Lipoedeem: Aandoening met ophoping van vet in bovenbenen

Circa 11% van de vrouwelijke bevolking lijdt aan lipoedeem, een chronische aandoening gekenmerkt door een onevenredige ophoping van vet en vocht, voornamelijk in de benen en billen, en soms ook in de armen. Deze aandoening, die vrijwel uitsluitend vrouwen treft, veroorzaakt niet alleen fysieke klachten maar ook emotionele problemen. Lipoedeem is resistent tegen dieet en lichaamsbeweging, maar aanpassingen in levensstijl kunnen nog steeds nuttig zijn. De enige bewezen effectieve behandeling voor lipoedeem is liposuctie, waarbij overtollig vetweefsel wordt verwijderd. De aandoening werd voor het eerst beschreven in de medische literatuur door Allen en Hines in 1940.

• Synoniemen van lipoedeem
• Oorzaken van abnormale vetophoping
• Risicofactoren van lipoedeem
• Symptomen van lipoedeem
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van lipoedeem
• Decongestieve lymfatische therapie (DLT)
• Voeding
• Liposuctie
• Prognose
• Complicaties van lipoedeem
• Preventie van lipoedeem

Synoniemen van lipoedeem

Lipoedeem staat ook bekend onder andere termen:

• Lipoedema
• Pijnlijk vet syndroom
• Rijbroeksyndroom
• Segmentaire lipohypertrofie

Oorzaken van abnormale vetophoping

De exacte oorzaak van lipoedeem is nog onbekend anno augustus 2024. Het wordt echter vermoed dat hormonale factoren een rol spelen bij de abnormale vetophoping onder de huid, met name in het onderste deel van het lichaam. De abnormale vetafzettingen kunnen leiden tot verdikkingen van de huid. Er is een groeiend inzicht dat genetische factoren ook bijdragen aan de ontwikkeling van deze aandoening.

Risicofactoren van lipoedeem

Lipoedeem treft voornamelijk vrouwen en begint vaak tijdens de puberteit, zwangerschap, rond de menopauze, of na een gynaecologische operatie. Erfelijkheid speelt vermoedelijk een rol, omdat de aandoening soms familiaal voorkomt. Extreme stress kan het cortisolniveau verhogen, wat mogelijk leidt tot ontstekingen en vetophopingen in de benen en billen. Bepaalde voedingsmiddelen zoals vlees, plantaardige oliën, voedingsmiddelen met een hoge glycemische index, verwerkte voedingsmiddelen en suikerrijke producten kunnen het risico op lipoedeem verhogen.

Symptomen van lipoedeem

Lipoedeem kan optreden bij zowel dunne als zwaarlijvige personen. De aandoening leidt tot bilaterale zwelling in de onderste delen van het lichaam. Symptomen beginnen vaak in de bovenbenen en kunnen zich uitbreiden naar de billen, knieën, kuiten, enkels en soms ook de armen. De voeten blijven meestal niet aangetast. Kenmerkend is een onevenredige grootte van de benen en billen in vergelijking met het bovenlichaam. Het huidweefsel kan bubbeltjes bevatten die lijken op cellulitis. Bij milde gevallen zijn de armen niet gezwollen, maar bij ernstige gevallen kunnen ook de armen worden aangetast. Naarmate lipoedeem voortschrijdt, kunnen lymfvaten worden geblokkeerd, wat leidt tot vochtophoping en lymfoedeem. Patiënten ervaren vaak pijn, blauwe plekken en een toename van gewicht in de onderste extremiteiten, wat gewrichtsschade in heup en knie kan veroorzaken en de loopgang kan veranderen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts zal de medische geschiedenis en symptomen van de patiënt beoordelen. Bij symmetrische vergroting van de benen, vetophoping in de billen en dijen, pijn bij aanraking en frequente blauwe plekken kan lipoedeem vermoed worden. De diagnose wordt vaak al gesteld op basis van deze symptomen en de medische voorgeschiedenis.

Differentiële diagnose
Een bloedonderzoek kan worden uitgevoerd om andere aandoeningen uit te sluiten, zoals hypothyreoïdie (traag werkende schildklier), hartafwijkingen en nieraandoeningen. Lipoedeem wordt soms verkeerdelijk gediagnosticeerd als gewichtstoename, obesitas of lymfoedeem. In tegenstelling tot obesitas, waarbij het BMI vaak verhoogd is, blijft het BMI bij lipoedeem meestal normaal. Bij lymfoedeem kan een enkel ledemaat merkbaar groter zijn dan de andere, terwijl lipoedeem beide zijden van het lichaam aanpakt. Lipoedeemweefsel voelt zacht en 'romig' aan, terwijl lymfoedeemweefsel hard aanvoelt en kan leiden tot pitting oedeem (indrukking bij druk).

Behandeling van lipoedeem

Lipoedeem kan niet worden genezen door dieet of lichaamsbeweging alleen. Het is echter wel belangrijk om een gezonde levensstijl na te streven om ontstekingen te verminderen en het totale gewicht te beheersen.

Decongestieve lymfatische therapie (DLT)

De standaardbehandeling voor lipoedeem is decongestieve lymfatische therapie (DLT). Deze therapie bestaat uit:

• Drukverband (compressie): Het dragen van speciale drukverbanden of op maat gemaakte kleding verhoogt de druk op het weefsel, wat helpt om de ophoping van vet en vocht te verminderen.
• Handmatige lymfedrainage: Dit is een vorm van massage waarbij zachte, ritmische bewegingen worden gebruikt om de lymfestroom te bevorderen, waardoor pijn en fibrose kunnen worden verminderd.
• Huid- en nagelverzorging: Goede huid- en nagelverzorging helpt om wonden en infecties te voorkomen, vooral als er zwelling aanwezig is.
• Lichaamsbeweging: Regelmatige lichaamsbeweging vermindert vochtophoping, verhoogt de mobiliteit en ondersteunt de algehele gezondheid van de benen.

Voeding

Het vermijden van ontstekingsbevorderende voedingsmiddelen is essentieel. Een gezonde voeding omvat voedingsmiddelen zoals vis, fruit, groenten, olijven, quinoa, bruine rijst, erwten en bonen, en biologisch geteeld voedsel.

Liposuctie

Liposuctie kan nuttig zijn bij de behandeling van lipoedeem. De procedure omvat het gebruik van een holle buis die onder de huid wordt ingebracht om overtollig vetweefsel af te zuigen. Bij grote hoeveelheden vet kunnen meerdere behandelingen nodig zijn. Onderzoek gepubliceerd in juli 2017 in het wetenschappelijk tijdschrift ‘Archives of Plastic Surgery’ toonde aan dat liposuctie leidt tot significante vermindering van pijn, gevoeligheid, blauwe plekken en cosmetische problemen, met verbeterde levenskwaliteit en verminderde behoefte aan conservatieve therapieën.

Prognose

Hoewel lipoedeem aanvankelijk een cosmetisch probleem lijkt, kunnen de klachten na verloop van tijd ernstiger worden, met pijn en andere complicaties. Met liposuctie zijn de vooruitzichten voor behandelde patiënten doorgaans zeer goed, met significante verbetering van symptomen en kwaliteit van leven.

Complicaties van lipoedeem

Indien lipoedeem niet adequaat wordt behandeld, kan dit leiden tot complicaties zoals infecties, langzame wondgenezing, ontwikkeling van littekenweefsel (fibrose), en een verharde huid in de benen.

Preventie van lipoedeem

Er zijn geen bewezen methoden om lipoedeem te voorkomen. Het handhaven van een gezonde levensstijl, inclusief een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging, kan echter bijdragen aan het verminderen van ontstekingen en het verbeteren van de algehele gezondheid, wat mogelijk helpt bij het beheersen van symptomen. Het is ook nuttig om aandacht te besteden aan hormonale veranderingen en erfelijke factoren door regelmatig medisch advies in te winnen.