Vaginisme: Samentrekkingen (spasmen) van spieren rond vagina

Vaginisme (vaginismus, vaginodynie) is een aandoening waarbij ongewild krampen (spasmen) van de spieren rond de vagina ontstaan. Deze vervelende aandoening resulteert uit (een combinatie van) fysieke en emotionele uitlokkende factoren. De spasmen doen de vagina sluiten, hetgeen seksuele activiteiten, het inbrengen van een tampon en medische onderzoeken belemmert. De vrouw ervaart immers pijn en spierspasmen. Via enkele behandelingen is het bij de meeste vrouwen mogelijk om het probleem te verhelpen. Het is wel belangrijk om vaginisme te laten behandelen omdat de aandoening anders verergert en dit ook zorgt voor andere complicaties.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Emotionele risicofactoren
• Fysieke risicofactoren
• Vormen van samentrekkingen van spieren rond vagina
• Primair vaginisme
• Secundair vaginisme
• Globaal vaginisme
• Situationeel vaginisme
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Vaginisme is een aandoening die vooral vrouwen treft, met een prevalentie die varieert afhankelijk van de populatie en de onderzochte steekproef. De aandoening komt voor bij ongeveer 1 op de 2.000 vrouwen, hoewel het exacte aantal moeilijk te bepalen is vanwege onderrapportage en variërende diagnosetijdstippen. Vaginisme kan op elke leeftijd optreden, maar wordt vaak gediagnosticeerd bij jonge vrouwen die voor het eerst seksuele ervaringen opdoen of die medische onderzoeken ondergaan. Er zijn geen significante verschillen in prevalentie tussen verschillende etnische groepen, maar culturele factoren kunnen invloed hebben op de frequentie en ernst van de aandoening.

Oorzaken

De exacte oorzaken van vaginisme zijn niet volledig begrepen, maar het ontstaan van de aandoening wordt vaak toegeschreven aan een combinatie van emotionele en fysieke factoren. De onwillekeurige samentrekking van de vaginale spieren kan veroorzaakt worden door psychologische factoren zoals angst, stress of trauma, maar ook door fysieke factoren zoals pijn, infecties of anatomische afwijkingen. In veel gevallen kan de oorzaak niet precies worden vastgesteld, maar het is belangrijk om een grondige evaluatie te ondergaan om de mogelijke onderliggende oorzaken te identificeren en te behandelen.

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van vaginisme. Deze omvatten:

Emotionele risicofactoren

Emotionele factoren die bijdragen aan vaginisme omvatten:

• angst om pijn te krijgen
• een onplezierig medisch onderzoek
• een slechte eerste seksuele ervaring
• ervaringen uit de kindertijd: opvoeding, blootstelling aan seksuele beelden, bijvoorbeeld een overtuiging dat seks beschamend of verkeerd is
• faalangst, schuldgevoelens
• problemen met een seksuele partner: een beledigende partner, kwetsbare gevoelens
• seks vies vinden
• traumatische levensgebeurtenissen: verkrachting, een geschiedenis van misbruik
• vrees voor een te kleine vagina

Fysieke risicofactoren

Ook fysieke risicofactoren zijn geassocieerd met vaginisme:

• afwijkingen van het hymen (maagdenvlies)
• bijwerkingen van medicatie
• chirurgie aan het bekkengebied
• cystes
• de bevalling
• de menopauze
• een aangeboren afwijking waarbij het bekken teveel naar voor gekanteld is
• een infectie: een urineweginfectie of een infectie zoals candidiasis, Trichomonas, Gardnerella, …
• een ontoereikend voorspel
• endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw)
• kanker
• lichen sclerosus (huidaandoening aan het urogenitale gebied)
• littekenweefsel
• tumoren
• vaginale droogheid
• vaginale letsels
• vestibulitis

Vormen van samentrekkingen van spieren rond vagina

Zowel een primaire als secundaire vorm zijn mogelijk, al komt een combinatie ook af en toe voor.

Primair vaginisme

Primair vaginisme is ook gekend als ‘psychisch vaginisme’. Dit duidt op de spasmen van de spieren rond de vagina die al vanaf het begin en ook levenslang aanwezig zijn. Primair vaginisme ervaren vrouwen vaak tijdens de eerste poging tot geslachtsgemeenschap; de mannelijke partner is niet in staat zijn penis in de vagina te steken. Ook het gebruik van tampons en het uitvoeren van gynaecologische onderzoeken is bemoeilijkt.

Secundair vaginisme

De secundaire vorm van vaginisme komt vaker voor en verschijnt in elk mogelijk stadium van het leven. Dit ontstaat door organische pijnverwekkende oorzaken zoals een stug maagdenvlies, een infectie, de menopauze, een traumatische gebeurtenis, een medische aandoening, relatieproblemen, een operatie, de bevalling, …

Globaal vaginisme

Wanneer vaginisme in alle situaties met elk object aanwezig is, is sprake van globaal vaginisme.

Situationeel vaginisme

Situationeel vaginisme is alleen aanwezig in bepaalde situaties; bijvoorbeeld bij de geslachtsgemeenschap maar niet tijdens gynaecologische onderzoeken of het inbrengen van tampons.

Symptomen

Een vrouw met vaginisme ervaart ongecontroleerde (onwillekeurige) samentrekkingen van de spieren in de vagina (bekkenbodemspieren). Deze samentrekkingen kunnen optreden bij het inbrengen van een tampon, tijdens de geslachtsgemeenschap of bij medische onderzoeken. De symptomen omvatten:

• pijn bij het inbrengen van tampons of tijdens geslachtsgemeenschap
• onmogelijkheden om een tampon in te brengen of seksuele activiteiten uit te voeren
• pijn en ongemak tijdens medische onderzoeken
• soms gegeneraliseerde spierspasmen en tijdelijke ademhalingsproblemen

De symptomen kunnen variëren van mild ongemak tot ernstige pijn en belemmeren de dagelijkse activiteiten. In sommige gevallen verdwijnen de symptomen wanneer het object uit de vagina is verwijderd, maar dit is niet altijd het geval.

Alarmsymptomen

Als vaginisme ernstige symptomen veroorzaakt, kunnen de volgende alarmsymptomen optreden:

• aanhoudende pijn die niet afneemt met rust
• toegenomen zwelling of vergroting van de cyste
• ontbreken van verbetering na behandelingen
• terugkerende of verergerende symptomen na initiële verbetering

Een voelbare knobbel kan ook een alarmsymptoom zijn dat medisch advies vereist.

Diagnose en onderzoeken

Het diagnosticeren van vaginisme vereist een uitgebreide evaluatie door zorgverleners, waaronder gynaecologen, fysiotherapeuten, sekstherapeuten en psychologen. De diagnose omvat:

• een grondige medische geschiedenis
• een bloedonderzoek
• een urineonderzoek
• een volledig lichamelijk onderzoek om andere aandoeningen uit te sluiten
• een eenvoudig gynaecologisch onderzoek om de symptomen te evalueren

Het doel van deze onderzoeken is om zowel fysieke als emotionele oorzaken van vaginisme vast te stellen en een passende behandelstrategie te ontwikkelen.

Behandeling

De behandeling van vaginisme richt zich op het verlichten van de symptomen en het aanpakken van de onderliggende oorzaken. De behandelopties kunnen omvatten:

• progressieve desensitisatie door middel van oefeningen om de spieren rond de vagina te leren beheersen en ontspannen het gebruik van steeds grotere voorwerpen om de tolerantie voor vaginale penetratie op te bouwen bekkenspieroefeningen om de bekkenbodemspieren te versterken en te ontspannen psychotherapie voor vrouwen die vaginisme ontwikkelen door angst of trauma gesprekken met een seksuoloog om emotionele en relationele problemen aan te pakken

Het doel van de behandeling is om de vrouw te helpen comfortabel te worden met vaginale penetratie en om de symptomen te verlichten.

Prognose

De vooruitzichten voor vrouwen met vaginisme zijn over het algemeen uitstekend, vooral wanneer de aandoening tijdig en effectief wordt behandeld. De meeste vrouwen ervaren aanzienlijke verbeteringen na behandeling en kunnen weer normaal deelnemen aan seksuele activiteiten en medische onderzoeken. De behandelingsresultaten zijn meestal positief, met een aanzienlijke vermindering van de symptomen en een verbetering van de kwaliteit van leven.

Complicaties

Onbehandeld vaginisme kan leiden tot verschillende complicaties:

• verhoogde angst en stress over seksuele activiteiten
• verhoudingproblemen door vermijdingsgedrag
• langdurige en verergerde spiersamentrekkingen
• moeilijkheden bij het ondergaan van gynaecologische onderzoeken, wat kan leiden tot een vertraging in de diagnose en behandeling van andere aandoeningen
• de noodzaak van gynaecologische onderzoeken onder algehele narcose in sommige gevallen

Vaginisme kan dus een aanzienlijke impact hebben op de fysieke en emotionele gezondheid van een vrouw, evenals op haar relaties en algehele welzijn.

Preventie

Hoewel vaginisme moeilijk te voorkomen is, kunnen bepaalde maatregelen helpen om het risico te verkleinen of de symptomen te beheersen:

• bewustwording en educatie over de aandoening en de oorzaken ervan
• het bevorderen van open communicatie over seksuele problemen en angsten met een partner
• het zoeken van tijdige medische en psychologische hulp bij symptomen of risicofactoren
• het aanleren van ontspanningstechnieken en het ontwikkelen van copingmechanismen voor stress en angst
• het regelmatig ondergaan van gynaecologische controles om eventuele fysieke
• problemen tijdig te identificeren

Door deze preventieve maatregelen kunnen vrouwen mogelijk de symptomen van vaginisme verminderen en hun algehele seksuele en emotionele gezondheid verbeteren.