Periodiek bewegende ledematen (PLMD): Slaapstoornis

Periodic Limb Movement Disorder (PLMD, periodiek bewegende ledematen) is een bewegingsstoornis die zich uit in herhaalde bewegingen van de ledematen tijdens de slaap. Deze slaapstoornis kent zowel een primaire als een secundaire vorm. De oorzaak van de primaire vorm is onbekend, terwijl bij de secundaire vorm vaak bepaalde medicijnen en aandoeningen de symptomen veroorzaken. Hoewel genezing van PLMD niet mogelijk is, kunnen aanpassingen in omgevingsfactoren en medicatie de symptomen verlichten.

• PLMD versus rustelozebenensyndroom (RLS)
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van periodiek bewegende ledematen
• Primaire PLMD
• Secundaire PLMD
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van periodieke bewegingsstoornis
• Omgevingsfactoren
• Medicijnen
• Alternatieve behandelingen
• Prognose van de slaapstoornis
• Complicaties van aandoening
• Leefstijladvies en zelfzorg bij bewegingsstoornis
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met periodiek bewegende ledematen (PLMD): slaapstoornis
• Begrijp de oorzaken en symptomen van PLMD
• Verbeter de slaapomgeving
• Vermijd stimulerende middelen voor het slapen gaan
• Behandel onderliggende aandoeningen
• Probeer ontspanningstechnieken
• Medicamenteuze behandelingen overwegen
• Verbeter de slaapkwaliteit door regelmatige lichaamsbeweging
• Misvattingen rond periodiek bewegende ledematen
• Periodiek bewegende ledematen zijn gewoon een teken van rusteloosheid
• PLMS komt alleen voor bij ouderen
• Periodieke beenbewegingen hebben geen invloed op de slaapkwaliteit
• De aandoening is niet gerelateerd aan andere gezondheidsproblemen
• Behandeling is niet nodig, omdat het geen serieuze aandoening is
• Periodieke beenbewegingen komen alleen voor bij slaapproblemen
• PLMS wordt veroorzaakt door een slechte bloedsomloop

PLMD versus rustelozebenensyndroom (RLS)

Bij het rustelozebenensyndroom (RLS) ervaart de patiënt vervelende sensaties in de (onder)benen en voelt hij de noodzaak om deze te bewegen. De symptomen verergeren in de avond en tijdens rustperiodes, en verbeteren door lichamelijke activiteit. In tegenstelling tot PLMD, dat zich uitsluitend tijdens de slaap voordoet, kan RLS ook optreden wanneer de patiënt nog wakker is. Ongeveer acht tot negen van de tien patiënten met RLS lijden ook aan PLMD, hoewel dit niet in alle gevallen omgekeerd geldt.

Epidemiologie

PLMD kan op elk moment in het leven optreden. Artsen diagnosticeren de slaapstoornis meestal bij middelbare en oudere volwassenen, maar de aandoening kan ook bij kinderen voorkomen. Zowel vrouwen als mannen worden gelijkmatig getroffen door PLMD.

Periodiek bewegende ledematen (PLMD) is een slaapstoornis die wereldwijd voorkomt en een aanzienlijke impact kan hebben op de slaapkwaliteit. De prevalentie varieert afhankelijk van leeftijd, onderliggende aandoeningen en gebruikte diagnostische criteria.

Algemene prevalentie
PLMD komt vaker voor bij ouderen, met een prevalentie die toeneemt met de leeftijd. Bij jongere patiënten is de aandoening relatief zeldzaam, maar het kan bij specifieke groepen toch aanzienlijk aanwezig zijn, zoals bij patiënten met neurologische aandoeningen.

Geslachtsverschillen
Er lijkt een licht verhoogde prevalentie te zijn bij mannen in vergelijking met vrouwen, hoewel de exacte reden hiervoor onduidelijk is. Mogelijk spelen hormonale of anatomische factoren een rol.

Comorbiditeiten
PLMD wordt vaak waargenomen in samenhang met andere aandoeningen zoals rustelozebenensyndroom (RLS), slaapapneu en bepaalde neurologische aandoeningen. Deze comorbiditeiten kunnen de herkenning en diagnose compliceren.

Mechanisme

PLMD wordt gekenmerkt door repetitieve, stereotype bewegingen van de ledematen tijdens de slaap. Het mechanisme is complex en omvat een combinatie van neurologische en musculaire processen.

Neurologische disfunctie
De bewegingen bij PLMD worden grotendeels gereguleerd door een abnormale activiteit in het centrale zenuwstelsel. Specifieke hersengebieden zoals de hersenstam en het ruggenmerg spelen een sleutelrol.

Dopaminerge systemen
Een verstoring van dopaminerge transmissie wordt vaak in verband gebracht met PLMD. Dit kan verklaren waarom sommige patiënten baat hebben bij medicijnen die de dopaminefunctie verbeteren.

Slaapstadia en bewegingen
De bewegingen treden meestal op tijdens lichte slaapstadia, met een verhoogde frequentie in stadium 1 en 2 van de NREM-slaap. Dit kan leiden tot fragmentatie van de slaap en een verminderde slaapkwaliteit.

Oorzaken van periodiek bewegende ledematen

Primaire PLMD

De oorzaak van primaire PLMD is op dit moment onbekend (oktober 2020). Mogelijk is deze zeldzame vorm van slaapstoornis het gevolg van problemen met de zenuwregulatie, mogelijk door een tekort aan dopamine in bepaalde hersengebieden.

Secundaire PLMD

Secundaire PLMD is te wijten aan een onderliggende ziekte of het gebruik van bepaalde medicijnen.

Aandoeningen
Patiënten met een van de volgende medische aandoeningen hebben een verhoogd risico op PLMD:

• Anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• De ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening)
• De ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Een ruggenmergletsel
• Een ruggenmergtumor
• Ferriprieve anemie (ijzertekort in het bloed)
• Het rustelozebenensyndroom
• Kataplexie
• Meervoudige systeematrofie (zeldzame, progressieve neurologische aandoening)
• Narcolepsie (aandoening met overmatige slaperigheid, hallucinaties en slaapverlamming)
• Obstructief slaapapneusyndroom (oppervlakkige ademhaling of onderbreking van de ademhaling tijdens de slaap)
• REM-gedragsstoornis (slaapstoornis waarbij patiënten levendige dromen uitbeelden en hun slaap onderbreken)
• Slaapgerelateerde eetstoornis (SRED) (aandoening waarbij de patiënt eet tijdens de slaap)
• Sommige vormen van ADHD (moeite met aandacht en energiecontrole)
• Uremie (opeenhoping van afvalproducten in het bloed door nierfalen)

Medicatie
Bepaalde medicijnen kunnen de symptomen van PLMD veroorzaken, waaronder:

• Antidepressiva
• Anti-emetica (medicijnen tegen misselijkheid en braken)
• Antihistaminica (medicijnen voor de behandeling van allergische reacties)
• Antipsychotica
• Dopaminerge medicatie
• Drugsverslaving
• Neuroleptica

Het stoppen met barbituraten (geneesmiddelen die het zenuwstelsel onderdrukken) en benzodiazepines (medicatie bij angst en slaapproblemen) kan ook bijdragen aan PLMD.

Risicofactoren

Diverse risicofactoren verhogen de kans op het ontwikkelen van PLMD. Deze omvatten zowel genetische als omgevingsfactoren.

Neurologische aandoeningen
Patiënten met aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson of multiple sclerose lopen een verhoogd risico op PLMD. De neurologische basis van deze ziekten kan bijdragen aan de ontwikkeling van de stoornis.

Slaapgerelateerde aandoeningen
PLMD komt vaker voor bij mensen met andere slaapstoornissen, zoals slaapapneu en RLS. De interactie tussen deze aandoeningen kan een wederzijdse verergering veroorzaken.

Medicatiegebruik
Bepaalde medicijnen, waaronder antidepressiva en antipsychotica, worden geassocieerd met een verhoogd risico op PLMD. Deze middelen kunnen het dopaminerge systeem beïnvloeden, wat bijdraagt aan de symptomen.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen hebben een verhoogd risico op PLMD, zowel vanwege biologische factoren als onderliggende aandoeningen.

Ouderen
Bij ouderen is er een hogere incidentie van PLMD, waarschijnlijk vanwege leeftijdsgebonden veranderingen in het zenuwstelsel en een verhoogde prevalentie van comorbiditeiten.

Patiënten met RLS
Rustelozebenensyndroom wordt vaak geassocieerd met PLMD. Beide aandoeningen delen mogelijk een gemeenschappelijk pathofysiologisch mechanisme.

Chronisch zieken
Patiënten met chronische aandoeningen zoals diabetes of nierinsufficiëntie hebben een verhoogde kans op PLMD. Metabole en neurologische verstoringen kunnen hieraan bijdragen.

Symptomen

PLMD wordt gekenmerkt door herhaalde spiertrekkingen, schokken of buigingen van de ledematen tijdens de slaap, meestal tijdens perioden van lichte, niet-REM-slaap. Deze heftige en schokkende bewegingen komen meestal voor in één of beide onderste ledematen, zoals de heupen, knieën en enkels. Soms zijn ook buigende en strekkende bewegingen van de armen mogelijk. De bewegingen zijn doorgaans ritmisch en komen elke twintig tot veertig seconden voor. De frequentie en aard van de bewegingen variëren van nacht tot nacht en van patiënt tot patiënt. Patiënten zijn vaak niet bewust van hun PLMD; het wordt meestal opgemerkt door bedpartners. Patiënten met PLMD kunnen meerdere keren per nacht ontwaken, wat kan leiden tot onvoldoende diepe slaap. Dit resulteert vaak in ochtendvermoeidheid, overdag slaperigheid en vermoeidheid. De symptomen veroorzaken meestal geen angst, maar kunnen voor bedpartners vervelend zijn. Sommige patiënten hebben zowel PLMD als het rustelozebenensyndroom (RLS).

Alarmsymptomen

Hoewel PLMD in de meeste gevallen relatief onschuldig is, zijn er symptomen die kunnen wijzen op ernstigere onderliggende problemen.

Ernstige slaapfragmentatie
Als PLMD leidt tot ernstige slaapfragmentatie en overmatige slaperigheid overdag, kan dit wijzen op een significante verstoring van de slaaparchitectuur.

Progressieve neurologische klachten
De aanwezigheid van neurologische symptomen zoals spierzwakte, tremoren of evenwichtsstoornissen naast PLMD kan wijzen op een onderliggende aandoening zoals multiple sclerose of Parkinson.

Cardiovasculaire symptomen
Soms kan PLMD secundair zijn aan cardiovasculaire aandoeningen. Klachten zoals nachtelijke kortademigheid of pijn op de borst vereisen verdere evaluatie.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van PLMD begint met een grondig lichamelijk onderzoek om eventuele onderliggende oorzaken vast te stellen. De arts vraagt ook naar de medische geschiedenis, medicatiegebruik, leefstijl en familieanamnese. Een bloedonderzoek kan nodig zijn om tekenen van bloedarmoede, andere tekortkomingen en infecties te identificeren. Ook kan de schildklierfunctie via bloedonderzoek worden gecontroleerd. Verder kan een urineonderzoek nuttig zijn om sporen van medicijnen te detecteren die bijdragen aan PLMD. Polysomnografie (slaaponderzoek) is essentieel om slaap, ademhaling, beweging, hersengolven en hartslag tijdens de slaap te registreren, en om andere oorzaken uit te sluiten. Ook kan een neurologisch onderzoek nodig zijn om neurologische afwijkingen uit te sluiten. Soms zijn aanvullende onderzoeken nodig op basis van de bevindingen.

Behandeling van periodieke bewegingsstoornis

Behandeling is niet altijd noodzakelijk, tenzij de aandoening het dagelijks leven of de relatie van de patiënt beïnvloedt. Hoewel de aandoening zelf niet genezen kan worden, kunnen symptomen vaak worden verlicht door aanpassingen in omgevingsfactoren en medicatie.

Omgevingsfactoren

Het vermijden van cafeïne is aan te raden, omdat deze de symptomen kan verergeren en de slaap kan verstoren. Cafeïne komt voor in chocolade, koffie, soda en thee. Stoppen met roken wordt eveneens aanbevolen. Bij secundaire PLMD is het behandelen van de onderliggende oorzaak cruciaal, wat kan inhouden dat er andere medicijnen moeten worden voorgeschreven.

Medicijnen

Er zijn verschillende medicijnen die kunnen helpen bij het behandelen van PLMD. Deze medicijnen verminderen de bewegingen of verbeteren de slaap ondanks de bewegingen. Veel van deze medicijnen worden ook gebruikt bij de behandeling van het rustelozebenensyndroom.

Anticonvulsiva
Anticonvulsiva kunnen helpen door spiersamentrekkingen te verminderen.

Benzodiazepines
Benzodiazepines verbeteren de slaapkwaliteit en onderdrukken spiercontracties.

Dopamine-agonisten
Dopamine-agonisten zijn meestal de eerstelijnsbehandeling voor PLMD. Ze verhogen de hoeveelheid dopamine, een chemische stof in de hersenen die belangrijk is voor de regulatie van spierbewegingen.

GABA-agonisten
GABA-agonisten remmen de afgifte van bepaalde hersenchemicaliën, waardoor spiercontracties verminderen.

Alternatieve behandelingen

Er zijn ook alternatieve behandelingen voor PLMD, hoewel deze niet wetenschappelijk bewezen effectief zijn:

• Acupunctuur
• Manuele therapie
• Massage
• Podotherapie
• Yoga

Prognose van de slaapstoornis

Primaire PLMD is vaak chronisch en de symptomen kunnen met tussenpozen optreden. Behandeling van de onderliggende oorzaak bij secundaire PLMD kan vaak de symptomen van periodiek bewegende ledematen verhelpen.

Complicaties van aandoening

Complicaties van PLMD kunnen onder andere chronische slapeloosheid, een slechte slaapkwaliteit en overdag slaperigheid omvatten. PLMD kan ook het risico op een depressie, een korte aandachtsspanne en geheugenproblemen verhogen.

Leefstijladvies en zelfzorg bij bewegingsstoornis

Patiënten met PLMD kunnen baat hebben bij het aanpassen van hun leefstijl en zelfzorgstrategieën:

• Regelmatige lichaamsbeweging om de algemene gezondheid te bevorderen
• Een consistent slaapschema om de slaapkwaliteit te verbeteren
• Vermijden van alcohol en andere stoffen die de slaap kunnen verstoren
• Beheren van stress door middel van ontspanningstechnieken zoals meditatie en ademhalingsoefeningen

Preventie

Het voorkomen van PLMD is mogelijk door risicofactoren te minimaliseren en een gezonde leefstijl te hanteren.

Slaaphygiëne
Het naleven van een regelmatig slaapritme en het vermijden van stimulerende middelen zoals cafeïne en nicotine kan bijdragen aan de preventie van PLMD.

Vermijden van risicomiddelen
Medicijnen die het risico op PLMD verhogen, zoals sommige antidepressiva, dienen zorgvuldig te worden overwogen en alleen op voorschrift te worden gebruikt.

Behandeling van comorbiditeiten
Het effectief behandelen van onderliggende aandoeningen zoals slaapapneu of diabetes kan bijdragen aan het voorkomen van PLMD of het verminderen van de ernst ervan.

Praktische tips voor het omgaan met periodiek bewegende ledematen (PLMD): slaapstoornis

Periodiek bewegende ledematen (PLMD) is een slaapstoornis waarbij de ledematen, meestal de benen, onwillekeurig bewegen tijdens de slaap. Deze bewegingen kunnen de slaap verstoren, zowel voor de persoon met PLMD als voor hun bedpartner. Het is belangrijk om effectieve strategieën en zorgpraktijken te vinden om de slaapkwaliteit te verbeteren en de symptomen te beheersen. Hier volgen gedetailleerde praktische tips voor het omgaan met PLMD.

Begrijp de oorzaken en symptomen van PLMD

Het is belangrijk om te begrijpen wat PLMD veroorzaakt en hoe het zich manifesteert. PLMD wordt gekarakteriseerd door herhaalde, oncontroleerbare bewegingen van de benen of armen tijdens de slaap. Deze bewegingen kunnen kleine schokken of grotere bewegingen omvatten en komen vaak voor in de non-REM slaapfasen. Soms kunnen ze leiden tot slaaponderbrekingen en vermoeidheid gedurende de dag.

Hoewel de oorzaak van PLMD niet altijd duidelijk is, wordt het vaak geassocieerd met andere aandoeningen, zoals rustelozebenensyndroom, slaapapneu, of neurologische aandoeningen. Stress, medicatie, of een gebrek aan slaap kunnen de symptomen verergeren. Het is belangrijk om een arts te raadplegen voor een diagnose, zodat er een geschikte behandelingsstrategie kan worden opgesteld.

Verbeter de slaapomgeving

Een belangrijke stap in het beheren van PLMD is het optimaliseren van de slaapomgeving. Zorg voor een comfortabele matras en beddengoed die de druk op je ledematen minimaliseren. Sommige mensen met PLMD vinden het prettig om extra kussens te gebruiken om hun benen te ondersteunen tijdens de slaap. Een ergonomische slaaphouding kan helpen om de bewegingen te verminderen.

Het is ook belangrijk om de slaapkamer donker, stil en koel te houden. Het bevorderen van een kalme, rustgevende omgeving helpt bij het verbeteren van de slaapkwaliteit en vermindert de kans op onregelmatige bewegingen. Overweeg het gebruik van een witte ruis-machine of zachte muziek om te helpen ontspannen en in slaap te vallen.

Vermijd stimulerende middelen voor het slapen gaan

Vermijd het gebruik van stimulerende middelen, zoals cafeïne, nicotine of zware maaltijden vlak voor het slapen, omdat deze de slaap kunnen verstoren en PLMD-symptomen kunnen verergeren. Het is raadzaam om minstens 4-6 uur voor het slapen geen cafeïne of andere stimulerende middelen te consumeren.

Probeer daarnaast een consistente slaaproutine aan te houden. Ga elke avond op dezelfde tijd naar bed en sta op dezelfde tijd op om je slaap-waakritme te stabiliseren. Regelmatige slaap helpt de algehele slaapkwaliteit te verbeteren en kan het optreden van ongewenste bewegingen tijdens de slaap verminderen.

Behandel onderliggende aandoeningen

In veel gevallen kunnen onderliggende medische aandoeningen bijdragen aan PLMD. Het is belangrijk om deze aandoeningen aan te pakken, zoals rustelozebenensyndroom, slaapapneu of neurologische aandoeningen. Raadpleeg een arts voor de juiste diagnostische tests en behandeling, die variëren afhankelijk van de oorzaak van de PLMD.

Als rustelozebenensyndroom een factor is, kan behandeling met specifieke medicijnen zoals dopamine-agonisten of ijzersupplementen helpen de symptomen te verlichten. Voor slaapapneu kan het dragen van een CPAP-apparaat de slaapkwaliteit verbeteren en de bewegingen verminderen. Behandeling van de onderliggende aandoening kan dus niet alleen de PLMD-symptomen verlichten, maar ook bijdragen aan een betere algehele gezondheid.

Probeer ontspanningstechnieken

Stress kan een belangrijke factor zijn bij het verergeren van PLMD-symptomen, dus het is nuttig om ontspanningstechnieken in je routine op te nemen. Overweeg het beoefenen van ademhalingsoefeningen, meditatie of progressieve spierontspanning (PMR) om spanning in je lichaam te verminderen. Dit kan niet alleen helpen bij het verlichten van symptomen van PLMD, maar ook de algehele slaapkwaliteit verbeteren.

Het ontwikkelen van een rustgevende slaaproutine, zoals een warm bad nemen, lichte stretching of lezen, kan helpen de spanning te verlichten voor het slapen gaan. Vermijd opwindende of intensieve activiteiten vlak voor het slapen, aangezien deze de slaap kunnen verstoren.

Medicamenteuze behandelingen overwegen

In sommige gevallen kunnen medicatie en therapieën noodzakelijk zijn om de symptomen van PLMD te beheersen. Artsen kunnen spierontspanners, anticonvulsiva of andere medicijnen voorschrijven om de onwillekeurige bewegingen te verminderen. Bij meer ernstige gevallen kan medicatie worden voorgeschreven om de slaap te verbeteren en de symptomen van PLMD te verminderen.

Raadpleeg een arts om de beste medicinale benadering te bepalen. Medicatie moet altijd onder begeleiding van een arts worden genomen, aangezien er bijwerkingen kunnen optreden. Soms kan een combinatie van behandelingsopties, zoals gedragsverandering, medicatie en slaaphygiëne, het meest effectief zijn voor het verlichten van PLMD-symptomen.

Verbeter de slaapkwaliteit door regelmatige lichaamsbeweging

Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen om de symptomen van PLMD te verminderen, zolang de activiteit niet te dicht bij bedtijd wordt uitgevoerd. Matige, regelmatige lichaamsbeweging gedurende de dag bevordert niet alleen de algehele gezondheid, maar kan ook helpen om de spieren te ontspannen en de slaapkwaliteit te verbeteren.

Kies voor activiteiten zoals wandelen, zwemmen of fietsen, die de bloedcirculatie bevorderen en helpen bij het ontspannen van het lichaam. Let er wel op dat intensieve activiteiten te laat op de dag de slaap kunnen verstoren, dus probeer lichaamsbeweging eerder op de dag te plannen.

Door deze tips toe te passen, kun je de symptomen van periodiek bewegende ledematen (PLMD) beter beheersen en de kwaliteit van je slaap verbeteren. Het is belangrijk om te onthouden dat iedere persoon anders reageert op behandelingen, dus het kan een kwestie van uitproberen zijn om de meest effectieve aanpak voor jou te vinden.

Misvattingen rond periodiek bewegende ledematen

Periodiek bewegende ledematen, zoals bij het periodieke ledematenbewegingssyndroom (PLMS), worden vaak verkeerd begrepen. Dit onwillekeurige bewegen tijdens de slaap kan leiden tot verstoringen en vermoeidheid overdag. Er bestaan echter veel misvattingen over de oorzaken en behandelingsmogelijkheden van deze aandoening.

Periodiek bewegende ledematen zijn gewoon een teken van rusteloosheid

Hoewel rusteloosheid een rol kan spelen, is PLMS een neurologische aandoening waarbij de bewegingen optreden zonder bewuste controle. Dit kan wijzen op onderliggende problemen in de hersenen of zenuwbanen, en heeft niets te maken met simpele onrust.

PLMS komt alleen voor bij ouderen

Hoewel het vaker wordt vastgesteld bij ouderen, kan PLMS in alle leeftijdsgroepen voorkomen, inclusief bij jonge volwassenen en zelfs bij kinderen. Factoren zoals bijnieren en ijzertekorten kunnen bijdragen aan de aandoening, ongeacht leeftijd.

Periodieke beenbewegingen hebben geen invloed op de slaapkwaliteit

PLMS kan de slaap aanzienlijk verstoren, waardoor mensen niet in de diepere slaapfasen komen. Dit kan leiden tot chronische vermoeidheid en slaperigheid overdag. Zelfs als iemand zich niet bewust is van de bewegingen, kan de slaapkwaliteit aanzienlijk lijden.

De aandoening is niet gerelateerd aan andere gezondheidsproblemen

PLMS wordt soms geassocieerd met andere aandoeningen, zoals suikerziekte, nierziekten of tekorten aan elektrolyten. Het kan ook voorkomen in combinatie met rustelozebenensyndroom, wat vaak een andere onderliggende oorzaak heeft.

Behandeling is niet nodig, omdat het geen serieuze aandoening is

Hoewel PLMS op zichzelf niet levensbedreigend is, kan het de slaap ernstig verstoren en de levenskwaliteit verminderen. In sommige gevallen kan medicatie, fysiotherapie of het verbeteren van de slaapgewoonten helpen om de symptomen te verminderen.

Periodieke beenbewegingen komen alleen voor bij slaapproblemen

Hoewel PLMS vaak voorkomt bij slaapproblemen, kunnen de bewegingen ook optreden bij mensen zonder bekende slaapaandoeningen. In sommige gevallen worden de bewegingen opgemerkt door een bedpartner voordat de persoon zelf zich ervan bewust is.

PLMS wordt veroorzaakt door een slechte bloedsomloop

Slechte bloedsomloop kan leiden tot ongemak in de benen, maar PLMS wordt veroorzaakt door onregelmatige signalen in het zenuwstelsel. Er is geen direct verband met een slechte doorbloeding, maar factoren zoals bloeddruk en ijzertekorten kunnen de symptomen verergeren.