Periodiek bewegende ledematen (PLMD): Slaapstoornis

Periodic Limb Movement Disorder (PLMD, periodiek bewegende ledematen) is een bewegingsstoornis die zich uit in herhaalde bewegingen van de ledematen tijdens de slaap. Deze slaapstoornis kent zowel een primaire als een secundaire vorm. De oorzaak van de primaire vorm is onbekend, terwijl bij de secundaire vorm vaak bepaalde medicijnen en aandoeningen de symptomen veroorzaken. Hoewel genezing van PLMD niet mogelijk is, kunnen aanpassingen in omgevingsfactoren en medicatie de symptomen verlichten.

• PLMD versus rustelozebenensyndroom (RLS)
• Epidemiologie
• Oorzaken van periodiek bewegende ledematen
• Primaire PLMD
• Secundaire PLMD
• Symptomen
• Wanneer een arts raadplegen?
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van periodieke bewegingsstoornis
• Omgevingsfactoren
• Medicijnen
• Alternatieve behandelingen
• Prognose van de slaapstoornis
• Complicaties van aandoening
• Leefstijladvies en zelfzorg bij bewegingsstoornis

PLMD versus rustelozebenensyndroom (RLS)

Bij het rustelozebenensyndroom (RLS) ervaart de patiënt vervelende sensaties in de (onder)benen en voelt hij de noodzaak om deze te bewegen. De symptomen verergeren in de avond en tijdens rustperiodes, en verbeteren door lichamelijke activiteit. In tegenstelling tot PLMD, dat zich uitsluitend tijdens de slaap voordoet, kan RLS ook optreden wanneer de patiënt nog wakker is. Ongeveer acht tot negen van de tien patiënten met RLS lijden ook aan PLMD, hoewel dit niet in alle gevallen omgekeerd geldt.

Epidemiologie

PLMD kan op elk moment in het leven optreden. Artsen diagnosticeren de slaapstoornis meestal bij middelbare en oudere volwassenen, maar de aandoening kan ook bij kinderen voorkomen. Zowel vrouwen als mannen worden gelijkmatig getroffen door PLMD.

Oorzaken van periodiek bewegende ledematen

Primaire PLMD

De oorzaak van primaire PLMD is op dit moment onbekend (oktober 2020). Mogelijk is deze zeldzame vorm van slaapstoornis het gevolg van problemen met de zenuwregulatie, mogelijk door een tekort aan dopamine in bepaalde hersengebieden.

Secundaire PLMD

Secundaire PLMD is te wijten aan een onderliggende ziekte of het gebruik van bepaalde medicijnen.

Aandoeningen
Patiënten met een van de volgende medische aandoeningen hebben een verhoogd risico op PLMD:

• Anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• De ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening)
• De ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Een ruggenmergletsel
• Een ruggenmergtumor
• Ferriprieve anemie (ijzertekort in het bloed)
• Het rustelozebenensyndroom
• Kataplexie
• Meervoudige systeematrofie (zeldzame, progressieve neurologische aandoening)
• Narcolepsie (aandoening met overmatige slaperigheid, hallucinaties en slaapverlamming)
• Obstructief slaapapneusyndroom (oppervlakkige ademhaling of onderbreking van de ademhaling tijdens de slaap)
• REM-gedragsstoornis (slaapstoornis waarbij patiënten levendige dromen uitbeelden en hun slaap onderbreken)
• Slaapgerelateerde eetstoornis (SRED) (aandoening waarbij de patiënt eet tijdens de slaap)
• Sommige vormen van ADHD (moeite met aandacht en energiecontrole)
• Uremie (opeenhoping van afvalproducten in het bloed door nierfalen)

Medicatie
Bepaalde medicijnen kunnen de symptomen van PLMD veroorzaken, waaronder:

• Antidepressiva
• Anti-emetica (medicijnen tegen misselijkheid en braken)
• Antihistaminica (medicijnen voor de behandeling van allergische reacties)
• Antipsychotica
• Dopaminerge medicatie
• Drugsverslaving
• Neuroleptica

Het stoppen met barbituraten (geneesmiddelen die het zenuwstelsel onderdrukken) en benzodiazepines (medicatie bij angst en slaapproblemen) kan ook bijdragen aan PLMD.

Symptomen

PLMD wordt gekenmerkt door herhaalde spiertrekkingen, schokken of buigingen van de ledematen tijdens de slaap, meestal tijdens perioden van lichte, niet-REM-slaap. Deze heftige en schokkende bewegingen komen meestal voor in één of beide onderste ledematen, zoals de heupen, knieën en enkels. Soms zijn ook buigende en strekkende bewegingen van de armen mogelijk. De bewegingen zijn doorgaans ritmisch en komen elke twintig tot veertig seconden voor. De frequentie en aard van de bewegingen variëren van nacht tot nacht en van patiënt tot patiënt. Patiënten zijn vaak niet bewust van hun PLMD; het wordt meestal opgemerkt door bedpartners. Patiënten met PLMD kunnen meerdere keren per nacht ontwaken, wat kan leiden tot onvoldoende diepe slaap. Dit resulteert vaak in ochtendvermoeidheid, overdag slaperigheid en vermoeidheid. De symptomen veroorzaken meestal geen angst, maar kunnen voor bedpartners vervelend zijn. Sommige patiënten hebben zowel PLMD als het rustelozebenensyndroom (RLS).

Wanneer een arts raadplegen?

Patiënten moeten medische hulp zoeken als de symptomen van PLMD ernstige gevolgen hebben voor hun slaapkwaliteit of dagelijks functioneren. Een arts kan de nodige stappen ondernemen om de oorzaak vast te stellen en een geschikte behandeling voor te stellen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van PLMD begint met een grondig lichamelijk onderzoek om eventuele onderliggende oorzaken vast te stellen. De arts vraagt ook naar de medische geschiedenis, medicatiegebruik, leefstijl en familieanamnese. Een bloedonderzoek kan nodig zijn om tekenen van bloedarmoede, andere tekortkomingen en infecties te identificeren. Ook kan de schildklierfunctie via bloedonderzoek worden gecontroleerd. Verder kan een urineonderzoek nuttig zijn om sporen van medicijnen te detecteren die bijdragen aan PLMD. Polysomnografie (slaaponderzoek) is essentieel om slaap, ademhaling, beweging, hersengolven en hartslag tijdens de slaap te registreren, en om andere oorzaken uit te sluiten. Ook kan een neurologisch onderzoek nodig zijn om neurologische afwijkingen uit te sluiten. Soms zijn aanvullende onderzoeken nodig op basis van de bevindingen.

Behandeling van periodieke bewegingsstoornis

Behandeling is niet altijd noodzakelijk, tenzij de aandoening het dagelijks leven of de relatie van de patiënt beïnvloedt. Hoewel de aandoening zelf niet genezen kan worden, kunnen symptomen vaak worden verlicht door aanpassingen in omgevingsfactoren en medicatie.

Omgevingsfactoren

Het vermijden van cafeïne is aan te raden, omdat deze de symptomen kan verergeren en de slaap kan verstoren. Cafeïne komt voor in chocolade, koffie, soda en thee. Stoppen met roken wordt eveneens aanbevolen. Bij secundaire PLMD is het behandelen van de onderliggende oorzaak cruciaal, wat kan inhouden dat er andere medicijnen moeten worden voorgeschreven.

Medicijnen

Er zijn verschillende medicijnen die kunnen helpen bij het behandelen van PLMD. Deze medicijnen verminderen de bewegingen of verbeteren de slaap ondanks de bewegingen. Veel van deze medicijnen worden ook gebruikt bij de behandeling van het rustelozebenensyndroom.

Anticonvulsiva
Anticonvulsiva kunnen helpen door spiersamentrekkingen te verminderen.

Benzodiazepines
Benzodiazepines verbeteren de slaapkwaliteit en onderdrukken spiercontracties.

Dopamine-agonisten
Dopamine-agonisten zijn meestal de eerstelijnsbehandeling voor PLMD. Ze verhogen de hoeveelheid dopamine, een chemische stof in de hersenen die belangrijk is voor de regulatie van spierbewegingen.

GABA-agonisten
GABA-agonisten remmen de afgifte van bepaalde hersenchemicaliën, waardoor spiercontracties verminderen.

Alternatieve behandelingen

Er zijn ook alternatieve behandelingen voor PLMD, hoewel deze niet wetenschappelijk bewezen effectief zijn:

• Acupunctuur
• Manuele therapie
• Massage
• Podotherapie
• Yoga

Prognose van de slaapstoornis

Primaire PLMD is vaak chronisch en de symptomen kunnen met tussenpozen optreden. Behandeling van de onderliggende oorzaak bij secundaire PLMD kan vaak de symptomen van periodiek bewegende ledematen verhelpen.

Complicaties van aandoening

Complicaties van PLMD kunnen onder andere chronische slapeloosheid, een slechte slaapkwaliteit en overdag slaperigheid omvatten. PLMD kan ook het risico op een depressie, een korte aandachtsspanne en geheugenproblemen verhogen.

Leefstijladvies en zelfzorg bij bewegingsstoornis

Patiënten met PLMD kunnen baat hebben bij het aanpassen van hun leefstijl en zelfzorgstrategieën:

• Regelmatige lichaamsbeweging om de algemene gezondheid te bevorderen
• Een consistent slaapschema om de slaapkwaliteit te verbeteren
• Vermijden van alcohol en andere stoffen die de slaap kunnen verstoren
• Beheren van stress door middel van ontspanningstechnieken zoals meditatie en ademhalingsoefeningen