hangende bovenste oogleden (ptosis) en een korte wipneus.

Groeiachterstand

Een baby met het foetaal alcoholsyndroom heeft voor de geboorte reeds een groeiachterstand. Bij de geboorte hebben ze een laag geboortegewicht en een klein hoofd (microcefalie). Deze groeiachterstand zet zich verder na de geboorte, waardoor ze kleiner zijn als ze volwassen zijn.

Neurologische problemen

Epileptische aanvallen, aanhoudend hikken en andere neurologische problemen komen ook voor. Daarnaast heeft het kind een lichte tot ernstige verstandelijke handicap.

Ontwikkelingsachterstand

Daarnaast komt een ontwikkelingsachterstand voor en problemen in drie of meer belangrijke gebieden: het denken, de spraak, de beweging of de sociale vaardigheden. Kinderen zijn tevens kieskeurig of zenuwachtig, hebben slaapstoornissen, hebben slechte sociale vaardigheden, concentratieproblemen, een achterstand in de grove en fijne motoriek (omrollen, zitten, kruipen, lopen, objecten grijpen), … Psychische problemen omvatten bijvoorbeeld ADHD (moeite met aandacht en het controleren van energie), gedragsstoornissen, een depressie en psychotische episodes.

Skeletafwijkingen
Skeletafwijkingen zijn onder meer

• camptodactylie (permanent gebogen vinger of teen)
• clinodactylie (kromming van de vingers of tenen)
• flexiecontracturen
• hemivertebrae (embryologisch half aangelegde wervels)
• Klippel-Feil anomalie (fusie van twee of meer nekwervels)
• ontwrichte gewrichten
• radio-ulnaire synostose
• scoliose (zijdelingse kromming van de wervelkolom)

Spierspanning en coördinatie

Voorts heeft de baby een verminderde spierspanning (hypotonie) en een slechte coördinatie en balans (ataxie).

Diagnose en onderzoeken bij zwangere vrouwen en kinderen

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek van de baby onthult een hartruis of andere hartproblemen, of andere aangeboren stoornissen. Naarmate de baby groeit, bemerkt de arts tekenen van een vertraagde geestelijke ontwikkeling. Ook komen problemen met het gezicht en de botten voor.

Diagnostisch onderzoek

Tijdens de zwangerschap is het mogelijk om het alcoholgehalte in het bloed op te meten; zo is te zien dat zwangere vrouwen dronken zijn. Ook een zwangerschapsechografie toont tekenen van het foetaal alcoholsyndroom. Verder is een CT-scan of MRI-scan van het pasgeboren kind nodig.

Behandeling van moeder en afwijkingen aan baby

Vrouwen die zwanger zijn of die proberen zwanger te raken, moeten stoppen met het drinken van alcohol of de hoeveelheden beperken. Verder krijgen zwangere vrouwen met alcoholmisbruik het advies om een speciaal revalidatieprogramma te volgen waarbij artsen hen regelmatig controleren en opvolgen. Elk kind met FAS krijgt tevens een aangepaste, individuele behandeling die toegespitst is op de aanwezige symptomen en de noden van het kind. Bij een aantal aandoeningen en stoornissen zet de arts tot slot medicatie in.

Prognose kinderen met FAS

De vooruitzichten voor kinderen met het foetaal alcoholsyndroom variëren. Bijna geen enkele baby heeft een normale ontwikkeling van de hersenen. Zuigelingen en kinderen met het foetaal alcoholsyndroom hebben verschillende problemen die moeilijk te behandelen zijn. De prognose is het beste wanneer kinderen snel een diagnose en doorverwijzing krijgen naar een professioneel multidisciplinair team waar ze therapie krijgen van een logopedist, een ergotherapeut en/of een fysiotherapeut.

Complicaties door foetaal alcoholsyndroom

Sommige patiënten met het FAS ervaren probleemgedrag dat niet aanwezig was bij de geboorte maar voortvloeit uit het foetaal alcoholsyndroom. Te denken valt dan aan ADHD, gedragsstoornissen (agressie, overtreding van regels en wetten en ongepast sociaal gedrag), alcoholmisbruik of drugsmisbruik (bij meer dan één op de drie patiënten), psychische stoornissen (depressie, angst en eetstoornissen), problemen op school, met zelfstandig wonen en het houden van werk en ongewenst seksueel gedrag.

Preventie: Stoppen met drinken van alcohol

Het vermijden van alcohol tijdens de zwangerschap voorkomt het foetaal alcoholsyndroom. Verder krijgen seksueel actieve vrouwen die zwaar drinken het advies om anticonceptie te gebruiken. Ook moeten ze letten op hun drinkgedrag en liefst zelfs stoppen met alcohol drinken alvorens zwanger te geraken. Vrouwen die voorts blijven drinken tijdens de zwangerschap, hebben een hoger risico op een spontane abortus, abruptio placentae (placentaloslating: geheel of gedeeltelijk loslaten van de moederkoek voordat de baby is geboren), een vroeggeboorte, amnionitis (ontsteking van het lamsvlies: het binnenste der eivliezen van het embryo in het moederlichaam), een doodgeboorte en wiegendood.

Tips voor het omgaan / leven met foetaal alcoholsyndroom

Foetaal alcoholsyndroom (FAS) veroorzaakt blijvende fysieke en cognitieve beperkingen bij kinderen die tijdens de zwangerschap aan alcohol zijn blootgesteld. Ouders en verzorgers moeten zich bewust zijn van de uitdagingen en het belang van gerichte ondersteuning voor hun kind.

Gezondheidszorg en ondersteunende therapieën

Kinderen met foetaal alcoholsyndroom hebben vaak een speciaal zorgplan nodig, inclusief behandelingen voor gedrags- en ontwikkelingsproblemen. Speciale therapieën zoals logopedie, ergotherapie en cognitieve therapieën kunnen helpen om de ontwikkeling te bevorderen. Regelmatige medische controles zijn essentieel om te zorgen voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid van het kind.

Ondersteuning voor ouders

Ouders van kinderen met FAS hebben baat bij therapie om hen te ondersteunen bij de uitdagingen van het ouderschap. Het verkrijgen van informatie en het aansluiten bij steungroepen kan ook nuttig zijn voor het delen van ervaringen en tips voor het omgaan met de aandoening.

Misvattingen rond foetaal alcoholsyndroom

Foetaal alcoholsyndroom (FAS) is een aandoening die wordt veroorzaakt door alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Het leidt tot een reeks fysieke, gedrags- en cognitieve afwijkingen bij het kind. Er zijn echter verschillende misvattingen over deze aandoening die het begrip en de diagnose kunnen verstoren.

Foetaal alcoholsyndroom wordt alleen veroorzaakt door overmatig alcoholgebruik

Hoewel overmatig alcoholgebruik tijdens de zwangerschap een belangrijke oorzaak is van foetaal alcoholsyndroom, is het ook mogelijk dat zelfs kleine hoeveelheden alcohol schadelijk zijn voor de zich ontwikkelende foetus. De misvatting bestaat vaak dat het alleen bij zwaar drinken voorkomt, maar zelfs een matige hoeveelheid kan schade veroorzaken. Dit wordt soms verward met andere stoffen, zoals alcoholgebruik die als onschadelijk wordt beschouwd in kleinere hoeveelheden.

Foetaal alcoholsyndroom heeft altijd fysieke afwijkingen

Hoewel fysieke afwijkingen zoals een kleinere hoofdomtrek, een platte bovenlip en een smalle bovenkaak vaak voorkomen bij kinderen met foetaal alcoholsyndroom, zijn er gevallen waarin de aandoening minder zichtbare fysieke kenmerken vertoont. De cognitieve en gedragsproblemen kunnen op de voorgrond staan, wat de aandoening moeilijker te herkennen maakt. Dit wordt soms verwisseld met aandoeningen die meer voor de hand liggende fysieke symptomen vertonen, zoals huidaandoening of huidtumor.

Foetaal alcoholsyndroom wordt altijd gediagnosticeerd bij de geboorte

Foetaal alcoholsyndroom wordt vaak niet direct na de geboorte gediagnosticeerd, omdat sommige symptomen pas later in het leven duidelijk worden, vooral op het gebied van gedragsproblemen en leerstoornissen. Dit wordt soms verwisseld met aandoeningen die direct na de geboorte duidelijker zijn, zoals huidinfectie of oksel-gerelateerde aandoeningen.

Kinderen met foetaal alcoholsyndroom kunnen volledig herstellen met therapie

Hoewel therapieën en ondersteunende diensten zoals gedrags- en cognitieve therapieën nuttig kunnen zijn, kan foetaal alcoholsyndroom niet worden genezen. De schade die door alcoholgebruik tijdens de zwangerschap is veroorzaakt, is vaak blijvend, hoewel vroegtijdige interventie kan helpen om de gevolgen te verzachten. Dit wordt soms verkeerd begrepen in vergelijking met aandoeningen die volledig behandelbaar zijn, zoals mentale gezondheidproblemen die door therapie vaak kunnen verbeteren.

Foetaal alcoholsyndroom komt alleen voor bij kinderen van verslaafde moeders

Er heerst een misvatting dat foetaal alcoholsyndroom alleen voorkomt bij kinderen van moeders die verslaafd zijn aan alcohol, maar het kan ook optreden bij moeders die alcohol gebruiken, zelfs als ze geen verslaving hebben. Het is belangrijk om te begrijpen dat zelfs incidenteel alcoholgebruik tijdens de zwangerschap schadelijk kan zijn voor de foetus. Dit wordt soms verward met andere stoffen, zoals alvleesklier die niet direct gerelateerd is aan alcoholconsumptie.

Foetaal alcoholsyndroom heeft altijd dezelfde mate van ernst

De ernst van foetaal alcoholsyndroom varieert sterk tussen individuen. Terwijl sommige kinderen ernstige fysieke, cognitieve en gedragsproblemen ervaren, kunnen anderen mildere symptomen vertonen. Dit wordt vaak verkeerd begrepen, aangezien mensen de ernst van de aandoening gelijkstellen aan de fysieke symptomen, wat niet altijd het geval is. Het is belangrijk te begrijpen dat het bereik van symptomen en de impact op het leven van het kind kunnen variëren, wat soms wordt verward met aandoeningen die altijd dezelfde ernst hebben, zoals beharing of galproblemen.

Misvattingen rond foetaal alcoholsyndroom

Foetaal alcoholsyndroom (FAS) is een ernstige aandoening die ontstaat wanneer een baby wordt blootgesteld aan alcohol tijdens de zwangerschap. Het kan leiden tot een reeks fysieke, cognitieve en gedragsproblemen. Er bestaan echter veel misvattingen over de oorzaken, symptomen en behandelingsmogelijkheden van deze aandoening.

Foetaal alcoholsyndroom is alleen een probleem als de moeder veel alcohol drinkt

Hoewel zwaar alcoholgebruik tijdens de zwangerschap het risico op foetaal alcoholsyndroom aanzienlijk verhoogt, kan zelfs matig alcoholgebruik schadelijk zijn voor de ontwikkeling van de baby. Er is geen veilige hoeveelheid alcohol tijdens de zwangerschap, en zelfs kleine hoeveelheden kunnen invloed hebben op de hersenontwikkeling van het ongeboren kind. De ernst van de aandoening kan variëren, maar er is altijd risico bij alcoholgebruik, ongeacht de hoeveelheid.

Foetaal alcoholsyndroom is altijd zichtbaar bij de geboorte

De symptomen van foetaal alcoholsyndroom zijn niet altijd onmiddellijk zichtbaar na de geboorte. In sommige gevallen kan het kind bij de geboorte een normale verschijning hebben, maar pas later in het leven worden de gevolgen duidelijk. Dit kan zich uiten in leer- en gedragsproblemen, zoals een lager IQ, aandachtsstoornissen of problemen met sociale interactie. De fysieke tekenen, zoals een kleinere schedelomtrek of een platte bovenlip, kunnen op latere leeftijd duidelijker worden.

Foetaal alcoholsyndroom is hetzelfde als foetale alcoholspectrumsstoornissen

Foetaal alcoholsyndroom is een specifiek type van de bredere groep aandoeningen die bekend staat als foetale alcoholspectrumsstoornissen (FASD). Terwijl FAS het meest ernstige en herkenbare type is, kunnen kinderen met andere vormen van FASD minder zichtbare of mildere symptomen vertonen. Ze kunnen cognitieve en gedragsproblemen hebben zonder de fysieke afwijkingen die typisch zijn voor FAS. Het is dus belangrijk om te begrijpen dat FASD een spectrum is, en niet alle kinderen met alcoholgerelateerde schade vertonen dezelfde symptomen.

Foetaal alcoholsyndroom kan genezen worden

Foetaal alcoholsyndroom is een permanente aandoening. Er is momenteel geen genezing voor de gevolgen van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Echter, met de juiste therapieën, zoals mentaal welzijn en gedragsinterventies, kunnen de symptomen worden beheerd en kan het kind leren omgaan met de uitdagingen die het FAS met zich meebrengt. Vroege interventie is cruciaal om de best mogelijke uitkomst te bereiken voor kinderen met FAS.

Het gebruik van alcohol in de vroege zwangerschap heeft geen invloed op de baby

Veel mensen geloven dat alcoholgebruik in de vroege zwangerschap geen schade veroorzaakt omdat de organen van de baby nog niet volledig ontwikkeld zijn. Dit is echter een misverstand. De vroege stadia van de zwangerschap, vooral de eerste vier weken, zijn cruciaal voor de ontwikkeling van de hersenen en andere vitale organen van de baby. Alcoholgebruik tijdens deze periode kan ernstige, onherstelbare schade veroorzaken. Het is belangrijk om gedurende de hele zwangerschap alcohol te vermijden om het risico op foetaal alcoholsyndroom te verminderen.

Foetaal alcoholsyndroom beïnvloedt alleen het kind in de vroege jaren

De effecten van foetaal alcoholsyndroom kunnen levenslang aanhouden. Kinderen met FAS kunnen op latere leeftijd problemen hebben met schoolprestaties, het aangaan van relaties en het omgaan met stressvolle situaties. Het is een chronische aandoening die voortdurende zorg en ondersteuning vereist. De gedragsproblemen die gepaard gaan met FAS kunnen pas op latere leeftijd echt duidelijk worden, vaak wanneer het kind naar school gaat of sociale situaties aangaat.

Foetaal alcoholsyndroom komt niet vaak voor

Foetaal alcoholsyndroom is niet zo zeldzaam als vaak wordt gedacht. Schattingen tonen aan dat één op de 1000 kinderen wordt geboren met FAS, maar het aantal gevallen van foetale alcoholspectrumsstoornissen (FASD) is veel hoger. Omdat niet alle kinderen met FASD dezelfde symptomen vertonen, kan het moeilijk zijn om een nauwkeurig cijfer te geven. Veel gevallen worden mogelijk niet gediagnosticeerd, omdat de symptomen mild of niet meteen duidelijk zijn.

Een kind met foetaal alcoholsyndroom zal altijd sociaal teruggetrokken zijn

Hoewel kinderen met foetaal alcoholsyndroom vaak sociale uitdagingen ondervinden, zoals moeite met het aangaan van vriendschappen of het begrijpen van sociale cues, is dit niet altijd het geval. Sommige kinderen kunnen sociale vaardigheden ontwikkelen en zelfs uitstekende relaties aangaan, vooral als ze de juiste ondersteuning krijgen. Elk kind met FAS heeft een ander ervaringspad, en met de juiste begeleiding kunnen ze succesvol zijn in hun sociale interacties.

Lees verder

• Alcoholmisbruik: Overmatig en herhaald alcoholgebruik
• Oogproblemen bij het foetaal alcoholsyndroom