Stralingsdermatitis: Symptomen aan huid door radiotherapie

Stralingsdermatitis (radiodermatitis) is één van de bijwerkingen van radiotherapie voor de behandeling van kanker. Bij het bestrijden van kankercellen worden ook huidcellen beschadigd door radiotherapie. De ernst van de veel voorkomende aandoening varieert. Roodheid, een droge huid of een schilferende huid zijn vaak voorkomende symptomen van deze huidaandoening. Diverse zelfzorgmaatregelen zijn inzetbaar om de huidirritatie en jeuk te verlichten. Af en toe zet de arts medicijnen of een andere medische behandeling in om de symptomen onder controle te krijgen. In de meeste gevallen verdwijnen de huidproblemen nadat de radiotherapie voltooid is, maar bij sommige patiënten houden de tekenen wel langer aan.

• Synoniemen van stralingsdermatitis
• Epidemiologie van huidklachten door radiotherapie
• Mechanisme van stralingsdermatitis
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen voor stralingsdermatitis
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken bij stralingsdermatitis
• Zelfzorg
• Geïrriteerde huid verminderen
• Jeuk verminderen
• Andere nuttige tips
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met stralingsdermatitis
• Zorg goed voor je huid
• Bescherm je huid tegen verdere schade
• Verlicht pijn en ongemak
• Vermijd straling bij huidbeschadiging
• Raadpleeg je zorgteam regelmatig
• Monitor de huid regelmatig
• Pas het voedingspatroon aan voor een snelle genezing
• Misvattingen rond stralingsdermatitis
• Stralingsdermatitis is alleen ernstig bij hoge stralingsdoses
• Stralingsdermatitis is altijd zichtbaar na een behandeling
• Stralingsdermatitis is alleen een tijdelijke huidaandoening
• Stralingsdermatitis kan voorkomen worden door gewoon de huid te hydrateren
• Stralingsdermatitis heeft geen invloed op andere medische behandelingen
• Stralingsdermatitis komt alleen voor bij patiënten die behandeld worden voor kanker
• Stralingsdermatitis is altijd pijnlijk

Synoniemen van stralingsdermatitis

Andere termen voor stralingsdermatitis zijn ‘dermatitis e radii röntgen’ en ‘radiation dermatitis’.

Epidemiologie van huidklachten door radiotherapie

Stralingsdermatitis, een ontstekingsreactie van de huid als gevolg van blootstelling aan ioniserende straling, komt veelvuldig voor bij patiënten die worden behandeld met radiotherapie. De prevalentie en ernst van stralingsdermatitis hangen nauw samen met de behandelingsmodaliteiten en kenmerken van de patiënt.

Prevalentie bij radiotherapiepatiënten
Stralingsdermatitis komt voor bij ongeveer 85% van de patiënten die radiotherapie ondergaan. De incidentie is het hoogst bij behandelingen voor borstkanker en hoofd-halskanker vanwege de hoge stralingsdoses die vaak nodig zijn bij deze indicaties.

Geografische en demografische verschillen
In bepaalde regio’s en onder specifieke demografische groepen kan het voorkomen van stralingsdermatitis variëren. Zo blijkt uit studies dat oudere patiënten een hoger risico hebben op ernstige vormen van stralingsdermatitis. Daarnaast kunnen genetische factoren van invloed zijn op de gevoeligheid voor stralingsschade.

Invloed van behandelingsmethoden en -frequentie
De gebruikte behandelmethode (zoals intensiteitsgemoduleerde radiotherapie) en de frequentie van behandelingen spelen een belangrijke rol in de epidemiologie van stralingsdermatitis. Hogere doses en frequentere sessies vergroten het risico op deze aandoening aanzienlijk.

Mechanisme van stralingsdermatitis

Stralingsdermatitis ontstaat door schade aan de huidcellen en bloedvaten door ioniserende straling. De straling veroorzaakt directe schade aan DNA en indirecte schade door de productie van vrije radicalen, wat leidt tot een ontstekingsreactie in de huid.

Directe cellulaire schade
Ioniserende straling kan direct het DNA in huidcellen beschadigen, waardoor celdood of mutaties optreden. Dit verstoort de natuurlijke regeneratiecyclus van de huid en kan leiden tot acute en chronische ontsteking.

Vrije radicalen en oxidatieve stress
Straling genereert vrije radicalen die de celmembranen, proteïnen en nucleïnezuren beschadigen. Dit proces, bekend als oxidatieve stress, leidt tot een verstoring van de celintegriteit en veroorzaakt verdere ontstekingsreacties in de huid.

Invloed op de bloedvaten
Straling kan schade toebrengen aan de haarvaten in de huid, wat leidt tot zwelling en verhoogde permeabiliteit van de bloedvaten. Deze vasculaire schade speelt een belangrijke rol in het ontstaan van oedeem en ulceratie bij stralingsdermatitis.

Oorzaken

Deze vaak voorkomende aandoening ontstaat wanneer radiotherapie de buitenste huidlagen van een patiënt beschadigt. Bij radiotherapie worden hoogenergetische golven gebruikt, zoals röntgenstralen of gammastraling. Deze stralen vernietigen of beschadigen kankercellen. Deze stralen maken kleine breuken in het DNA in de cellen, waardoor de cellen niet meer kunnen groeien en zich ook niet meer kunnen delen. Tijdens de behandeling van kanker zijn ook normale cellen blootgesteld die zich in de buurt van de kankercellen bevinden. De huidcellen worden eveneens aangetast door stralingsdermatitis. Meestal herstellen de cellen zich en keren ze terug naar een normale status zodra de radiotherapie voltooid is.

Risicofactoren

Aandoeningen

Bepaalde ziekten en syndromen verhogen het risico van stralingsdermatitis. Deze omvatten:

• ataxia telangiectasia
• bepaalde infectieziekten, zoals hiv
• bindweefselziekten zoals systemische lupus erythematosus, systemische sclerose (aandoening met symptomen aan huid en organen) of een gemengde bindweefsel ziekte
• chromosomale breuken-syndromen, zoals Fanconi anemie (tekort van alle bloedcellen en bijkomende afwijkingen) en het Bloom-syndroom (afwijkingen aan gestalte, huid en gezicht)
• genetische aandoeningen die het epidermale DNA aantasten, zoals het basaalcelnaevus syndroom
• nierfalen
• suikerziekte

Omgevingsfactoren

In een aantal gevallen ontstaat stralingsdermatitis sneller tijdens radiotherapie. Patiënten hebben een hogere kans op huidproblemen als ze:

• bepaalde genen hebben waardoor ze meer vatbaar zijn voor stralingsdermatitis
• bestraling van het hoofd, de nek, de borst, de borstwand, de vulva of in de buurt van de anus krijgen
• een hoge dosis radiotherapie krijgen
• een oudere leeftijd hebben
• een slechte huidsterkte hadden voordat de radiotherapie gestart werd
• ondervoed zijn
• ook chemotherapie krijgen
• overlappende huidplooien hebben
• radiotherapie gedurende een lange periode krijgen
• radiotherapie op een groot deel van het lichaam krijgen
• roken
• zwaarlijvig zijn

Risicogroepen voor stralingsdermatitis

Bepaalde groepen patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van stralingsdermatitis. Dit wordt beïnvloed door zowel genetische factoren als door specifieke kenmerken van de behandelingen.

Ouderen
Ouderen hebben over het algemeen een kwetsbaarder huid en een tragere celregeneratie, waardoor de huid minder goed herstelt na blootstelling aan straling. Dit maakt hen vatbaarder voor stralingsdermatitis.

Patiënten met auto-immuunziekten
Mensen met auto-immuunziekten, zoals lupus of reumatoïde artritis, hebben vaak al een gevoelige huid door de onderliggende ontstekingsprocessen en de medicatie die ze gebruiken, zoals corticosteroïden. Dit verhoogt hun kans op ernstige huidreacties.

Patiënten met bepaalde genetische kenmerken
Genetische variaties kunnen van invloed zijn op de gevoeligheid voor stralingsschade. Bepaalde genetische markers zijn geassocieerd met een verminderde reparatiecapaciteit van DNA, wat de kans op stralingsdermatitis vergroot.

Symptomen

De milde tot ernstige symptomen verschijnen alleen op de huidgebieden die blootgesteld geweest zijn aan de straling. Meestal verschijnen de klachten enkele dagen of weken nadat de radiotherapie gestart is, afhankelijk van de stralingsdosis en de gevoeligheid van de huid van een patiënt. Symptomen van stralingsdermatitis zijn onder meer:

• blaren of huidzweren
• een droge, schilferende huid
• een dunnere en zwakkere huid
• een zwelling van de huid (oedeem)
• roodheid van de huid (erytheem)

Alarmsymptomen

Treden één of meer van volgende symptomen op, dan is het belangrijk om dit te bespreken met het kankerzorgteam:

• blaren, een felrode huid of korstjes op de huid
• een gelige huid (geelzucht)
• een huiduitslag die verergert na het gebruik van crèmes of zalven
• een open of bloedende huid
• een zeer ruwe, pijnlijke huid
• jeuk die na twee of meer dagen niet verdwijnt
• tekenen van een huidinfectie, zoals pus of gevoeligheid in de buurt van een beschadigde huid
• theegekleurde urine (donkere urine)

Diagnose en onderzoeken bij stralingsdermatitis

Stralingsdermatitis wordt doorgaans gediagnosticeerd door middel van klinisch onderzoek en kan verder worden geanalyseerd met behulp van gespecialiseerde technieken om de ernst en omvang van de huidbeschadiging te beoordelen.

Klinische evaluatie en indeling van ernst
Bij de diagnose wordt gebruik gemaakt van klinische evaluaties, zoals de RTOG-criteria, die de ernst van de dermatitis indelen op basis van symptomen zoals roodheid, zwelling, en ulceratie. Deze evaluatie helpt bij het bepalen van de noodzakelijke behandelingsinterventies.

Huidbiopsie in uitzonderlijke gevallen
Hoewel niet gebruikelijk, kan een huidbiopsie worden uitgevoerd bij atypische huidreacties of wanneer er twijfels zijn over de diagnose. Dit kan helpen om andere aandoeningen uit te sluiten en meer inzicht te geven in de mate van ontsteking en schade.

Beeldvorming voor ernstige gevallen
In ernstige gevallen van stralingsdermatitis, vooral wanneer diepere weefselschade wordt vermoed, kan gebruik worden gemaakt van beeldvormingstechnieken zoals echografie. Dit helpt om de diepte van de schade vast te stellen en de verdere behandeling te plannen.

Zelfzorg

Geïrriteerde huid verminderen

Een droge huid is vaak rood, ruw en schilferig, of anders zijn barstjes (gebarsten huid) of bloedingen aanwezig bij stralingsdermatitis. Volgende tips zijn dan nuttig:

• beschermende kledij dragen of een zonnebrandmiddel met een zeer hoge zonbeschermingsfactor gebruiken bij het naar buiten gaan
• de huid tijdens het wassen niet schrobben
• eau de colognes of aftershave met alcohol vermijden
• een elektrisch scheerapparaat gebruiken
• mineraal- of babyolie aanbrengen in badwater of aanbrengen op een vochtige huid na een douche
• twee keer per dag een alcoholvrij vochtinbrengend middel gebruiken
• veel vloeistoffen drinken
• zich wassen met koud of warm water

Jeuk verminderen

Als de huid jeukt, is het nuttig om de huid te kalmeren:

• baking soda in plaats van deodorant gebruiken
• baking soda, badolie of een netje havermout aan badwater toevoegen
• calamine lotion of toverhazelaar toepassen
• een milde, ongeparfumeerde zeep gebruiken
• in warm water baden
• op alcohol gebaseerde huidproducten vermijden
• veel vloeistof drinken
• voldoende rusten

Krabben is uit den boze, want dit leidt tot zweervorming en littekens. De jeuk kalmeren is mogelijk door een zak gebroken ijs in een vochtige handdoek te wikkelen en deze op de jeukende huid te plaatsen.

Andere nuttige tips

Andere goede adviezen zijn:

• de nagels schoon en kort houden om krassen te voorkomen
• losse, zachte kleding dragen
• schone stoffen handschoenen aandoen
• zachtjes over de huid wrijven in plaats van te krabben (waardoor het huidoppervlak breekt)

Professionele medische zorg

Bij slaapproblemen door de jeuk schrijft de arts medicatie voor om de jeukende huid te verzachten. De arts schrijft verder vaak topische (op de huid aangebrachte) corticosteroïdencrème voor. Als de huidinfecties door bacteriën of schimmels veroorzaakt worden, wordt er meestal antibiotica of antimycotica voorgeschreven. In ernstigere gevallen kan een arts kiezen voor andere behandelingen, zoals:

• crèmes met een combinatie van hydrocortison en andere medicijnen
• crèmes met een combinatie van antibiotica en corticosteroïden
• occlusieve verbanden
• plasma- of fototherapie
• antihistaminica
• vochtinbrengende crèmes die farmaceutisch getest zijn
• antiseptische crèmes

Prognose

Het verloop van stralingsdermatitis verschilt van patiënt tot patiënt. Over het algemeen verdwijnen de symptomen een aantal weken na beëindiging van de radiotherapie. Bij een milde vorm van stralingsdermatitis verdwijnt de huidirritatie vaak in enkele weken. Bij ernstigere gevallen kan de huidproblemen echter enkele maanden aanhouden. Als de huid goed wordt verzorgd en patiënten de aanbevelingen opvolgen, verbeteren de meeste gevallen na verloop van tijd.

Complicaties

In zeldzame gevallen kunnen complicaties optreden, zoals:

• een chronische huidontsteking die leidt tot huidverandering en littekens
• aantasting van het onderliggende weefsel
• problemen bij de huidgenezing
• overmatige gevoeligheid van de huid
• huidkanker op lange termijn

Preventie

Hoewel stralingsdermatitis vaak onvermijdelijk is bij radiotherapie, kunnen enkele maatregelen de kans op ernstige huidproblemen verkleinen:

• een goede huidverzorging vanaf het begin van de radiotherapie
• het vermijden van irriterende stoffen zoals parfums en agressieve zeep
• het dragen van beschermende kleding of bedekkingen tijdens radiotherapie
• de huid dagelijks inspecteren op tekenen van irritatie
• regelmatig een vochtinbrengend middel aanbrengen
• het vermijden van direct zonlicht op de bestraalde huid

Praktische tips voor het omgaan met stralingsdermatitis

Stralingsdermatitis is een veelvoorkomende huidaandoening die kan optreden als gevolg van radiotherapie, een behandeling die vaak wordt toegepast bij de behandeling van kanker. De symptomen variëren van milde roodheid en irritatie tot ernstigere reacties zoals blaren, schilfering en huidbeschadiging. Het is belangrijk om te begrijpen hoe je de huid kunt verzorgen en de symptomen kunt verlichten om complicaties te voorkomen en de genezing te bevorderen.

Zorg goed voor je huid

Een van de belangrijkste manieren om stralingsdermatitis te beheren, is door de huid goed te verzorgen. Het gebruik van milde, niet-geparfumeerde zeep en het vermijden van agressieve huidbehandelingen kan helpen om irritatie te verminderen. Het is ook raadzaam om je huid regelmatig in te smeren met een vochtinbrengende crème die speciaal is ontwikkeld voor de huid die door radiotherapie is beïnvloed. Dit houdt de huid gehydrateerd en kan de droogte en jeuk verlichten. Let er wel op dat de crème geen alcohol of geurstoffen bevat, omdat deze de huid verder kunnen irriteren.

Bescherm je huid tegen verdere schade

Tijdens en na radiotherapie is het belangrijk om je huid te beschermen tegen verdere schade. Vermijd blootstelling aan de zon, aangezien de huid die door straling is beschadigd extra gevoelig is voor UV-stralen. Gebruik een breed spectrum zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor (SPF 30 of hoger) op de aangedane huid, zelfs als je maar kort buiten bent. Draag ook beschermende kleding, zoals een hoed en lange mouwen, om je huid te beschermen tegen zonlicht. Probeer ook wrijving op de getroffen huid te vermijden door losse kleding te dragen.

Verlicht pijn en ongemak

Stralingsdermatitis kan gepaard gaan met pijn en ongemak, vooral als de huid gaat schilferen of blaren vormt. Het kan nuttig zijn om verkoelende gels of lotions aan te brengen op de huid, omdat deze een kalmerend effect hebben en helpen om de pijn te verlichten. Soms wordt ook aangeraden om koudwatercompressen te gebruiken op de getroffen huid om de irritatie te verzachten. Raadpleeg je arts voor advies over pijnstillers die kunnen helpen bij de behandeling van meer ernstige pijn.

Vermijd straling bij huidbeschadiging

Als je huid al beschadigd is door de radiotherapie, probeer dan extra voorzichtig te zijn om verdere schade te voorkomen. Vermijd het gebruik van hete compressen, hete douches of stomen, omdat dit de huid kan irriteren en de symptomen kan verergeren. Het is belangrijk om de huid goed te laten herstellen door deze niet bloot te stellen aan warmte of andere agressieve invloeden. Blijf ook uit de buurt van hete oppervlakken of felle hittebronnen.

Raadpleeg je zorgteam regelmatig

Zorg ervoor dat je regelmatig contact hebt met je arts of zorgteam om je voortgang te bespreken en de ernst van de stralingsdermatitis te evalueren. Indien nodig kunnen ze specifieke zalven of medicijnen voorschrijven die gericht zijn op het verzachten van de symptomen en het bevorderen van de genezing van de huid. Bij ernstige gevallen kan het nodig zijn om de behandeling van stralingsdermatitis aan te passen.

Monitor de huid regelmatig

Houd de huid regelmatig in de gaten en let op tekenen van verslechtering, zoals toegenomen roodheid, pijn, blaren of ontsteking. Hoe eerder je veranderingen in de huid merkt, hoe sneller je kunt reageren en de symptomen onder controle kunt houden. Als je merkt dat de huid slecht geneest of als er tekenen van infectie zijn, zoals pus of een geurige afscheiding, neem dan onmiddellijk contact op met je arts.

Pas het voedingspatroon aan voor een snelle genezing

Een gezond voedingspatroon speelt een rol in het herstelproces van de huid. Zorg ervoor dat je voldoende vitaminen en mineralen binnenkrijgt die belangrijk zijn voor huidgenezing, zoals vitamine A, C, E en zink. Overweeg ook om voldoende eiwitten in je voedingspatroon op te nemen, aangezien deze belangrijk zijn voor het herstel van weefsels. Gezonde voeding kan helpen om je herstel te bevorderen.

Door deze richtlijnen te volgen en regelmatig overleg te hebben met je arts, kun je stralingsdermatitis effectiever beheren en de symptomen verlichten.

Misvattingen rond stralingsdermatitis

Stralingsdermatitis is een huidaandoening die optreedt als gevolg van blootstelling aan straling, meestal door medische behandelingen zoals radiotherapie. Het is een veelvoorkomend bijeffect bij patiënten die een behandeling ondergaan voor aandoeningen zoals kanker. Er zijn echter verschillende misvattingen over stralingsdermatitis die het moeilijk maken voor mensen om het te begrijpen en adequaat te behandelen.

Stralingsdermatitis is alleen ernstig bij hoge stralingsdoses

Veel mensen denken dat stralingsdermatitis alleen ernstige vormen aanneemt bij blootstelling aan hoge niveaus van straling. Hoewel hogere doses straling het risico op ernstigere huidreacties verhogen, kan stralingsdermatitis zich ook ontwikkelen bij lage tot matige doses. Zelfs bij lage dosisstraling kunnen huidreacties optreden, die variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de duur en frequentie van de blootstelling. Het is belangrijk om je huid goed te verzorgen, zelfs als je denkt dat de stralingsdosis laag is.

Stralingsdermatitis is altijd zichtbaar na een behandeling

Niet iedereen ontwikkelt zichtbare tekenen van stralingsdermatitis na radiotherapie. De symptomen kunnen variëren van een lichte roodheid tot ernstige huidbeschadiging. In sommige gevallen komt stralingsdermatitis pas dagen of zelfs weken na de blootstelling aan straling naar voren. Bovendien kunnen de huidreacties mild zijn en verdwijnen zonder verdere behandeling. Het is dus mogelijk dat sommige patiënten geen zichtbare tekenen van stralingsdermatitis vertonen, zelfs na een volledige radiotherapiebehandeling.

Stralingsdermatitis is alleen een tijdelijke huidaandoening

Hoewel stralingsdermatitis vaak tijdelijk is, kan het soms langdurige effecten hebben. In sommige gevallen kunnen de huidaandoeningen die door straling worden veroorzaakt, leiden tot littekens of veranderingen in de huidstructuur. Mensen die intensieve radiotherapie hebben ondergaan, kunnen na verloop van tijd blijvende veranderingen in de huid ervaren, zoals verdikking of verlies van elasticiteit. Het is belangrijk om de huidaandoening regelmatig te monitoren, zodat vroege tekenen van littekenvorming kunnen worden behandeld.

Stralingsdermatitis kan voorkomen worden door gewoon de huid te hydrateren

Hoewel het belangrijk is om de huid goed te hydrateren tijdens radiotherapie, is het niet altijd voldoende om stralingsdermatitis te voorkomen. De mate van huidschade hangt af van verschillende factoren, zoals de locatie van de bestraling, de dosis straling en de duur van de behandeling. Naast hydrateren moeten patiënten mogelijk ook andere maatregelen nemen, zoals het vermijden van irriterende stoffen of het dragen van losse, zachte kleding om de huid te beschermen tegen verdere schade.

Stralingsdermatitis heeft geen invloed op andere medische behandelingen

Stralingsdermatitis kan in sommige gevallen invloed hebben op andere medische behandelingen. Bij ernstige huidreacties kan het nodig zijn om de radiotherapie tijdelijk stop te zetten of de behandeling aan te passen om de huid te laten herstellen. Het is ook mogelijk dat andere behandelingen, zoals pijnstillers of antibiotica, nodig zijn om de huid te beschermen tegen infecties. Het is essentieel om nauw samen te werken met het behandelteam om de stralingsdermatitis effectief te beheren, zonder de voortgang van de primaire behandeling te belemmeren.

Stralingsdermatitis komt alleen voor bij patiënten die behandeld worden voor kanker

Stralingsdermatitis is het meest bekend bij patiënten die behandeld worden voor borstkanker, maar het kan ook optreden bij mensen die radiotherapie ondergaan voor andere medische aandoeningen. Stralingsbehandelingen worden bijvoorbeeld ook gebruikt voor de behandeling van aandoeningen die betrekking hebben op de darmen, alvleesklier of andere organen. Elke blootstelling aan straling kan een risico vormen voor de ontwikkeling van stralingsdermatitis, niet alleen bij kankerpatiënten.

Stralingsdermatitis is altijd pijnlijk

Hoewel pijn een veelvoorkomend symptoom kan zijn bij stralingsdermatitis, is het niet altijd het geval. In veel gevallen veroorzaakt stralingsdermatitis voornamelijk roodheid, droogheid of schilfering van de huid zonder dat het significant pijnlijk is. De pijn varieert echter afhankelijk van de ernst van de huidschade en de gevoeligheid van de persoon. Sommige mensen ervaren jeuk of een branderig gevoel, terwijl anderen weinig ongemak ervaren. Het is belangrijk om pijn of andere symptomen te melden aan de zorgverlener zodat de juiste behandelingen kunnen worden voorgeschreven.

Lees verder

• Acute stralingsziekte: Ziekte na blootstelling aan straling
• Bestralingsenteritis: Schade aan darmen door radiotherapie
• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker