Ciguatera-visvergiftiging: Voedselvergiftiging door eten vis

Wereldwijd lopen jaarlijks ongeveer vijftigduizend mensen een ciguatera-visvergiftiging op, wat deze aandoening in 2024 tot één van de meest voorkomende vormen van voedselvergiftiging door besmette vis maakt. Bij deze voedselvergiftiging ontstaan diverse symptomen door het consumeren van bepaalde vissen die toxinen (gifstoffen) bevatten. Enkele veelvoorkomende symptomen zijn een droge mond, braken, buikkrampen en gewrichtspijn. In ernstige gevallen kunnen ademhalingsproblemen en coma optreden. Een onmiddellijke medische opvolging is noodzakelijk, aangezien de symptomen bij sommige patiënten snel kunnen verergeren. Hoewel er geen specifiek antigifmiddel voor ciguatera-toxinen bestaat, is een symptomatische en ondersteunende behandeling cruciaal. De vooruitzichten voor herstel zijn doorgaans goed, maar in sommige gevallen kunnen de symptomen levensbedreigend zijn en leiden tot overlijden.

• Epidemiologie en ziekte in Nederland
• Oorzaken: Besmette vis met ciguatera-toxinen
• Risicofactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van voedselvergiftiging
• Prognose van ciguatera-visvergiftiging
• Complicaties van aandoening
• Preventie
• Tips voor het leven met / omgaan met ciguatera-visvergiftiging
• Behandeling van symptomen
• Langdurige effecten en opvolging
• Misvattingen rond ciguatera-visvergiftiging
• Ciguatera-visvergiftiging komt enkel voor in tropische gebieden
• Het toxine kan worden verwijderd door koken of invriezen
• Ciguatera-visvergiftiging veroorzaakt enkel maag-darmklachten
• Alle vissoorten kunnen ciguatera veroorzaken
• Er bestaat een specifieke behandeling voor ciguatera-visvergiftiging
• Een eerdere besmetting biedt immuniteit tegen toekomstige infecties

Epidemiologie en ziekte in Nederland

RTL Nieuws berichtte in juni 2016 dat jaarlijks circa vijftigduizend personen een ciguatera-visvergiftiging oplopen en hieraan zo'n vijftig patiënten komen te overlijden. Tropische vissen eten algen die besmet zijn met de gifstof (toxine) die bij mensen klachten veroorzaken. Deze algen bevinden zich voornamelijk in het Caribisch gebied en de Grote Oceaan. Vissen zijn bestand tegen de toxinen, maar wanneer mensen uiteindelijk de toxinen eten, ontstaan klachten. RTL Nieuws sprak een Nederlandse toxicoloog die meldt dat dit type visvergiftiging wellicht niet in Nederland tot stand komt door de strenge controle in Nederland. Wel is het mogelijk dat reizigers de ziekte oplopen wanneer ze besmette vis eten in landen waar de controle minder streng is, bijvoorbeeld in de Dominicaanse Republiek.

Oorzaken: Besmette vis met ciguatera-toxinen

Ciguatera is een vorm van voedselvergiftiging die tot stand komt door het eten van (sub)tropische vis die besmet is met zogenaamde ciguatera-toxinen. Ciguatera is een hittebestendige lipide-oplosbare verbinding die giftig is na inname. Meer dan vierhonderd vissoorten zijn gerapporteerd als ciguatoxisch waarvan de barracuda, de rode snapper en de zeebaars het meest betrokken zijn. Het ciguatera-toxine is onschadelijk voor vissen, maar giftig voor de mens. De patiënten lopen de besmetting op door het eten van de (sub)tropische vis.

Risicofactoren

De risicofactoren voor ciguatera-visvergiftiging zijn:

• Eten van tropische vissen zoals barracuda, rode snapper en zeebaars
• Reizen naar tropische gebieden waar ciguatera veel voorkomt
• Inname van vis uit besmette wateren
• Het eten van vis die niet goed gecontroleerd is op ciguatera-toxinen

Symptomen

De aandoening kenmerkt zich door een brede waaier van gastro-intestinale (maag en darmen), neurologische en cardiovasculaire symptomen. Het begin van de symptomen treedt op na enkele minuten tot dertig uur na inname van toxische vissen. De typische kenmerken verschijnen tussen één en zes uur en omvatten buikkrampen, misselijkheid, braken en waterige diarree.

In sommige gevallen treden gevoelloosheid en paresthesieën (tintelingen) van de lippen, de tong en de keel op. Ook koude allodynie behoort tot de mogelijkheden. Hierbij is bij patiënten een verandering van de temperatuurwaarneming aanwezig, waarbij het aanraken van koude oppervlakken een brandend gevoel of een onaangenaam, abnormaal gevoel oplevert.

Andere beschreven kenmerken zijn malaise (een algemeen ziek gevoel), een droge mond (xerostomie), een metaalachtige smaak in de mond, spierpijn, gewrichtspijn, een wazig gezichtsvermogen, fotofobie (een overgevoeligheid voor licht) en voorbijgaande blindheid.

In meer ernstige gevallen zijn hypotensie (een verlaagde bloeddruk), een speekselafscheiding, tranende ogen, een (jeukende) huiduitslag, koude rillingen, kortademigheid, een vertraagde hartslag (bradycardie), een coma en ademhalingsverlamming gemeld. Kinderen ervaren doorgaans zelden symptomen.

Diagnose en onderzoeken

Het toxine is geurloos en smaakloos en koken vernietigt het toxine niet. Dit betekent dat het niet mogelijk is om op het uiterlijk of de smaak te beoordelen of de vis giftige stoffen bevat. Een diagnostisch instrument voor het identificeren van de vorm van voedselvergiftiging is niet mogelijk, maar de arts bekijkt wel de symptomen en bevraagt de patiënt over het recent eten van vis, hetgeen meestal voldoende duidelijk is voor het stellen van de diagnose.

Behandeling van voedselvergiftiging

De behandeling van de visvergiftiging is symptomatisch gericht, hoewel bij enkele patiënten atropine sommige van de cardiovasculaire en gastro-intestinale tekenen doet verminderen. Verder adviseren sommige artsen om houtskool (tegengif) toe te dienen in combinatie met het leegpompen van de maag. De houtskool absorbeert het toxine indien dit maximaal vier uur na de inname wordt gegeven.

Verder is een toediening met vocht noodzakelijk indien uitdrogingsverschijnselen aanwezig zijn. Voorts zijn osmotische diuretica (plaspillen) beschikbaar voor het verminderen van de symptomen. Ook zijn vrij verkrijgbare pijnstillers (NSAID’s) nuttig voor het verlichten van de pijn. De patiënten krijgen tot slot het advies om geen thee, chocolade, koffie, alcohol, vis, noten en notenolie in te nemen na blootstelling aan het ciguatera-toxine omdat ze soms terugkerende of verergerde symptomen veroorzaken.

Prognose van ciguatera-visvergiftiging

De hersteltijd duurt 48 uur tot één week bij patiënten met milde symptomen. Patiënten met ernstige klachten genezen meestal binnen één tot enkele weken.

Complicaties van aandoening

Circa één op de tien patiënten met ernstige symptomen komt te overlijden als gevolg van een ciguatera-visvergiftiging. Doorgaans komen echter maar 0,5% van alle patiënten met de visvergiftiging te overlijden.

Preventie

Personen kunnen de kans op ciguatera-visvergiftiging verminderen door:

• Vermijden van het eten van tropische vissen zoals barracuda, rode snapper en zeebaars, vooral in gebieden waar ciguatera bekend is
• Ervoor zorgen dat vis goed gecontroleerd is op ciguatera-toxinen voordat deze gegeten wordt
• Het vermijden van vis uit besmette wateren of uit gebieden met onvoldoende voedselveiligheidscontroles
• Bij reizen naar tropische gebieden voorzichtig zijn met het eten van vis en bij voorkeur kiezen voor vis uit betrouwbare bronnen

Tips voor het leven met / omgaan met ciguatera-visvergiftiging

Behandeling van symptomen

Na het eten van besmette vis kunnen symptomen zoals misselijkheid, braken, buikpijn, spierzwakte en neurologische klachten optreden. Het is essentieel om snel medische hulp in te roepen voor symptomatische behandeling en eventueel gebruik van medicijnen om de symptomen te verlichten. Zorg ervoor dat je voldoende vocht binnenkrijgt om uitdroging door braken te voorkomen.

Langdurige effecten en opvolging

Sommige mensen kunnen langdurige neurologische symptomen ervaren, zoals gevoelloosheid, tintelingen of spierzwakte. Deze symptomen kunnen maanden aanhouden. Regelmatige opvolging door een arts is noodzakelijk om het herstel te monitoren en om te zorgen voor een adequate behandeling van langdurige effecten. Het vermijden van vissoorten die risico op besmetting met ciguatoxine hebben, is van cruciaal belang om herhaling van vergiftiging te voorkomen.

Misvattingen rond ciguatera-visvergiftiging

Ciguatera-visvergiftiging is een voedselvergiftiging die wordt veroorzaakt door het consumeren van vis die besmet is met ciguatoxine, een toxine dat wordt geproduceerd door microscopische algen. Er bestaan veel misverstanden over deze aandoening, wat kan leiden tot verkeerde diagnoses en inadequate behandelingen.

Ciguatera-visvergiftiging komt enkel voor in tropische gebieden

Hoewel ciguatera-visvergiftiging voornamelijk voorkomt in tropische en subtropische wateren, zoals de Caraïben en de Stille Oceaan, kan besmette vis ook elders worden verhandeld en geconsumeerd. Dit betekent dat mensen buiten deze gebieden ook risico lopen, vooral als ze exotische vissoorten eten.

Het toxine kan worden verwijderd door koken of invriezen

Een veelvoorkomende misvatting is dat hitte of koude het ciguatoxine kan vernietigen. In werkelijkheid is het toxine hittebestendig en blijft het actief, ongeacht of de vis wordt gekookt, gebakken, gegrild of ingevroren. Hierdoor blijft het risico op vergiftiging aanwezig, ongeacht de bereidingswijze.

Ciguatera-visvergiftiging veroorzaakt enkel maag-darmklachten

Hoewel maag-darmklachten zoals misselijkheid, braken en diarree veelvoorkomende symptomen zijn, kan ciguatera-visvergiftiging ook neurologische en cardiovasculaire symptomen veroorzaken. Patiënten kunnen tintelingen, omgekeerde temperatuurwaarneming en spierzwakte ervaren. Daarnaast kan het de bloeddruk verlagen en leiden tot hartritmestoornissen.

Alle vissoorten kunnen ciguatera veroorzaken

Niet alle vissoorten zijn vatbaar voor ciguatoxine. Het toxine hoopt zich voornamelijk op in roofvissen die bovenaan de voedselketen staan, zoals barracuda, snapper en murene. Kleinere vissoorten die lager in de voedselketen staan, vormen doorgaans geen risico.

Er bestaat een specifieke behandeling voor ciguatera-visvergiftiging

Er is geen specifieke antidotum voor ciguatera-visvergiftiging. De behandeling is symptomatisch en kan onder andere bestaan uit het toedienen van intraveneuze vloeistoffen en bloedonderzoeken om de elektrolytenbalans te controleren. In ernstige gevallen kunnen patiënten medische zorg nodig hebben om complicaties te beheersen.

Een eerdere besmetting biedt immuniteit tegen toekomstige infecties

In tegenstelling tot sommige infectieziekten, biedt een eerdere blootstelling aan ciguatoxine geen immuniteit. Sterker nog, herhaalde blootstelling kan de ernst van de symptomen verergeren, waardoor patiënten bij een tweede vergiftiging sneller en ernstiger reageren.

Ciguatera-visvergiftiging is een serieuze aandoening die wereldwijd een risico vormt voor visconsumenten. Bewustwording en preventie zijn essentieel om besmetting te voorkomen en de juiste medische zorg te bieden.

Lees verder

• Voedselvergiftiging: Diarree door inname van besmet voedsel
• Scombroid visvergiftiging: Symptomen na eten besmette vis