Acute stralingsziekte: Ziekte na blootstelling aan straling

Acute stralingsziekte: Ziekte na blootstelling aan straling Stralingsziekte verwijst naar de schadelijke acute, vertraagde of chronische effecten die ontstaan als gevolg van de blootstelling aan ioniserende straling. Ioniserende straling vindt plaats wanneer de atoomkern van een onstabiel atoom vervalt en ioniserende deeltjes vrijgeeft. Wanneer deze deeltjes in contact komen met organisch materiaal, zoals menselijk weefsel, ontstaat schade aan deze weefsels als de niveaus hoog genoeg zijn in een korte tijdsperiode. Veel systemen zijn aangetast bij acute stralingsziekte. De ernst van de symptomen hangt af van de stralingsdosis, de doseringssnelheid, het getroffen lichaamsgebied en de periode die verstrijkt na de blootstelling. Er is geen remedie voor de stralingsschade, maar het is wel mogelijk om ondersteunend en preventief op te treden.

Oorzaken

Allerlei hoogenergetische röntgenstralen en andere radioactieve materialen die inzetbaar zijn voor het stellen van een diagnose en voor een medische behandeling veroorzaken mogelijk acute stralingsziekte. Andere potentiële stralingsbronnen zijn onder andere kernreactoren, straling door atoombommen, circulaire deeltjesversnellers en lineaire versnellers. Acute stralingsziekte is het gevolg van een penetrerende straling naar de meeste of alle delen van het lichaam in een korte periode, meestal een paar minuten. Een patiënt met elk type ernstige acute stralingsziekte doorloopt meestal drie stadia: de prodromale fase, de latente fase en de openlijke of manifese fase.

Ziektefasen en symptomen

Prodromale fase

Misselijkheid, braken, diarree en malaise (een algemeen ziek gevoel) treden op bij doses van ongeveer 1 Gy. Deze fase houdt enkele minuten tot enkele dagen aan.

Latente fase

De symptomen uit de prodromale fase verdwijnen en de patiënt lijkt genezen gedurende enkele uren tot zelfs weken.

Openlijke of manifeste fase

Na twee à drie weken dalen alle witte bloedcellen en bloedplaatjes in het lichaam. Daarna treedt een specifieke ziektefase op.

Hemopoëtisch syndroom
Na een absorptie van 2-10 Gy ontstaan bij patiënten volgende tekenen: een verlies van eetlust (anorexia), koorts, malaise, misselijkheid en braken die maximaal is binnen zes tot twaalf uur na de blootstelling. Vervolgens ontstaat een periode van verbetering gedurende enkele uren. Daarna verliezen de lymfeklieren, de milt en het beenmerg hun functie. Lymfocyten (type witte bloedcellen) zijn bijzonder gevoelig voor stralingsschade. Ernstige lymfopenie (tekort aan lymfocyten) ontwikkelt zich over meerdere dagen. Een afname van granulocyten (gekorrelde witte bloedcellen) en bloedplaatjes volgt twee tot drie weken later. In het beenmerg vindt namelijk geen vorming van nieuwe cellen plaats. Dit resulteert eveneens in trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes) met bloedingen als gevolg. Door pancytopenie (afname van alle bloedcellen) krijgt de patiënt vaak te maken met overweldigende infecties, met een hoge mortaliteit. Overlevenden met het hemopoëtisch syndroom kampen op lange termijn mogelijk met onvruchtbaarheid.

Gastro-intestinaal syndroom
Doses >6 Gy veroorzaken braken enkele uren na blootstelling. Dit stopt dan, om vervolgens circa vier dagen later terug te komen, vergezeld door diarree. De villeuze bekleding van de darm raakt leeg. Onhandelbare bloedige diarree volgt, met elektrolytenstoornissen, uitdrogingsverschijnselen (dehydratie), een secundaire infectie en soms de dood als gevolg. Bij zwangere vrouwen is de ontwikkeling van een misgeboorte (teratogenese) een zwangerschapscomplicatie.

CZS-syndroom
Blootstellingen van >30 Gy tasten het centraal zenuwstelsel aan. De patiënt presenteert zich dan met misselijkheid, braken, angst, verwardheid, desoriëntatie, bewustzijnsverlies en coma. De dood als gevolg van hersenoedeem (zwelling van de hersenen) volgt veelal binnen de 36 uur. Overlevenden lijden vaak aan cataract (oogziekte met vertroebeling van de ooglens).

Stralingsdermatitis
Erytheem (roodheid van de huid), purpura (onderhuidse, iets grotere bloedingen), blaarvorming en een secundaire huidinfectie treden op bij stralingsdermatitis. Het totaal verlies van lichaamshaar is een slecht prognostisch teken en volgt meestal na een blootstelling van >5 Gy. Een nieuwvorming (tumor) ontstaat vaak op de lange termijn.

Late effecten van blootstelling aan straling

Overlevenden van de Amerikaanse nucleaire bomaanslag op Hiroshima en Nagasaki leverden gegevens over langetermijn-stralingseffecten. De patiënt loopt een hoger risico op het ontwikkelen van acute myeloïde leukemie, huidkanker (en dan vooral een plaveiselcelcarcinoom), schildklierkanker en speekselklierkanker. Ernstigere of sterk gelokaliseerde blootstelling veroorzaakt haarverlies, huidzweren en huidverlies, een verdikking van de huid (keratose) en vasculaire veranderingen in de huid (telangiëctasieën). Onvruchtbaarheid, teratogenese, cataract en nierfalen zijn ook late gevolgen, die zich jaren na blootstelling ontwikkelen.

Behandeling van acute stralingsziekte

Acute stralingsziekte is een noodgeval. De patiënt moet zo snel mogelijk vervuilde kledij verwijderen om de absorptie van de initiële stralingsdosis te verminderen. Ook moet de patiënt overvloedig gespoeld worden met water en speciale oplossingen zoals EDTA. EDTA staat voor ethyleendiaminetetra-azijnzuur, een chelaatvormer die veel radioactieve isotopen bindt. De behandeling verloopt voorts grotendeels ondersteunend. De arts behandelt (preventief) een infectie, een bloeding en vochtverlies. Accidentele ingestie van, of blootstelling aan, botzoekende radio-isotopen (bijvoorbeeld strontium-90 en cesium-137) behandelt de arts met chelaatvormende middelen (zoals EDTA) en massale doses via de mond ingenomen calcium. Radio-jodiumverontreiniging behandelt de arts onmiddellijk met kaliumjodide om radioactief jodiumabsorptie door de schildklier te blokkeren. Bij kleine radioactieve prikwonden is het van belang deze krachtig schoon te maken en besmet weefsel te spoelen en verwijderen.

Lees verder

© 2018 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Stralingsziekte en de symptomenStralingsziekte en de symptomenStralingsziekte is een ziekte die vrijwel altijd optreedt door blootstelling aan radioactieve of ioniserende straling. W…
Acute stralingsziekte - Oorzaken en symptomenAcute stralingsziekte - Oorzaken en symptomenMet acute stralingsziekte duidt men de reactie van het lichaam op radioactieve straling die ontstaat binnen 24 uur na de…
Kernramp Japan: gevolgen overdosis straling op gezondheidKernramp Japan: gevolgen overdosis straling op gezondheidDe straling in en rond de door de aardbeving en tsunami zwaar getroffen kerncentrales in het Japanse Fukushima, blijft n…
Soorten leukemie: de symptomen, oorzaken en behandelingSoorten leukemie: de symptomen, oorzaken en behandelingEr zijn verschillende soorten leukemie, zoals acute leukemie, chronische lymfatische leukemie (CLL) en chronische myeloi…

Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)Bij gewrichtspijn (artralgie) ontstaat pijn in één of meerdere gewrichten. Dit verschijnt door een onderliggende aandoen…
Pagofagie: IJsverslaving door ijzertekort in het bloedPagofagie: IJsverslaving door ijzertekort in het bloedPagofagie is een zeldzame aandoening waarbij patiënten (vooral kinderen en zwangere vrouwen) verslaafd zijn aan ijs dat…
Bronnen en referenties
  • Geraadpleegd op 25 januari 2018:
  • Acute radiation sickness, boek: Clinical Medicine, Door: Parveen Kumar, Michael Clark, Uitgever: Elsevier, ISBN: 9780702029936, blz. 958
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Overview, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/radiation-sickness/symptoms-causes/syc-20377058
  • Radiatin sickness, https://medlineplus.gov/ency/article/000026.htm
  • Radiation poisoning: Sources, effects, and treatment, https://www.medicalnewstoday.com/articles/219615.php
  • Radiation sickness, http://nch.adam.com/content.aspx?productId=117&pid=1&gid=000026
  • Radiation sickness, https://rarediseases.org/rare-diseases/radiation-sickness/
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 04-05-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.