Stralingsdermatitis: Symptomen aan huid door radiotherapie

Stralingsdermatitis (radiodermatitis) is één van de bijwerkingen van radiotherapie voor de behandeling van kanker. Bij het bestrijden van kankercellen worden ook huidcellen beschadigd door radiotherapie. De ernst van de veel voorkomende aandoening varieert. Roodheid, een droge huid of een schilferende huid zijn vaak voorkomende symptomen van deze huidaandoening. Diverse zelfzorgmaatregelen zijn inzetbaar om de huidirritatie en jeuk te verlichten. Af en toe zet de arts medicijnen of een andere medische behandeling in om de symptomen onder controle te krijgen. In de meeste gevallen verdwijnen de huidproblemen nadat de radiotherapie voltooid is, maar bij sommige patiënten houden de tekenen wel langer aan.

• Synoniemen van stralingsdermatitis
• Epidemiologie van huidklachten door radiotherapie
• Oorzaken: Door straling op de huid
• Risicofactoren van bijwerking van kankerbehandeling
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Droge, dunne, rode en schilferende huid
• Alarmsymptomen
• Zelfzorg
• Geïrriteerde huid verminderen
• Jeuk verminderen
• Andere nuttige tips
• Professionele medische zorg
• Prognose van huidklachten door behandeling via bestraling
• Complicaties

Synoniemen van stralingsdermatitis

Andere termen voor stralingsdermatitis zijn ‘dermatitis e radii röntgen’ en ‘radiation dermatitis’.

Epidemiologie van huidklachten door radiotherapie

Circa 85 tot 95 procent van de patiënten die bestraling krijgen voor de behandeling van kanker, ervaart een milde tot matige vorm van stralingsdermatitis.

Oorzaken: Door straling op de huid

Deze vaak voorkomende aandoening ontstaat wanneer radiotherapie de buitenste huidlagen van een patiënt beschadigt. Bij radiotherapie worden hoogenergetische golven gebruikt, zoals röntgenstralen of gammastraling. Deze stralen vernietigen of beschadigen kankercellen. Deze stralen maken kleine breuken in het DNA in de cellen, waardoor de cellen niet meer kunnen groeien en zich ook niet meer kunnen delen. Tijdens de behandeling zijn ook normale cellen blootgesteld die zich in de buurt van de kankercellen bevinden. De huidcellen worden eveneens aangetast door stralingsdermatitis. Meestal herstellen de cellen zich en keren ze terug naar een normale status zodra de radiotherapie voltooid is.

Risicofactoren van bijwerking van kankerbehandeling

Aandoeningen

Bepaalde ziekten en syndromen verhogen het risico van stralingsdermatitis. Deze omvatten:

• ataxia telangiectasia
• bepaalde infectieziekten, zoals hiv
• bindweefselziekten zoals systemische lupus erythematosus, systemische sclerose (aandoening met symptomen aan huid en organen) of een gemengde bindweefsel ziekte
• chromosomale breuken-syndromen, zoals Fanconi anemie (tekort van alle bloedcellen en bijkomende afwijkingen) en het Bloom-syndroom (afwijkingen aan gestalte, huid en gezicht)
• genetische aandoeningen die het epidermale DNA aantasten, zoals het basaalcelnaevus syndroom
• nierfalen
• suikerziekte

Omgevingsfactoren

In een aantal gevallen ontstaat stralingsdermatitis sneller tijdens radiotherapie. Patiënten hebben een hogere kans op huidproblemen als ze:

• bepaalde genen hebben waardoor ze meer vatbaar zijn voor stralingsdermatitis
• bestraling van het hoofd, de nek, de borst, de borstwand, de vulva of in de buurt van de anus krijgen
• een hoge dosis radiotherapie krijgen
• een oudere leeftijd hebben
• een slechte huidsterkte hadden voordat de radiotherapie gestart werd
• ondervoed zijn
• ook chemotherapie krijgen
• overlappende huidplooien hebben
• radiotherapie gedurende een lange periode krijgen
• radiotherapie op een groot deel van het lichaam krijgen
• roken
• zwaarlijvig zijn

Symptomen: Droge, dunne, rode en schilferende huid

De milde tot ernstige symptomen verschijnen alleen op de huidgebieden die blootgesteld geweest zijn aan de straling. Meestal verschijnen de klachten enkele dagen of weken nadat de radiotherapie gestart is, afhankelijk van de stralingsdosis en de gevoeligheid van de huid van een patiënt. Symptomen van stralingsdermatitis zijn onder meer:

• blaren of huidzweren
• een droge, schilferende huid
• een dunnere en zwakkere huid
• een zwelling van de huid (oedeem)
• roodheid van de huid (erytheem)

Alarmsymptomen

Treden één of meer van volgende symptomen op, dan is het belangrijk om dit te bespreken met het kankerzorgteam:

• blaren, een felrode huid of korstjes op de huid
• een gelige huid (geelzucht)
• een huiduitslag die verergert na het gebruik van crèmes of zalven
• een open of bloedende huid
• een zeer ruwe, pijnlijke huid
• jeuk die na twee of meer dagen niet verdwijnt
• tekenen van een huidinfectie, zoals pus of gevoeligheid in de buurt van een beschadigde huid
• theegekleurde urine (donkere urine)

Zelfzorg

Geïrriteerde huid verminderen

Een droge huid is vaak rood, ruw en schilferig, of anders zijn barstjes (gebarsten huid) of bloedingen aanwezig bij stralingsdermatitis. Volgende tips zijn dan nuttig:

• beschermende kledij dragen of een zonnebrandmiddel met een zeer hoge zonbeschermingsfactor gebruiken bij het naar buiten gaan
• de huid tijdens het wassen niet schrobben
• eau de colognes of aftershave met alcohol vermijden
• een elektrisch scheerapparaat gebruiken
• mineraal- of babyolie aanbrengen in badwater of aanbrengen op een vochtige huid na een douche
• twee keer per dag een alcoholvrij vochtinbrengend middel gebruiken
• veel vloeistoffen drinken
• zich wassen met koud of warm water

Jeuk verminderen

Als de huid jeukt, is het nuttig om de huid te kalmeren:

• baking soda in plaats van deodorant gebruiken
• baking soda, badolie of een netje havermout aan badwater toevoegen
• calamine lotion of toverhazelaar toepassen
• een milde, ongeparfumeerde zeep gebruiken
• in warm water baden
• op alcohol gebaseerde huidproducten vermijden
• veel vloeistof drinken
• voldoende rusten

Krabben is uit den boze, want dit leidt tot zweervorming en littekens. De jeuk kalmeren is mogelijk door een zak gebroken ijs in een vochtige handdoek te wikkelen en deze op de jeukende huid te plaatsen.

Andere nuttige tips

Andere goede adviezen zijn:

• de nagels schoon en kort houden om krassen te voorkomen
• losse, zachte kleding dragen
• schone stoffen handschoenen aandoen
• zachtjes over de huid wrijven in plaats van te krabben (waardoor het huidoppervlak breekt)

Professionele medische zorg

Bij slaapproblemen door de jeuk schrijft de arts medicatie voor om de jeukende huid te verzachten. De arts schrijft verder vaak topische (op de huid aangebrachte) corticosteroïdencrème voor. Als de huidirritatie gepaard gaat met netelroos (jeukende witte of rode striemen op de huid), kortademigheid of een zwelling van de keel of een gezwollen gezicht, wijst dit mogelijk op een ernstige allergische reactie. Bij een anafylactische shock (ernstige allergische reactie) is dringende medische hulp vereist.

Prognose van huidklachten door behandeling via bestraling

Meestal verdwijnen de klachten nadat de kankerbehandeling beëindigd is. In sommige gevallen houden de huidklachten jaren aan nadat de radiotherapie is voltooid.

Complicaties

In ernstige gevallen is de huid gebroken en dan is deze vatbaar voor infecties. Soms ontstaan deze effecten ook weken of jaren na het beëindigen van de radiotherapie. Patiënten met ernstige tekenen hebben een beperkt bewegingsbereik in de getroffen ledematen, waardoor de dagelijkse activiteiten verstoord zijn. Het is dan voor patiënten bijvoorbeeld lastig om kleding te dragen op de overgevoelige plekken.

Lees verder

• Acute stralingsziekte: Ziekte na blootstelling aan straling
• Bestralingsenteritis: Schade aan darmen door radiotherapie
• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker