Pfeiffer-syndroom: Voortijdige fusie van schedelbotten

Het Pfeiffer-syndroom is een zeldzame genetische aandoening waarbij een voortijdige fusie van de schedel ontstaat. Deze skeletafwijking resulteert in een abnormaal gevormd hoofd en gezicht, met bijkomende symptomen aan de handen en voeten. Een snelle diagnose en symptomatische behandeling zijn cruciaal, aangezien een volledige genezing niet mogelijk is. De behandeling bestaat doorgaans uit chirurgische correcties. De prognose hangt af van het type van de aandoening.

• Synoniemen Pfeiffer-syndroom
• Epidemiologie skeletafwijking
• Oorzaken van voortijdige fusie van schedelbotten
• Subtypes
• Symptomen aan gezicht, vingers en tenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose aandoening
• Vervolgzorg en ondersteuning
• Complicaties van het Pfeiffer-syndroom
• Preventie van Pfeiffer-syndroom

Synoniemen Pfeiffer-syndroom

Erfelijkheid.nl en Genetics Home Reference melden de volgende synoniemen voor het Pfeiffer-syndroom:

• acrocephalosyndactyly, type 5
• ACS 5
• craniofaciale-skelet-dermatologische dysplasie
• Noack syndrome
• Noack-syndroom
• Pfeiffer syndrome

Epidemiologie skeletafwijking

Het Pfeiffer-syndroom treft ongeveer 1 op de 100.000-120.000 levendgeboren kinderen.

Oorzaken van voortijdige fusie van schedelbotten

Genmutatie

Bij het Pfeiffer-syndroom is er een mutatie in een gen die leidt tot de voortijdige ontwikkeling van de botten voor de geboorte. Dit betreft meestal veranderingen in het FGFR2-gen (bij type 2 en 3), en soms het FGFR1-gen (type 1). Door deze genmutatie versnelt de botontwikkeling, wat resulteert in de voortijdige fusie van de schedelbeenderen in de baarmoeder. Deze voortijdige fusie van de botten wordt in medische termen ‘craniosynostose’ genoemd. Normaal gesproken vindt deze fusie pas plaats wanneer het hoofd de volledige grootte heeft bereikt, maar bij het Pfeiffer-syndroom trekken de schedelplaten te vroeg samen. Hierdoor kan de schedel de groei van de hersenen niet adequaat opvangen, wat resulteert in de typische gezichts- en hoofdafwijkingen.

Overerving

Het Pfeiffer-syndroom kent een autosomaal dominant overervingspatroon. Dit betekent dat slechts één enkele kopie van het afwijkende gen voldoende is om de aandoening te veroorzaken. Dit afwijkende gen kan van één ouder komen of ontstaan zijn door een nieuwe genmutatie bij het kind. Een ouder met het Pfeiffer-syndroom heeft een kans van vijftig procent om de aandoening op het kind over te dragen.

Subtypes

Het Pfeiffer-syndroom bestaat uit drie subtypes:

Type 1

Type 1 kenmerkt zich door een voortijdige samensmelting van de schedelbotten, afwijkingen aan de vingers en tenen, en een verzonken wangbeen. De neurologische ontwikkeling en het intellectuele vermogen van een patiënt zijn meestal normaal. Soms kan er een vochtophoping in de hersenen optreden, wat kan leiden tot gehoorverlies. Dit type wordt als vrij mild beschouwd, met een normale levensduur bij een juiste behandeling.

Type 2

Patiënten met type 2 hebben een klaverbladvormige schedel, maar kunnen ook de volgende symptomen vertonen:

• abnormale uitstekende ogen, wat het gezichtsvermogen aantast
• een ontwikkelingsachterstand
• neurologische complicaties
• samengesmolten ellebooggewrichten
• samengesmolten kniegewrichten
• teenafwijkingen
• vingerafwijkingen

Type 2 veroorzaakt ernstige neurologische tekorten en heeft een slechte prognose, vaak leidend tot een vroege dood.

Type 3

Bij type 3 komen dezelfde beperkingen voor als bij type 2, maar de klaverbladvormige schedel ontbreekt. De vooruitzichten voor patiënten met Pfeiffer-syndroom type 3 zijn ook vaak slecht, met een hoge kans op vroege dood.

Symptomen aan gezicht, vingers en tenen

Het Pfeiffer-syndroom kan leiden tot de volgende afwijkingen:

• een gekneusde neus
• een hoog voorhoofd
• een onderontwikkeling of overontwikkeling van de kaken
• gehoorverlies
• neurologische problemen en ontwikkelingsachterstand bij type 2 en 3
• ontwikkelingsvertragingen bij type 2 en 3
• samengesmolten elleboog- en kniegewrichten
• slaapapneu
• tandproblemen
• uitpuilende ogen of ver uit elkaar geplaatste ogen
• vingerafwijkingen en/of teenafwijkingen, zoals syndactylie (samengesmolten vingers en/of tenen), brachydactylie (korte vingers en/of tenen), extra brede duimen en grote tenen
• zure reflex

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van het Pfeiffer-syndroom wordt gesteld met behulp van beeldvormende onderzoeken (zoals een röntgenfoto en een CT-scan) en een lichamelijk onderzoek. De arts identificeert zo de aanwezigheid van voortijdige botfusies in de schedel, samengesmolten elleboog- en kniegewrichten, en afwijkingen aan de vingers en tenen. Meestal wordt ook een genetisch onderzoek uitgevoerd om de genmutatie te bevestigen.

Differentiële diagnose

Het Pfeiffer-syndroom kan lijken op de volgende ziekten:

• het Apert-syndroom
• het Beare-Stevenson syndroom
• het Crouzon-syndroom
• het Muenke-syndroom (afwijkingen aan hoofd en gezicht)
• het Saethre-Chotzen-syndroom (afwijkingen aan hoofd en gezicht, handen en voeten, en hersenen)

Het Jackson-Weiss syndroom is verder zeer vergelijkbaar met het Pfeiffer-syndroom. Bij het Jackson-Weiss syndroom zijn de vingers echter normaal. Ook is het Jackson-Weiss syndroom veel zeldzamer, met slechts enkele bekende patiënten wereldwijd.

Behandeling

Het Pfeiffer-syndroom is niet te genezen, maar de meeste botafwijkingen kunnen behandeld worden met correctieve chirurgie. Vaak zijn meerdere chirurgische ingrepen nodig aan de schedel en de gewrichten. De schedeloperatie wordt vaak al voor het eerste levensjaar uitgevoerd om de normale ontwikkeling van de hersenen en de schedel te waarborgen. Oogoperaties worden meestal ook binnen het eerste levensjaar uitgevoerd, samen met de schedeloperatie. Verdere ingrepen aan het gezicht (zoals het wangbeen en de kaken), de oren, de handen en de voeten worden vaak op latere leeftijd uitgevoerd. Daarnaast kunnen er klachten optreden aan de ademhalingsspieren, waarvoor chirurgie of een speciaal masker tijdens het slapen (bekend als positieve luchtwegdruktherapie = CPAP) nodig zijn. Diverse tandreparaties kunnen ook vereist zijn. Sommige patiënten hebben baat bij spraak- en taaltherapie.

Prognose aandoening

Patiënten met het Pfeiffer-syndroom type 1 hebben mogelijk een normale levensduur, mits er geen complicaties optreden en deze adequaat behandeld worden. Voor patiënten met type 2 en 3 is de levensduur doorgaans verkort, vaak als gevolg van ademhalingsproblemen en/of neurologische complicaties.

Vervolgzorg en ondersteuning

Patiënten met het Pfeiffer-syndroom hebben vaak langdurige medische zorg en ondersteuning nodig. Dit omvat regelmatige follow-ups met een team van specialisten zoals chirurgen, fysiotherapeuten, logopedisten en audiologen. Ondersteuning door gespecialiseerde zorgteams en lotgenotengroepen kan ook belangrijk zijn voor het welzijn en de levenskwaliteit van patiënten en hun families.

Complicaties van het Pfeiffer-syndroom

Neurologische complicaties

Bij patiënten met Pfeiffer-syndroom, vooral type 2 en type 3, kunnen ernstige neurologische complicaties optreden. Deze omvatten ontwikkelingsachterstanden, epileptische aanvallen en intellectuele beperkingen. In sommige gevallen kan de voortgang van de neurologische schade leiden tot een ernstige impact op de levenskwaliteit.

Gehoorproblemen

Patiënten met Pfeiffer-syndroom kunnen last hebben van gehoorverlies, vaak als gevolg van afwijkingen in de schedelstructuur en de ontwikkeling van vochtophopingen in de hersenen. Dit kan variëren van mild tot ernstig gehoorverlies, wat kan leiden tot communicatieproblemen en verdere ontwikkelingsvertragingen.

Visuele complicaties

Er kunnen visuele problemen optreden, zoals uitpuilende ogen of een abnormale plaatsing van de ogen. Dit kan leiden tot ernstige visuele beperking en in sommige gevallen tot blindheid indien niet tijdig behandeld.

Ademhalingsproblemen

Door de afwijkingen aan de schedel en de anatomie van de luchtwegen kunnen ademhalingsproblemen ontstaan. Deze kunnen variëren van milde ademhalingsmoeilijkheden tot ernstige obstructie, wat mogelijk aanvullende medische interventie vereist zoals ademhalingsondersteuning of chirurgie.

Hartproblemen

Sommige patiënten met Pfeiffer-syndroom kunnen hartproblemen ervaren als gevolg van de extra druk op het cardiovasculaire systeem door de skeletafwijkingen. Deze problemen kunnen variëren van milde afwijkingen tot ernstige hartaandoeningen die verdere behandeling vereisen.

Problemen met de Handen en Voeten

De afwijkingen aan de handen en voeten, zoals syndactylie (samengesmolten vingers of tenen) en brachydactylie (korte vingers of tenen), kunnen leiden tot functionele beperkingen en problemen met motorische vaardigheden. Dit kan ook invloed hebben op de dagelijkse activiteiten en de algemene mobiliteit van de patiënt.

Preventie van Pfeiffer-syndroom

Het Pfeiffer-syndroom kan niet worden voorkomen, omdat het een genetische aandoening is die voortkomt uit spontane genmutaties of erfelijke factoren. Het is belangrijk om vroege medische evaluatie en genetisch advies te zoeken als er een familiegeschiedenis van het syndroom is of bij verdachte symptomen bij pasgeborenen. Dit kan helpen bij het tijdig herkennen en behandelen van de aandoening.

Lees verder

• Craniosynostose: Vroegtijdige fusie van schedelnaden