Palinopsie: Direct of vertraagd nabeelden zien

Palinopsie (visuele perseveratie) is een aandoening waarbij patiënten een aanhoudende herhaling van een visueel beeld zien nadat de visuele prikkel verdwenen is. Ze zien hierbij een soort nabeeld van een object of persoon nadat deze niet meer aanwezig is in het gezichtsveld. Het nabeeld verdwijnt na enkele seconden. Dit kent meerdere oorzaken, zoals onder andere een afwijking in de hersenen of drugsmisbruik. Het is voor de arts vaak bijzonder uitdagend om deze aandoening op te sporen. Hij behandelt indien mogelijk de onderliggende ziekte waardoor de symptomen van palinopsie mogelijk verdwijnen.

• Palinopsie versus fysiologische nabeelden
• Epidemiologie
• Oorzaken van lange en intense nabeelden zien
• Hersenafwijkingen
• Metabolische aandoeningen
• Psychiatrische aandoeningen
• Toxiciteit (giftigheid)
• Soorten
• Illusionaire palinopsie
• Hallucinatoire palinopsie
• Direct of vertraagd beelden zien
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van aandoening

Palinopsie versus fysiologische nabeelden

Palinopsie is niet helemaal hetzelfde als het ervaren van fysiologische nabeelden, waarbij mensen meteen een helder beeld zien nadat hun visuele blik verplaatst is. Bij palinopsie verschijnt het nabeeld meteen of pas na enige tijd. Fysiologische nabeelden gaan gepaard met negatieve kleuren (omgekeerde kleuren en contrasten), terwijl nabeelden positieve kleuren hebben. Verder verdwijnen fysiologische beelden snel van het netvlies terwijl de beelden van palinopsie vaak langer aanhouden en intenser zijn. Palinopsie zorgt er dan ook voor dat patiënten de beelden moeilijker of niet kunnen negeren in tegenstelling tot fysiologische nabeelden.

Epidemiologie

Naar schatting tien procent van de patiënten met migraine met een aura. Vrouwen ervaren vaker dan mannen migraine, maar het is anno oktober 2020 niet bekend in de medische literatuur of palinopsie ook een vrouwelijke voorkeur heeft of niet.

Oorzaken van lange en intense nabeelden zien

Palinopsie verschijnt af en toe spontaan bij gezonde personen, maar meestal liggen andere visuele stoornissen aan de basis van deze aandoening, zoals oogruis.

Hersenafwijkingen

Vaak is de aandoening te wijten aan andere aandoeningen die de visuele verwerkingscentra in de hersenen aantasten. Voorbeelden hiervan zijn een tumor, een letsel aan het visuele verwerkingscentrum of de occipitale lobben.

Metabolische aandoeningen

Niet-ketotische hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel) leidt soms tot palinopsie.

Psychiatrische aandoeningen

Palinopsie komt mogelijk voort uit zowel een psychotische depressie als schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties)

Toxiciteit (giftigheid)

Illegale hallucinogenen zoals Mescaline, LSD en ecstasy (drugsverslaving) leiden mogelijk tot de ziekte. Ook het gebruik van op voorschrift verkrijgbare geneesmiddelen zoals clomiphene, interlukin-2, trazodon is een risicofactor.

Soorten

Palinopsie is illusionair of hallucinerend.

Illusionaire palinopsie

Illusionaire palinopsie komt voor bij patiënten met migraine, patiënten die hallucinogeen gebruiken of patiënten die bijwerkingen ervaren van medicijnen (zoals trazodon, clomifeen, via de mond ingenomen anticonceptiva of topiramaat). Bij illusionaire palinopsie is sprake van een visuele illusie of een gewijzigde perceptie van een echte externe stimulus (prikkel van buitenaf). Wanneer een patiënt bijvoorbeeld naar een helder computerscherm kijkt en vervolgens wegkijkt, dan ziet hij gedurende enkele minuten een nabeeld op dezelfde locatie van het visuele veld. Het beeld is echter gewijzigd in vorm, grootte of kleur.

Hallucinatoire palinopsie

Hallucinatoire palinopsie verschijnt veelal na een epileptische aanval of na posterieure corticale laesies (letsels die zich na de hersenschors bevinden) zoals bij een herseninfarct, een hersenabces of een hersentumor. Bij hallucinatoire palinopsie bemerkt een patiënt een nabeeld dat voordien niet bestond. Dit lijkt op een complexe hallucinatie, waarbij patiënten objecten, dieren of personen zien die niet bestaan. Wanneer een patiënt bijvoorbeeld een kat ziet en deze vervolgens verdwijnt, ziet de patiënt een bijna identieke kat in het gezichtsveld gedurende enkele seconden tot uren. Ook plaatsen patiënten soms een eigenschap bovenop een ander object of een persoon. Zo ziet een patiënt bijvoorbeeld een man met een baard en plakt hij vervolgens deze baard op een andere persoon die hij daarna ziet.

Direct of vertraagd beelden zien

Verder verschijnen de visuele beelden onmiddellijk (direct) of anders vertraagd. Het directe type ziet de patiënt onmiddellijk nadat het huidige visuele beeld verdwenen is. Deze vorm lijkt op fysiologische nabeelden. Bij het vertraagde type ziet een patiënt een beeld van een eerder gezien object minuten tot uren nadat het object buiten beeld is geweest. Dit beeld houdt mogelijk dagen tot weken aan. Mogelijk presenteren patiënten zich met zowel directe als vertraagde vormen van palinopsie.

Symptomen

Volgende mogelijke symptomen ziet de patiënt mogelijk in het gezichtsveld:

• cerebrale polyopie: twee of meer beelden gerangschikt in geordende rijen, kolommen of diagonalen zien
• entoptische verschijnselen: vaak gezien als floaters (drijvers) van verschillende grootte in het gezichtsveld
• fotopsie: aanwezigheid van waargenomen flitsen
• macropsie (vergroot zien van voorwerpen en mensen)
• micropsie (verkleind zien van voorwerpen en mensen)
• oscillopsie: bewegende / trillende objecten zien en een wazig gezichtsvermogen
• teleopsie: perceptie van een object dat veel verder weg ligt dan het in werkelijkheid is
• visuele illusies
• visuele sneeuw (oogruis)

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De aandoening is niet met medische onderzoeken te diagnosticeren; daarom moet hij een goed vraaggesprek met de patiënt aangaan wat helpt bij het diagnosticeren. De oogarts vraagt daarom aan de patiënt wat hij ziet en hoe hij dit ziet. Ook wil de arts een gedetailleerde geschiedenis krijgen van alle medische en psychiatrische aandoeningen, alsook een lijst van de gebruikte medicatie.

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
Hersenafwijkingen, metabolische aandoeningen, psychiatrische aandoeningen en het gebruik van medicatie en/of het misbruik van drugs leiden mogelijk tot bijkomende symptomen die een arts noteert. De oogarts voert wel een volledig oogonderzoek uit. Ook een neurologisch onderzoek en lichamelijk onderzoek zijn geïndiceerd. Inzetbare onderzoeken zijn bijvoorbeeld een CT-scan of MRI-scan van de hersenen, en een gezichtsveldonderzoek en een bloedonderzoek.

Behandeling

Wanneer palinopsie spontaan optreedt bij gezonde personen verdwijnen de klachten en dan is geen behandeling vereist. Het is niettemin belangrijk dat patiënten met symptomen van palinopsie de arts bezoeken omdat dit mogelijk wijst op een onderliggend probleem, zeker wanneer de klachten aanhouden of terugkeren. Bij hallucinatoire palinopsie behandelt de arts de onderliggende oorzaak, zoals epilepsie. Voor illusionaire palinopsie zet de arts medicijnen in de prikkelbaarheid van neuronen verminderen, zoals clonidine, gabapentine, acetazolamide, magnesium of calciumkanaalblokkers. Patiënten met migraine krijgen een behandeling voor deze vorm van ernstige hoofdpijn. Het gebruik van een zonnebril verlicht ook mogelijk de symptomen van illusoire palinopsie.

Prognose van aandoening

Meestal is sprake van een voorbijgaande fase van palinopsie die ofwel spontaan verdwijnt of anders tot een gezichtsvelddefect leidt wat dagen of maanden aanhoudt.