Hyperkeratose (verhoorning huid): Vormen van verdikte huid

Hyperkeratose (hyperkeratosis) is een huidaandoening waarbij de patiënt op bepaalde huidgebieden kampt met een verhoorning van de huid, waardoor de huid verdikt is. Dit gebeurt als gevolg van een ontsteking, als een beschermende reactie op druk of als gevolg van een genetische aandoening, waardoor een hogere productie van keratine tot stand komt. Hyperkeratose is een teken van diverse huidziekten, elk met eigen symptomen. De meeste vormen van hyperkeratose zijn te behandelen met medicatie. Ook zijn vele vormen van een verdikte huid te voorkomen.

• Oorzaken: Verdikking van hoornlaag
• Risicofactoren van verdikte huid
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Actinische keratosen
• Eczeem
• Eelt
• Epidermolytische hyperkeratose
• Folliculaire hyperkeratose
• Lichen planus
• Likdoorns
• Plaque psoriasis
• Seborreïsche keratosen
• Wratten
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hyperkeratose
• Prognose van huidaandoening
• Preventie van verhoorning van de huid

Oorzaken: Verdikking van hoornlaag

In de vingernagels, het haar en de huid bevindt zich keratine (taai, vezelachtig eiwit). In sommige gevallen produceert het lichaam extra keratine waardoor een verdikking van de hoornlaag (bovenste huidlaag van de opperhuid) tot stand komt. Drukgerelateerde hyperkeratose treedt op als gevolg van overmatige druk, een ontsteking of irritatie van de huid. De huid reageert hierop door extra lagen keratine te produceren om de beschadigde huiddelen te beschermen. Niet-drukgerelateerde keratose komt op de niet-geïrriteerde huid voor, wellicht als gevolg van genetische factoren.

Risicofactoren van verdikte huid

Aandoeningen

Door een chronische ontsteking of infectie gaat het lichaam mogelijk als beschermende maatregel meer keratine produceren, met hyperkeratose als gevolg. Leukoplakie (verdikte witte vlekken in mond en wangen) is een andere risicofactor voor de verhoorning van de huid.

Omgevingsfactoren

Enkele omgevingsfactoren verhogen de kans op hyperkeratose:

• blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht
• contact met chemicaliën
• een voorgeschiedenis van roken of het gebruik van pruimtabak
• frequente wrijving of druk
• het lopen op blote voeten
• intensieve handarbeid

Symptomen

Hyperkeratose gaat gepaard met een mogelijk breed scala aan symptomen. Alle symptomen hebben echter betrekking op een ruw of onregelmatige huidgebied dat anders aanvoelt dan de omringende huid.

Actinische keratosen

Door blootstelling aan de ultraviolette stralen van zonlicht ontstaan platte, ruwe, schuurpapierachtige plekken op de huid. Soms zijn de letsels slechts enkele millimeter groot. De letsels van actinische keratosen zijn een potentiële voorloper van huidkanker.

Eczeem

Deze chronische huidaandoening veroorzaakt een rode huid, een droge huid, een schilferige huid, een jeukende huid en kleine blaren. Meestal verschijnt de huiduitslag in plakkaten (plaques) of anders zijn de letsels als kleine bultjes op de huid zichtbaar. Pijn komt zelden voor bij eczeem. Eczeem resulteert uit allergieën, irriterende chemicaliën en andere factoren.

Eelt

Een callus (eelt) is een gebied met een verdikte huid dat zich meestal op de voeten bevindt. Af en toe ontwikkelt zich ook eelt op de vingers. Eelt is meestal gelijkmatig van vorm. In sommige gevallen gaat eeltvorming gepaard met pijn.

Epidermolytische hyperkeratose

Deze aandoening veroorzaakt vanaf de geboorte een zeer rode huid en ernstige blaarvorming van de huid. Naarmate de baby veroudert, ontstaan gebieden met een verdikte huid (hyperkeratose), vooral op de gewrichten. Ook enkele andere erfelijke aandoeningen veroorzaken mogelijk hyperkeratose.

Folliculaire hyperkeratose

Bij folliculaire hyperkeratose ontstaat een overmatige productie van keratine in de haarzakjes. Bij de huidaandoening ontstaan rode, ruwe, kegelvormige, verhoogde puistjes op de huid. Schilfering en jeuk zijn mogelijk. Vitaminetekorten zoals een tekort aan vitamine A, een tekort aan vitamine B, en een tekort aan vitamine E en een tekort aan essentiële vetzuren zijn risicofactoren voor deze ziekte.

Lichen planus

Bij lichen planus ontstaat een witte plek aan de binnenkant van de mond. Een ander mogelijk kenmerk is een jeukende, violette, schilferige plek elders op de huid. Af en toe zijn zelfs de geslachtsorganen getroffen. Lichen planus is mogelijk het resultaat van een abnormale reactie van het immuunsysteem.

Likdoorns

Een likdoorn is een vaak pijnlijk letsel dat zich meestal op of tussen de tenen ontwikkelt. Likdoorns hebben meestal een centraal letsel van zeer harde keratine met een iets zachtere buitenring van hard weefsel.

Plaque psoriasis

Bij plaque psoriasis ontstaat een overmatige opeenhoping van huidcellen. Hierdoor krijgt de patiënt te maken met een vaak zilverachtige, schilferige huiduitslag op de aangetaste gebieden.

Seborreïsche keratosen

Bij seborreïsche keratosen ontstaan kleine, goedaardige bruine tot zwarte huidgezwelletjes. Ze verschijnen op het gezicht, de romp, de armen of de benen. Seborreïsche hyperkeratosen komen zeer vaak voor en hebben geen bekende oorzaak anno oktober 2020.

Wratten

Bij wratten bevinden zich kleine bultjes op de huid van bijvoorbeeld de handen of voeten. Deze zijn het gevolg van een infectie met het humaan papillomavirus (HPV). De verspreiding van wratten verloopt meestal via direct contact maar ook met besmette voorwerpen zoals blootvoets lopen in een sportzaal of door het dragen van schoenen van een besmette patiënt.

Alarmsignalen

Wanneer pijn of ongemak ontstaat, is een bezoek aan de arts nodig. Ook bij tekenen van een huidinfectie (rode huid, warme huid, gezwollen huid of met pus gevulde bultjes) is medische hulp nodig.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Soms lijken hyperkeratose-plaques sterk op tekenen van huidkanker, waardoor patiënten de arts bezoeken voor een controle van de verdikte huidgebieden. De arts bekijkt de medische voorgeschiedenis van de patiënt en bepaalt een mogelijk onderliggende risicofactor voor de hyperkeratose.

Diagnostisch onderzoek
Een arts zet soms ook beeldvormende onderzoeken in om eventuele problemen met de botstructuur op te sporen. Ook is het dankzij deze testen mogelijk om de aanwezigheid van tumoren op of rond de hyperkeratotische gebieden op te sporen. Een ander diagnostisch hulpmiddel is een biopsie, waarbij de arts een huidmonster neemt en dit microscopisch laat onderzoeken op de aanwezigheid van kankercellen of andere celafwijkingen.

Behandeling van hyperkeratose

Ervaart een patiënt een aandoening die leidt tot verwijderbare letsels (bijvoorbeeld wratten), dan is een medische behandeling zeker nodig. De behandelingen voor hyperkeratose zijn afhankelijk van de vorm. De arts zet cryotherapie (behandeling via bevriezing) in of anders voert hij een lasertherapie uit (wrat verdampen). Bij psoriasis zet de arts stoffen in die de keratine afbreken om de verdikte huid af te schrapen. De arts schrijft soms ook medicijnen voor om hyperkeratotische gebieden te behandelen, zoals corticosteroïdencrèmes voor de behandeling van eczeem of lichen planus.

Prognose van huidaandoening

De verhoorning van de huid bestaat in veel pijnloze vormen. Sommige vormen gaan wel gepaard met wratten en eelt, maar deze zijn goed te behandelen. Ook andere vormen van hyperkeratose zijn doorgaans goed te behandelen. Hoe lang een vorm van hyperkeratose aanwezig is, is afhankelijk van de oorzaak. Likdoorns en eelt houden aan bij slecht passende schoenen. Wratten verdwijnen veelal vanzelf, al duurt dit mogelijk maanden tot jaren. Actinische keratosen of seborreïsche keratosen zijn chronisch van aard; ze verdwijnen niet zonder behandeling. Ook erfelijke vormen van hyperkeratose zijn levenslang aanwezig.

Preventie van verhoorning van de huid

Mensen dragen comfortabele, goed passende schoenen om wrijving en irritatie te voorkomen. Het dragen van speciale pleisters over likdoorns of eelt biedt verdere bescherming. Het is tevens niet aangewezen om met de blote voeten op plaatsen te komen waar zich mogelijk schimmels bevinden (kleedkamers, sportscholen of zwembaden). Voorts vermijden mensen risicofactoren voor eczeem, zoals roken, droge lucht, sterk geparfumeerde zepen, agressieve chemicaliën of extreem warme of koude temperaturen. Ook het vermijden van stoffen die een allergie veroorzaken is nodig, zoals niet in contact komen met huidschilfers van huisdieren en stuifmeel. Deze veroorzaken namelijk mogelijk een huidontsteking. Bovendien is het nuttig om vochtinbrengende crèmes te gebruiken bij een droge, schilferende huid. Het dragen van zonnebrandcrème met een zonbeschermingsfactor van ten minste 30 is nodig telkens de persoon naar buiten gaat. Het dragen van beschermende kleding, zoals een hoed of lange mouwen biedt tot slot bescherming tegen actinische keratose.