Pfeiffer-syndroom: Voortijdige fusie van schedelbotten

Het Pfeiffer-syndroom is een zeldzame genetische aandoening waarbij een voortijdige fusie van de schedel ontstaat. De patiënt heeft bij deze skeletafwijking een abnormaal gevormd hoofd en gezicht. Daarnaast zijn symptomen aan de handen en voeten aanwezig. Na een snelle diagnose gebeurt een symptomatische behandeling om de symptomen van het Pfeiffer-syndroom te behandelen, aangezien een genezing niet mogelijk is. Deze bestaat normaal gezien uit chirurgische correcties. De prognose hangt tot slot af van het type van de aandoening.

• Synoniemen Pfeiffer-syndroom
• Epidemiologie skeletafwijking
• Oorzaken van voortijdige fusie van schedelbotten
• Subtypes
• Symptomen aan gezicht, vingers en tenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose aandoening

Synoniemen Pfeiffer-syndroom

Erfelijkheid.nl en Genetics Home Reference melden volgende synoniemen voor het Pfeiffer-syndroom:

• acrocephalosyndactyly, type 5
• ACS 5
• craniofaciale-skelet-dermatologische dysplasie
• Noack syndrome
• Noack-syndroom
• Pfeiffer syndrome

Epidemiologie skeletafwijking

Het Pfeiffer-syndroom treft ongeveer 1 op de 100.000-120.000 levendgeboren kinderen.

Oorzaken van voortijdige fusie van schedelbotten

Genmutatie

Bij het Pfeiffer-syndroom is een foutje gebeurt in een gen (genmutatie) waardoor de botten zich voor de geboorte fout ontwikkelen. Dit betreft meestal wijzigingen in het FGFR2-gen (bij type 2 en 3), en soms veranderingen in het FGFR1-gen (type 1). Door de genmutatie versnelt de botontwikkeling, waardoor de schedel voortijdig samensmelt in de baarmoeder. Het voortijdig aan elkaar groeien van de botten is in medische termen gekend als ‘craniosynostose’. Normaal gezien gebeurt deze fusie pas wanneer het hoofd de volledige grootte bereikt heft, maar bij het Pfeiffer-syndroom trekken de schedelplaten te vroeg samen. Hierdoor is de schedel niet in staat om om te gaan met de groeiende hersenen, hetgeen resulteert in de typische gezichts- en hoofdafwijkingen.

Overerving

De skeletaandoening kent een autosomaal dominant overervingspatroon. Bij het Pfeiffer-syndroom is met andere woorden één enkele kopie van het foute gen nodig om de stoornis te veroorzaken. Dit afwijkend gen komt van één ouder, of vloeit voort uit een nieuwe genmutatie bij het kind. Een ouder met het Pfeiffer-syndroom heeft voorts vijftig procent kans om de aandoening over te brengen op het kind.

Subtypes

Het Pfeiffer-syndroom bestaat uit drie subtypes.

Type 1

Type 1 kenmerkt zich door een voortijdige samensmelting van de schedelbotten, vingerafwijkingen en teenafwijkingen en een verzonken wangbeen. De neurologische ontwikkeling en het intellectuele vermogen van een patiënt zijn meestal normaal. Soms treedt een vochtophoping op in de hersenen waardoor gehoorverlies ontstaat. Dit type is vrij mild, waardoor de levensduur normaal is bij een correcte behandeling.

Type 2

Patiënten met type 2 hebben een klaverbladvormige schedel, maar ook volgende verschijnselen zijn mogelijk:

• abnormale uitstekende ogen, waardoor het gezichtsvermogen is aangetast
• een ontwikkelingsachterstand
• neurologische complicaties
• samengesmolten ellebooggewrichten
• samengesmolten kniegewrichten
• teenafwijkingen
• vingerafwijkingen

Type 2 veroorzaakt ernstige neurologische tekorten, heeft een slechte prognose en resulteert vaak in een vroege dood.

Type 3

Bij type 3 ontstaan dezelfde beperkingen als bij type 2, maar de klaverbladvormige schedel ontbreekt. De vooruitzichten voor patiënten met Pfeiffer-syndroom type 3 zijn eveneens vaak slecht en leiden vaak tot een vroege dood.

Symptomen aan gezicht, vingers en tenen

Volgende afwijkingen zijn mogelijk bij het Pfeiffer-syndroom:

• een gekneusde neus
• een hoog voorhoofd
• een onderontwikkeling of overontwikkeling van de kaken
• gehoorverlies
• neurologische problemen en een ontwikkelingsachterstand bij type 2 en 3
• ontwikkelingsvertragingen bij type 2 en 3
• samengesmolten elleboog- en kniegewrichten
• slaapapneu
• tandproblemen
• uitpuilende ogen of ver uit elkaar geplaatste ogen
• vingerafwijkingen en/of teenafwijkingen zoals syndactylie (samengesmolten vingers en/of tenen), brachydactylie (korte vingers en/of tenen), extra brede duimen en grote tenen
• zure reflex

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Een diagnose van het Pfeiffer-syndroom gebeurt met behulp van beeldvormende onderzoeken (zoals een röntgenfoto en een CT-scan) en een lichamelijk onderzoek. De arts identificeert zo de aanwezigheid van vroegtijdige botfusies in de schedel, samengesmolten elleboog- en kniegewrichten en vinger- en teenafwijkingen. Verder voert de arts meestal nog een genetisch onderzoek uit om de genmutatie te bevestigen.

Differentiële diagnose

Het Pfeiffer-syndroom doet soms denken aan volgende ziekten:

• het Apert-syndroom
• het Beare-Stevenson syndroom
• het Crouzon-syndroom
• het Muenke-syndroom (afwijkingen aan hoofd en gezicht)
• het Saethre-Chotzen-syndroom (afwijkingen aan hoofd en gezicht, handen en voeten en hersenen)

Het Jackson-Weiss syndroom is verder zeer vergelijkbaar met het Pfeiffer-syndroom. De vingers zijn echter normaal bij het Jackson-Weiss syndroom. Ook is het Jackson-Weiss syndroom veel zeldzamer, daar maar enkele patiënten wereldwijd bekend zijn met de ziekte.

Behandeling

De skeletafwijking is niet te genezen, maar dankzij correctieve chirurgie zijn de meeste botafwijkingen bij het Pfeiffer-syndroom te behandelen. Vaak zijn meerdere chirurgische ingrepen nodig aan de schedel en de gewrichten. De schedeloperatie gebeurt al voor het eerste levensjaar zodat de hersenen en schedel zich normaal kunnen ontwikkelen. Operaties aan de ogen gebeuren meestal ook binnen het eerste levensjaar, op hetzelfde ogenblik als de schedeloperatie. Verder zijn nog ingrepen nodig aan het gezicht (zoals het wangbeen en de kaken), de oren, de handen en de voeten, maar meestal voert de arts deze ingrepen op latere leeftijd uit. Door de ziekte treden mogelijk klachten op aan de ademhalingsspieren. Ook hiervoor is dan chirurgie nodig of krijgt de patiënt een speciaal masker tijdens het slapen (gekend als positieve luchtwegdruk therapie = CPAP). Ook diverse tandreparaties zijn mogelijk vereist. Sommige patiënten hebben tot slot baat bij spraak- en taaltherapie.

Prognose aandoening

Patiënten met het Pfeiffer-syndroom type 1 hebben mogelijk een normale levensduur, tenzij ze lijden aan complicaties van een ziekte en deze geen succesvolle behandeling krijgen. Bij patiënten met type 2 en 3 is de levensduur verkort omdat ademhalingsproblemen en/of neurologische complicaties tot stand komen.

Lees verder

• Craniosynostose: Vroegtijdige fusie van schedelnaden