Doorbraakpijn: Plotse pijnaanvallen bij ziekte of kanker

Een aantal patiënten met een chronische ziekte of kanker neemt pijnmedicatie. Soms ervaren deze patiënten ondanks de pijnmedicatie plotselinge, intense pijnaanvallen, beter bekend als ‘doorbraakpijn’. Deze pijnopflakkeringen treden met golven op waarbij ze snel een piek bereiken en dan weer afnemen in intensiteit. De snelheid van optreden, de duur, de intensiteit en de frequentie van de doorbraakpijn is variabel per patiënt. Doorbraakpijnen vereisen vaak een andere benadering van pijnverlichting. Een evenwichtige, langdurige pijnmedicatie in combinatie met andere, kortwerkende pijnstillers zijn nodig om de pijn te verminderen. Daarnaast zijn een aantal patiënten gebaat bij alternatieve behandelingsmethoden. Bij de meeste patiënten is doorbraakpijn uitstekend te behandelen.

• Oorzaken en vormen van doorbraakpijn
• Incidentpijn
• Spontane pijn
• End-of-dose-pijn
• Risicogroepen en risicofactoren: Chronische ziekte of kanker
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Evenwichtige medicijnkeuze
• Geneesmiddelen voor doorbraakpijn
• Alternatieve behandelingen
• Prognose van plotse pijnaanvallen
• Complicaties van doorbraakpijnen

Oorzaken en vormen van doorbraakpijn

De pijn is anders dan de ‘achtergrondpijn’ die bij de ziekte hoort. Doorbraakpijn treedt spontaan of door een uitlokkende factor op en is tijdelijk van aard maar wel ernstiger dan de (chronische) ‘achtergrondpijn’.

Incidentpijn

Door bepaalde handelingen of activiteiten krijgen chronisch zieke patiënten of patiënten met kanker plotse pijnaanvallen. Incidentpijn komt regelmatig voor bij patiënten met botmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de botten). De pijnpiek bereikt de patiënt gewoonlijk binnen een paar minuten waarna de pijn weer afneemt.

Spontane pijn

Zenuwpijnen ontstaan omwille van onvoorspelbare redenen, waardoor het preventief nemen van pijnstillers niet mogelijk is.

End-of-dose-pijn

Soms verschijnt doorbraakpijn als gevolg van een falen van de effectiviteit aan het einde van de medicatiedosis, en dan vooral bij bijvoorbeeld langwerkende morfine of andere langwerkende pijnbestrijdende medicijnen. Concreet wil dit zeggen dat een pil bijvoorbeeld tien à dertig minuten nodig heeft alvorens de maximale effecten bereikt worden. Daarna nemen de effecten geleidelijk af. Huidplakkers zorgen voor een meer stabiele absorptie, maar het effect neemt nog steeds af tegen het einde van de voorgeschreven tijd. Soms krijgt de patiënt dus doorbraakpijn wanneer de pijnverlichting niet voldoende is in de laatste paar uur voordat hij een andere dosis moet nemen; dit is dan gekend als 'end-of-dose-pijn'.

Risicogroepen en risicofactoren: Chronische ziekte of kanker

Risicogroepen
Doorbraakpijn komt sneller tot stand bij patiënten:

• die een operatie gehad hebben
• met (lage) rugpijn
• met artritis (gewrichtsontsteking)
• met diabetische neuropathie (zenuwschade door diabetes met pijn)
• met fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• met gordelroos (infectie met een huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• met kanker (komt vaak voor, bij ruim twee derde van de patiënten)
• met migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• met osteoartritis
• met reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• met zenuwpijn

Deze lijst blijft echter groeien.

Risicofactoren
Voor sommige patiënten verschijnt doorbraakpijn willekeurig en zonder een bekende oorzaak. Bepaalde uitlokkende omgevingsfactoren zijn bekend voor een aantal andere patiënten zoals:

• bewegen na een operatie
• diep zuchten
• hoesten
• in bed draaien
• lopen
• naar het toilet gaan
• plotselinge bewegingen
• slikken
• sporten
• uit bed stappen
• winden laten
• wonden verzorgen
• zich aankleden

Diagnose en onderzoeken

De patiënt moet op vraag van de arts een cijfer geven voor de aanwezige pijn en dit steeds registreren, zodat de arts een beeld krijgt van de pijnaanvallen die bij de doorbraakpijn horen. Het is tevens mogelijk om de pijn te meten met een toestel. Daarnaast is een lichamelijk onderzoek nodig. Soms bestelt de arts nog bijkomende onderzoeken. Op basis van de verkregen onderzoekresultaten en de informatie van de patiënt zelf, krijgt de arts een totaalbeeld van de pijn.

Behandeling via medicatie

Evenwichtige medicijnkeuze

Het is voor de arts altijd zoeken naar een goed evenwicht waarbij de patiënt enerzijds zo weinig mogelijk of liefst geen pijn meer ervaart en anderzijds de mogelijke bijwerkingen van een medicijn of een medicatiedosis. Te veel medicatie innemen leidt namelijk soms tot vervelende bijwerkingen, zoals braken, een verminderd denkvermogen en vermoeidheid. Het lichaam ontwikkelt hierdoor ook een zekere tolerantie, waardoor de patiënt steeds meer medicatie nodig heeft om hetzelfde effect van pijnverlichting te bereiken (medicatiemisbruik). De arts moet met andere woorden zorgen voor een geschikte dosis die een patiënt regelmatig mag innemen zonder last te krijgen van ongewenste bijwerkingen. Dit medicijn en de nodige dosis is voor elke patiënt weer anders.

Geneesmiddelen voor doorbraakpijn

Snelwerkende medicijnen
De arts besluit meestal om de medicatiedosis van de huidige pijnmedicatie niet te verhogen daar dit mogelijk leidt tot een overdosis en ongewenste of zelfs gevaarlijke bijwerkingen. Wel zet de arts pijnmedicatie in die snel effect hebben, kortwerkend zijn (om patiënten door de opflakkering heen te krijgen) en snel en gemakkelijk in te nemen zijn. Deze medicijnen zijn verkrijgbaar via een injectie, een neusspray, een snel oplossende film aan de binnenkant van de wang, een tablet, een vrij verkrijgbare pijnstiller (zoals ibuprofen of natrium naproxen) (NSAID’s) en een zuigtablet. Deze geneesmiddelen verlichten de extra pijn. Daarnaast ervaren patiënten vaak zo lang mogelijk de maximale effecten van deze vrij verkrijgbare pijnstillers, waardoor ze uiteindelijk minder voorgeschreven medicatie nodig hebben.

Risico's en bijwerkingen
Niet altijd ervaren patiënten nadelige effecten bij het nemen van medicijnen, maar soms ontstaan wel bijwerkingen. NSAID's, zoals ibuprofen en natrium naproxen veroorzaken mogelijk volgende bijwerkingen constipatie, diarree, hoofdpijn, maagproblemen, maagzuur, misselijkheid en/of braken. Vaak krijgt de patiënt het advies om de medicijnen in te nemen met voedsel.

Het langdurig innemen van vrij verkrijgbare of voorgeschreven pijnstillers leidt mogelijk tot:

• cataract (oogaandoening met vertroebelde ooglens)
• duizeligheid
• een groter risico op een infectie
• een uitslag of een andere allergische reactie
• een verhoogd risico op een hartaanval of beroerte
• een verhoogde eetlust
• een verlies van eetlust
• een zwelling van de handen en (een zwelling van de voeten)
• leverschade
• maagzweren (zweer in slijmvlies van maag met branderige pijn)
• nierproblemen
• slaperigheid
• verwardheid

Alle patiënten met (mogelijke) bijwerkingen nemen contact op met de arts; ze gaan niet zelf experimenteren met andere medicijnen of doses.

Alternatieve behandelingen

Sommige patiënten opteren voor alternatieve behandelingsopties voor het behandelen van de pijn. Veel patiënten testen zelfs meerdere alternatieve behandelingen uit. Het is zeer belangrijk dat een patiënt deze keuze bespreekt met de arts. Volgende alternatieve behandelmethoden zijn inzetbaar:

• Acupunctuur: Hierbij gebruikt een specialist naalden om bepaalde punten op het lichaam te stimuleren. De specialist gelooft dat acupunctuur pijnstillende chemicaliën kan vrijmaken of pijnsignalen kan blokkeren om de pijn te verlichten.
• Marihuana: Een arts schrijft soms medische marihuana voor om bepaalde vormen van pijn te verlichten.
• Massage: Massage vermindert spanning en pijn, vooral bij patiënten met artritis of een nek- en rugletsel.
• Milde inspanning: Milde fysieke activiteiten verlichten de pijn. Hierdoor komen tevens gelukshormonen (endorfines) vrij waardoor de patiënt meer energie krijgt en ook meer geluk ervaart.
• Therapie: Sommige patiënten genieten van muziektherapie, relaxatietherapie, meditatie of hypnose om pijn te verlichten.

Prognose van plotse pijnaanvallen

Veel patiënten zijn in staat om de doorbraakpijnen onder controle te krijgen dankzij de juiste medicatie. Soms is een snelwerkende pijnstiller nog wel nodig naast de gewone medicatie.

Complicaties van doorbraakpijnen

Als doorbraakpijn onbehandeld blijft, leiden deze soms plotselinge opflakkeringen tot aanzienlijke problemen in het dagelijks leven van een patiënt, waardoor de kwaliteit van leven verlaagd is.

Lees verder

• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie