Periodiek bewegende ledematen (PLMD): Slaapstoornis
Periodic limb movement disorder (PLMD, periodiek bewegende ledematen) is een bewegingsstoornis waarbij de patiënt herhaalde bewegingen van de ledematen ervaart tijdens de slaap. De slaapstoornis kent zowel een primaire als een secundaire vorm. De oorzaak van de primaire vorm is onbekend, maar bij de secundaire vorm liggen bepaalde medicijnen en aandoeningen vaak aan de oorzaak van de symptomen. De aandoening genezen is niet mogelijk, maar het aanpassen van enkele omgevingsfactoren en medicijnen verlichten wel de symptomen.
PLMD versus rustelozebenensyndroom (RLS)
Bij het
rustelozebenensyndroom (rusteloze benen syndroom) heeft de patiënt vervelende gevoelens in de (onder)benen en beweegt hij de ledematen. De symptomen verergeren in de avond en tijdens de rust. Door het uitvoeren van een lichamelijke activiteit verminderen de symptomen. Periodic limb movement disorder treedt enkel tijdens de slaap op terwijl het rustelozebenensyndroom ook plaatsvindt wanneer de patiënt nog wakker is en ook wanneer hij slaapt. Ongeveer acht of negen op de tien patiënten met het rustelozebenensyndroom lijdt aan PLMD maar omgekeerd geldt dit niet.
Epidemiologie van periodiek bewegende ledematen
PLMD verschijnt op elk mogelijk stadium van het leven. Meestal diagnosticeren artsen de
slaapstoornis bij patiënten van middelbare leeftijd en bij ouderen, maar ook bij kinderen komt de aandoening af en toe tot stand. Vrouwen en mannen zijn even vaak getroffen door periodic limb movement disorder.
Oorzaken van periodic limb movement disorder
Primaire PLMD
Het is anno oktober 2020 onbekend wat primaire PLMD veroorzaakt. Mogelijk is de zeldzame vorm van de slaapstoornis het gevolg van problemen met de zenuwregulatie. In bepaalde hersengebieden is mogelijk een
tekort aan dopamine aanwezig.
Secundaire PLMD
Secundaire PLMD is te wijten aan een onderliggende ziekte of aan
medicatiegebruik.
Aandoeningen
Patiënten met één van volgende medische aandoeningen lijden sneller aan periodic limb movement disorder:
Sommige medicijnen verhogen de kans op PLMD /
Bron: Stevepb, Pixabay Medicatie
Ook veroorzaken diverse medicijnen de symptomen van PLMD:
De intrekking van
barbituraten (geneesmiddelen die zenuwstelsel onderdrukken) en
benzodiazepines (medicatie bij
angst en slaapproblemen) leidt soms ook tot periodiek bewegende ledematen.
Symptomen
PLMD gaat meestal gepaard met zich herhalende
spiertrekkingen, schokken of buigingen van de ledematen tijdens de slaap, meestal tijdens perioden van lichte, niet-REM-slaap. Deze heftige en schokkende bewegingen komen meestal voor in één of beide onderste ledematen, zoals de heup(en), de knie(ën) en de enkel(s). Af en toe zijn ook buigende en strekkende bewegingen in de arm of armen mogelijk. De bewegingen zijn meestal ritmisch en gebeuren elke twintig tot veertig seconden. De bewegingen van ledematen en hun frequentie variëren van nacht tot nacht en van patiënt tot patiënt. Patiënten met PLMD zijn meestal niet op de hoogte van de slaapstoornis; meestal merken bedpartners dit op. Patiënten met PLMD ontwaken soms meermaals per nacht waardoor ze onvoldoende diepe slaap ervaren. Hierdoor ontwaken ze met
ochtendvermoeidheid, zijn ze overdag slaperig en
vermoeid. Meestal resulteren de symptomen niet in angst, maar voor bedpartners is de aandoening soms wel vervelend. Sommige patiënten lijden naast periodic limb movement disorder aan het rustelozebenensyndroom (RLS).
Een bloedonderzoek is nodig /
Bron: Frolicsomepl, PixabayDiagnose en onderzoeken
De patiënt krijgt een grondig lichamelijk onderzoek om een eventuele onderliggende oorzaak van de slaapstoornis vast te stellen. Ook bevraagt de arts de patiënt over de
medische geschiedenis, het medicatiegebruik, de leefstijl en de medische familiale geschiedenis. Een
bloedonderzoek is ook nodig om tekenen van bloedarmoede, andere tekortkomingen en infecties gerelateerd aan PLMD te detecteren. Ook is het mogelijk om de schildklierfunctie te meten via een bloedonderzoek. Verder is een
urineonderzoek nuttig omdat hiermee sporen van medicijnen te detecteren zijn die bijdragen aan de bewegingsstoornis tijdens de slaap. Voorts is een polysomnografie (
slaaponderzoek) essentieel. Dit onderzoek registreert de slaap, de ademhaling, de beweging, hersengolven en de hartslag tijdens de slaap. De arts sluit hiermee andere oorzaken uit. Ook een
neurologisch onderzoek is nodig om neurologische afwijkingen uit te sluiten. Soms bestelt de arts nog bijkomende onderzoeken.
Behandeling van bewegingsstoornis tijdens de slaap
Een behandeling is niet noodzakelijk als het dagelijks leven of de relatie niet aangetast is. Verder geneest een eventuele aandoening de bewegingsstoornis niet, maar de symptomen zijn wel te verlichten.
Stoppen met roken is aanbevolen /
Bron: Geralt, PixabayOmgevingsfactoren
Het is verstandig om
cafeïne te vermijden omdat deze de symptomen verergeren en de slaap verstoren. Cafeïne is te vinden in chocolade, koffie, soda en thee. Stoppen met
roken is tevens aanbevolen. Bij patiënten met secundaire PLMD is een behandeling van het onderliggend probleem nodig, zoals andere medicijnen nemen.
Medicijnen
Diverse medicijnen behandelen de bewegingsstoornis. Ze verminderen de bewegingen of laten de patiënt ondanks de bewegingen beter slapen. Veel medicijnen zijn ook inzetbaar voor het behandelen van het rustelozebenensyndroom.
Anticonvulsieve middelen
Anticonvulsiva verminderen spiersamentrekkingen.
Benzodiazepines
Benzodiazepines (benzodiazepinen) laten de patiënt beter slapen en onderdrukken de spiercontracties.
Dopamine-agonisten
Dopamine-agonisten zijn meestal de eerstelijnsbehandeling voor periodiek bewegende ledematen. Ze verhogen de hoeveelheid dopamine, een chemische stof in de
hersenen die helpt bij het reguleren van de beweging van spieren.
GABA-agonisten
GABA-agonisten remmen de afgifte van bepaalde hersenchemicaliën, waardoor spiercontracties verminderen.
Sommige patiënten zijn gebaat met acupunctuur /
Bron: Fusiontherapy, PixabayAlternatieve behandelingen
Alternatieve behandelingen voor periodic limb movement disorder zijn ook mogelijk, al zijn deze niet wetenschappelijk bewezen effectief:
- acupunctuur
- manuele therapie
- massage
- podotherapie
- yoga
Prognose van slaapstoornis
Primaire PLMD is vaak chronisch, maar de symptomen verschijnen met tussenpozen. Het behandelen van het onderliggend probleem van secundaire PLMD verhelpt meestal secundaire periodiek bewegende ledematen.
Complicaties van aandoening
Veel voorkomende complicaties van PLMD omvatten chronische slapeloosheid, een slechte slaap en slaperigheid overdag. Verder verhoogt PLMD het risico op een
depressie, een korte aandachtsspanne en een slecht geheugen.