Pokkenvirussen: Soorten virussen die mensen infecteren

Pokkenvirussen zijn wereldwijd voorkomende, steen- of ovaalvormige virussen die infecties veroorzaken bij zowel mensen als dieren. Mensen kunnen besmet raken door contact met besmette dieren, andere mensen of besmet materiaal. Meestal leiden deze virussen bij mensen tot huidproblemen, zoals letsels, bultjes of huiduitslag, vaak in combinatie met algemene symptomen zoals koorts of vermoeidheid. Hoewel sommige pokkenvirussen niet langer in de natuur voorkomen, blijven ze op andere manieren in staat om ziekten te veroorzaken.

• Apenpokken
• Koepokken
• Molluscum contagiosum
• Orf
• Pokken (variola)
• Vaccinia

Apenpokken

Geschiedenis

Apenpokken (Engels: monkeypox) is een zeldzame zoönose (een ziekte die van dieren op mensen wordt overgedragen) die voornamelijk voorkomt in afgelegen dorpen in tropische regenwouden van West- en Centraal-Afrika. De ziekte werd voor het eerst ontdekt in 1958 tijdens twee uitbraken van een pokkenachtige ziekte in apenkolonies die voor onderzoek werden vastgehouden, wat leidde tot de naam 'apenpokken'. Het eerste menselijke geval werd in 1970 beschreven in de Democratische Republiek Congo, wat bevestigde dat het virus van dier op mens kon worden overgedragen.

Apenpokkenuitbraken en wereldwijde verspreiding

Sinds 2022 zijn er meerdere uitbraken van apenpokken gemeld buiten Afrika, waaronder in Europa en Noord-Amerika. Deze uitbraken hebben geleid tot een verhoogd bewustzijn van het virus en een versnelde ontwikkeling van vaccins en behandelingen. De overdracht van persoon tot persoon bleek in deze uitbraken aanzienlijk hoger dan eerder gedacht, wat leidde tot aangepaste richtlijnen voor quarantaine en behandeling. Wereldwijd zijn gezondheidsautoriteiten waakzaam om verdere verspreiding te voorkomen.

Besmetting en overdracht

Hoewel apen de naamgevers zijn van de ziekte, zijn zij vermoedelijk niet de belangrijkste gastheren van het virus. Wetenschappers vermoeden dat verschillende soorten eekhoorns en andere kleine knaagdieren het natuurlijke reservoir van het virus vormen. In 2003 werd het virus voor het eerst buiten Afrika geïntroduceerd, in de Verenigde Staten, door de import van West-Afrikaanse knaagdieren. Deze dieren besmetten prairiehonden, die op hun beurt enkele tientallen mensen infecteerden. Hoewel de overdracht van persoon tot persoon mogelijk is, is het relatief zeldzaam. Direct contact met besmette dieren of materialen vormt de belangrijkste besmettingsroute.

Symptomen en prognose

Apenpokkeninfecties komen vooral voor bij kinderen die niet gevaccineerd zijn tegen pokken. De symptomen zijn klinisch moeilijk te onderscheiden van die van menselijke pokken. Ze omvatten huiduitslag met blaasjes, koorts, hoofdpijn, spierpijn, rugpijn, gezwollen lymfeklieren, rillingen en uitputting. Bij de meeste patiënten houden de symptomen twee tot vier weken aan. Apenpokken kan ernstig zijn, vooral bij niet-gevaccineerde personen, met een sterftecijfer van ongeveer 3-6% anno augustus 2024.

Koepokken

Koepokken zijn zeldzaam bij mensen, maar historisch gezien zijn de meeste gevallen gerapporteerd in Groot-Brittannië, met kleinere aantallen uit andere Europese landen zoals Duitsland, België, Nederland, Frankrijk en de Scandinavische landen. De meeste gevallen komen voor in de late zomer en herfst. Het koepokkenvirus is aanwezig in huisdieren zoals katten, maar ook in wilde knaagdieren, die als reservoir fungeren. Bij mensen ontstaat de infectie vaak na contact met besmette koeien, resulterend in grote blaasjes aan de hand, vaak bij kinderen jonger dan achttien jaar. De aandoening gaat meestal gepaard met regionale lymfadenitis (lymfeklierontsteking) en koorts. De prognose is gunstig en de klachten verdwijnen meestal vanzelf.

Molluscum contagiosum

Molluscum contagiosum, veroorzaakt door het 'molluscipoxvirus', is een besmettelijke huidinfectie die typisch verhoogde, parelachtige bultjes of knobbeltjes op de huid veroorzaakt. De bultjes kunnen vrijwel overal op het lichaam verschijnen en verdwijnen meestal vanzelf binnen enkele maanden. Bij patiënten met een zwak immuunsysteem kunnen de symptomen echter langer aanhouden. Er zijn verschillende behandelmethoden beschikbaar, waaronder het wegschrapen, wegbranden of bevriezen van de letsels. Medicatie kan ook worden gebruikt, hoewel de effectiviteit hiervan op letsels in het gezicht beperkt is.

Orf

Orf, ook wel bekend als ‘schapenpokken’, is een pokkenvirusinfectie die voornamelijk voorkomt bij schapen en geiten, maar ook besmettelijk is voor mensen. De ziekte veroorzaakt pijnlijke huidzweren en knobbels op de handen, die variëren van twee tot vijf centimeter in grootte. Omdat de infectie vaak voorkomt bij mensen die in contact komen met geïnfecteerde dieren, wordt het ook wel ‘melkerspokken’ genoemd. De letsels genezen meestal vanzelf na ongeveer zes weken, maar het is belangrijk om ze af te dekken om secundaire bacteriële infecties te voorkomen.

Pokken (variola)

Pokken, ook bekend als variola, was een zeer besmettelijke en vaak dodelijke ziekte, veroorzaakt door het variolavirus. De symptomen omvatten koorts, hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid, misselijkheid, braken en gewrichtspijn, gevolgd door de kenmerkende huiduitslag. Na een wereldwijde vaccinatiecampagne onder leiding van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) werd de ziekte uitgeroeid. Het laatste natuurlijke geval van pokken werd op 14 december 1977 gerapporteerd, en op 8 mei 1980 verklaarde de WHO pokken officieel uitgeroeid.

Vaccinia

Het vacciniavirus is een laboratoriumvirus dat niet voorkomt in de natuur, noch bij mensen, noch bij dieren. De ziekte ontstaat als gevolg van inenting met koepokstof en leidt tot de vorming van huidbultjes ongeveer vier dagen na vaccinatie. Deze bultjes, die pus bevatten, kunnen maximaal twee tot vier centimeter groot worden. Gezwollen lymfeklieren in de oksel en milde koorts zijn andere symptomen. In zeldzame gevallen kan ernstige encefalitis (hersenontsteking) optreden. Hoewel de exacte oorsprong van het vacciniavirus onzeker is, is het van onschatbare waarde gebleken voor de ontwikkeling van het pokkenvaccin. Anno augustus 2024 wordt vaccinatie tegen pokken niet meer aanbevolen, behalve voor specifieke laboratoriummedewerkers.

Lees verder

• Molluscum contagiosum: Huidinfectie met parelwitte letsels
• Virale huidinfectie: Huidinfecties veroorzaakt door virus
• Apenpokken: Tropische virale infectie met koorts en uitslag