Alcoholische ketoacidose: Opbouw van ketonen in bloed

Alcoholische ketoacidose is een ernstige aandoening waarbij zich een ophoping van ketonen in het bloed voordoet. Ketonen zijn zuren die ontstaan wanneer het lichaam vetten afbreekt om energie te verkrijgen. Deze aandoening vertegenwoordigt een acute vorm van metabole acidose, een toestand waarbij er een te hoge concentratie van zuur in de lichaamsvloeistoffen aanwezig is. Kenmerkende symptomen van alcoholische ketoacidose omvatten rillingen, verwardheid, spierpijn en traagheid in bewegingen. Deze symptomen ontstaan vaak na een periode van intensief alcoholgebruik, gevolgd door een plotselinge stopzetting van alcoholconsumptie. De behandeling bestaat meestal uit het toedienen van een zout- en suikeroplossing via intraveneuze (IV) infusie. Deze oplossing helpt om de elektrolytenbalans te herstellen en de symptomen te verlichten door het verhogen van het bloedvolume en het verbeteren van de zuur-base-balans.

• Synoniemen voor alcoholische ketoacidose
• Epidemiologie van alcoholische ketoacidose
• Frequentie bij alcoholisten
• Bevorderende factoren
• Mechanisme
• Ketose door onvoldoende glucose
• Verstoorde vetverbranding
• Oorzaken: Opbouw van ketonen in bloed
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Mensen met chronisch alcoholisme
• Personen met ondervoeding
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met alcoholische ketoacidose
• Zorg voor goede hydratatie en voedingsinname
• Houd symptomen in de gaten en zoek tijdig medische hulp
• Plan opvolging en controleafspraken
• Zoek ondersteuning en begeleid herstel
• Voorkom herhaling door gezonde keuzes te maken
• Bewustzijn van alcoholgebruik en zelfbeheer
• Herstel van de leverfunctie en het belang van controle
• Misvattingen rond alcoholische ketoacidose
• Alcoholische ketoacidose komt alleen voor bij mensen die zwaar alcoholmisbruiken
• De aandoening is gemakkelijk te herkennen aan de geur van aceton in de adem
• Alcoholische ketoacidose kan eenvoudig worden behandeld met glucose-injecties
• Alcoholische ketoacidose veroorzaakt altijd ernstige schade aan de organen
• Deze aandoening komt alleen voor bij mensen met diabetes
• Alcoholische ketoacidose is altijd levensbedreigend
• De behandeling van alcoholische ketoacidose is hetzelfde voor iedereen

Synoniemen voor alcoholische ketoacidose

Andere gebruikte benamingen voor alcoholische ketoacidose zijn:

• alcoholische acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• alcoholische ketose

Epidemiologie van alcoholische ketoacidose

Alcoholische ketoacidose komt het vaakst voor bij chronische alcoholisten, voornamelijk bij personen die dagelijks grote hoeveelheden alcohol consumeren. Anno augustus 2024 wordt geschat dat deze aandoening vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen, met een piekincidentie tussen de 30 en 60 jaar. De exacte prevalentie is moeilijk vast te stellen door onderrapportage en variatie in de ernst van de gevallen.

Frequentie bij alcoholisten

AKA komt vaak voor bij alcoholisten die niet adequaat eten, vooral na langdurig alcoholgebruik zonder voldoende voedingsinname.

Bevorderende factoren

Factoren zoals ernstige ondervoeding, het abrupt stoppen met alcohol en een verstoorde leverfunctie kunnen bijdragen aan het ontstaan van AKA.

Mechanisme

Alcoholische ketoacidose ontstaat door de ophoping van ketonen in het bloed, veroorzaakt door een tekort aan glucose als gevolg van onvoldoende voedselinname en de verstoring van het metabolisme door alcohol.

Ketose door onvoldoende glucose

Bij alcoholmisbruik verlaagt de bloedsuikerspiegel, wat de lever aanzet tot de productie van ketonen als alternatieve energiebron, wat leidt tot ketoacidose.

Verstoorde vetverbranding

Het gebruik van vetzuren als energiebron door de lever verhoogt de productie van ketonen, wat de verzuring van het bloed veroorzaakt bij alcoholische ketoacidose.

Oorzaken: Opbouw van ketonen in bloed

Alcoholische ketoacidose is het gevolg van zeer zwaar alcoholgebruik. De aandoening komt meestal voor bij een ondervoede patiënt die elke dag grote hoeveelheden alcohol drinkt. Het overmatig alcoholgebruik, vaak gepaard gaand met perioden van ondervoeding en braken, leidt tot een toename van de ketonproductie in het lichaam. Hierdoor ontstaat een opbouw van ketonen in het bloed, wat resulteert in een ernstige metabole acidose. In tegenstelling tot diabetische ketoacidose, zijn de glucoseconcentraties bij alcoholische ketoacidose meestal normaal of zelfs verlaagd.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van alcoholische ketoacidose verhogen:

• Chronisch alcoholisme: Regelmatig en overmatig alcoholgebruik is de primaire risicofactor.
• Ondervoeding: Gebrek aan adequate voeding verergert de metabole onbalans.
• Leverziekten: Patiënten met bestaande leveraandoeningen lopen een hoger risico.
• Lage glycogeenvoorraad: Alcohol vermindert de glycogeenvoorraden in de lever, wat bijdraagt aan hypoglykemie.
• Plotseling stoppen met alcoholgebruik: Vooral na een periode van intens alcoholgebruik kan abrupt stoppen leiden tot ketoacidose.

Risicogroepen

Alcoholistische ketoacidose komt vaker voor bij mensen die lijden aan chronisch alcoholisme en ondervoeding.

Mensen met chronisch alcoholisme

Mensen die langdurig alcohol consumeren en niet voldoende voeding binnenkrijgen, vormen de grootste risicogroep voor deze aandoening.

Personen met ondervoeding

Ondervoeding kan de kans op het ontwikkelen van ketoacidose vergroten, vooral bij mensen die niet regelmatig eten of geen evenwichtig voedingspatroon volgen.

Symptomen

Patiënten met alcoholische ketoacidose zijn bijna altijd alcoholisten die, voorafgaand aan de ontwikkeling van ketoacidose, een periode van zeer zwaar alcoholgebruik hebben doorgemaakt, gevolgd door een abrupte stopzetting van het alcoholgebruik van één à twee dagen vóór de presentatie.

Symptomen van alcoholische ketoacidose zijn onder andere:

• Agitatie (rusteloosheid)
• Bloed in de ontlasting of een zwarte ontlasting
• Buikpijn
• Convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn)
• Diarree
• Duizeligheid
• Een diepe, moeizame, snelle ademhaling (tachypneu)
• Een gewijzigd niveau van alertheid, wat mogelijk leidt tot een coma (soms)
• Een verlies van eetlust
• Misselijkheid en overgeven
• Spierpijn
• Symptomen van uitdroging, zoals duizeligheid en dorst
• Trage bewegingen
• Trillingen / bevingen
• Vermoeidheid
• Verwardheid

De belangrijkste verschillen tussen patiënten met diabetische ketoacidose en patiënten met alcoholische ketoacidose zijn dat patiënten met alcoholische ketoacidose meestal alert en lucide zijn, ondanks de ernst van de acidose en de typische ketonemie (ketonen in het bloed).

Alarmsymptomen

Bij alcoholische ketoacidose zijn er bepaalde symptomen die als alarmsignalen worden beschouwd en onmiddellijke medische aandacht vereisen:

• Ernstige ademhalingsproblemen: Diepe, snelle ademhaling kan wijzen op ernstige acidose.
• Bewustzijnsverlies: Veranderingen in het bewustzijnsniveau, zoals sufheid of coma, zijn zorgwekkend.
• Aanhoudend braken: Dit kan leiden tot ernstige uitdroging en elektrolytstoornissen.
• Hevige buikpijn: Kan wijzen op complicaties zoals pancreatitis.
• Convulsies: Zijn een teken van ernstige neurologische betrokkenheid.

Diagnose en onderzoeken

De patiënt krijgt een uitgebreid bloedonderzoek waarbij de arts volgende parameters meet:

• Arteriële bloedgassen (meet de zuur-/basebalans en het zuurstofniveau in het bloed)
• De protrombinetijd (PT), een andere maat voor de bloedstolling, vaak abnormaal bij een leveraandoening)
• Een bloedchemie en leverfunctietesten
• Een volledig bloedbeeld (meet rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes, die het bloed helpen klonteren)
• Het bloedalcoholniveau
• Toxicologie (gif opsporen)
• Urineketonen

Verder bemerkt de arts een typische ademgeur van aceton (fruitige geur van acidose). Hypothermie (te lage lichaamstemperatuur) komt voorts veel voor bij deze aandoening. Koorts is een teken van een onderliggend infectieus proces.

Aanvullend onderzoek kan een ECG, thoraxfoto of echografie van de buik omvatten, afhankelijk van de klinische presentatie, om andere mogelijke complicaties zoals pancreatitis of hartproblemen uit te sluiten.

Behandeling

De behandeling van alcoholische ketoacidose bestaat uit de intraveneuze (via een ader) toediening van vloeistoffen (zout- en suikeroplossing). De patiënt moet verder regelmatig een bloedonderzoek krijgen. Ook zijn mogelijk vitaminesupplementen nodig omdat de patiënt vaak lijdt aan voedingstekorten door het overmatig alcoholgebruik. De belangrijkste doelstellingen van de behandeling zijn:

• Herstel van de vochtbalans: De toediening van intraveneuze vloeistoffen helpt bij het corrigeren van dehydratie en elektrolytstoornissen.
• Correctie van de acidose: Dit gebeurt door toediening van glucose en zoutoplossingen, wat de ketonproductie remt en de zuur-basebalans herstelt.
• Voorkomen van complicaties: Dit omvat het beheersen van alcoholonttrekking, die delirium tremens en convulsies kan veroorzaken.
• Nutritionele ondersteuning: Vitamine B1 (thiamine) wordt vaak toegediend om Wernicke-encefalopathie te voorkomen, een ernstige complicatie bij alcoholisten.

Patiënten met deze aandoening worden meestal opgenomen op de afdeling intensieve zorgen voor continue monitoring en behandeling. Mogelijk zijn bijkomende medicijnen nodig om alcoholontwenning te voorkomen.

Prognose

Wanneer een patiënt met alcoholische ketoacidose onmiddellijke medische aandacht krijgt, verbeteren de algemene vooruitzichten aanzienlijk. De vooruitzichten zijn echter afhankelijk van de ernst van het alcoholgebruik, de aanwezigheid van leveraandoeningen of andere gezondheidsproblemen. Chronisch alcoholgebruik kan de levensverwachting negatief beïnvloeden door het risico op terugkerende episodes en bijkomende gezondheidscomplicaties te verhogen.

Complicaties

Soms treden levensbedreigende complicaties op bij alcoholische ketoacidose:

• Delirium tremens
• Een coma
• Een hartstilstand
• Een infectie
• Een longontsteking
• Een maagbloeding
• Een shock
• Epileptische aanvallen
• Levensbedreigende hartritmestoornissen
• Longoedeem (vocht in de longen door linkerhartfalen)
• Pancreatitis (ontstoken alvleesklier)

Er zijn gevallen bekend waarbij alcoholische ketoacidose de dood van de patiënt veroorzaakt als de patiënt geen tijdige toediening van dextrose- en zoutoplossing krijgt.

Preventie

Het is belangrijk om het alcoholgebruik te verminderen of te stoppen. Dit kan de ontwikkeling van alcoholische ketoacidose effectief voorkomen. Voor chronische alcoholgebruikers is het raadzaam om medische hulp te zoeken voor alcoholontwenning, aangezien abrupt stoppen met drinken zonder begeleiding kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder ketoacidose.

Daarnaast kan regelmatige medische controle, vooral bij patiënten met bestaande leveraandoeningen of andere gezondheidsproblemen, helpen om de vroege tekenen van ketoacidose op te sporen en tijdig in te grijpen.

Praktische tips voor het omgaan met alcoholische ketoacidose

Alcoholische ketoacidose (AKA) is een ernstige aandoening die vaak voorkomt bij patiënten die overmatig alcohol drinken, vooral wanneer ze onvoldoende eten. Het ontstaat wanneer het lichaam vetten in plaats van glucose als energiebron gebruikt, wat leidt tot een ophoping van ketonen en een verstoord zuur-base-evenwicht. Deze aandoening vereist onmiddellijke medische aandacht en langdurige zorg voor herstel. Het is van groot belang dat zowel de patiënt als hun omgeving goed geïnformeerd zijn over hoe ze kunnen omgaan met deze aandoening.

Zorg voor goede hydratatie en voedingsinname

Een van de belangrijkste aspecten van het omgaan met alcoholische ketoacidose is het handhaven van een adequate hydratatie. De patiënt moet regelmatig water drinken om uitdroging te voorkomen, wat een veelvoorkomend probleem is bij deze aandoening. Het is belangrijk om elektrolytoplossingen in te nemen om het verlies van essentiële mineralen zoals natrium en kalium aan te vullen. Daarnaast moet er gezorgd worden voor een evenwichtig voedingspatroon, zelfs wanneer de patiënt geen eetlust heeft. Het is essentieel om regelmatig lichte maaltijden te eten die rijk zijn aan koolhydraten en eiwitten, omdat dit helpt om de bloedsuikerspiegel op peil te houden en het herstel te bevorderen.

Houd symptomen in de gaten en zoek tijdig medische hulp

Bij alcoholische ketoacidose kunnen symptomen zoals misselijkheid, braken, buikpijn, snelle ademhaling en verwardheid optreden. Het is cruciaal om deze symptomen tijdig te herkennen en onmiddellijk medische hulp te zoeken, aangezien de aandoening snel kan verergeren. Patiënten die tekenen van verwardheid vertonen of moeilijkheden hebben met ademhalen, moeten onmiddellijk naar een arts of ziekenhuis worden gebracht. Hoe eerder de behandeling wordt gestart, hoe sneller het herstel kan plaatsvinden en hoe kleiner het risico op ernstige complicaties zoals orgaanfalen.

Plan opvolging en controleafspraken

Na een acute episode van alcoholische ketoacidose is het belangrijk om regelmatige controleafspraken te maken bij de arts. Deze afspraken dienen om het herstel te monitoren, te controleren of de ketonenspiegels zijn genormaliseerd en om te bepalen of er verdere behandelingen nodig zijn. In sommige gevallen kan de arts een dieet- of alcoholbeperkingsplan voorstellen om herhaling van de ketoacidose te voorkomen. Zorg ervoor dat de patiënt altijd nauw samenwerkt met zorgverleners om een passend plan voor preventie te ontwikkelen.

Zoek ondersteuning en begeleid herstel

Het herstellen van alcoholische ketoacidose kan fysiek en mentaal uitdagend zijn. Het is belangrijk dat patiënten emotionele en praktische ondersteuning ontvangen van hun familie en vrienden. Het kan nuttig zijn om professionele therapie in te schakelen, vooral als het alcoholgebruik een onderliggend probleem is dat met de aandoening samenhangt. Hulp van een therapeut kan helpen bij het verwerken van de ervaring en het ontwikkelen van gezonde copingstrategieën. Daarnaast kan het nuttig zijn om een zorgplan op te stellen waarin zowel fysieke als mentale gezondheid worden meegenomen, zodat het risico op toekomstige episodes wordt verminderd.

Voorkom herhaling door gezonde keuzes te maken

De beste manier om alcoholische ketoacidose te voorkomen is door het alcoholgebruik te beperken en te zorgen voor een gezonde, evenwichtige voeding. Het is belangrijk om regelmatig te eten, zelfs als je geen trek hebt, en om ervoor te zorgen dat je lichaam voldoende voedingsstoffen krijgt. Patiënten moeten ook het advies van hun arts volgen over de juiste hoeveelheid vochtinname en elektrolyten. Als het moeilijk is om alcoholgebruik onder controle te houden, kan het inschakelen van een specialist helpen om de verslaving aan te pakken en een gezonder leefpatroon te ontwikkelen.

Bewustzijn van alcoholgebruik en zelfbeheer

Het is belangrijk voor patiënten om hun alcoholgebruik te monitoren en zich bewust te zijn van de risico's die gepaard gaan met overmatig drinken. Het stellen van doelen voor het verminderen van alcoholgebruik kan patiënten helpen om de controle terug te krijgen en herhaling van ketoacidose te voorkomen. Ondersteuning van familie en vrienden is van groot belang, evenals het inschakelen van hulpverleners bij verslavingsproblematiek. Het bijhouden van een dagboek van alcoholinname kan nuttig zijn om patronen te herkennen en gedragsverandering te ondersteunen.

Herstel van de leverfunctie en het belang van controle

Bij patiënten die alcoholische ketoacidose hebben doorgemaakt, is het belangrijk om te controleren op eventuele leverbeschadiging. De lever speelt een cruciale rol in het metabolisme en de verwerking van alcohol, en langdurige schade kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen. Regelmatige medische controles zijn noodzakelijk om de leverfunctie te monitoren en te zorgen voor een adequate genezing. Bij ernstige leverproblemen kan een arts een specifiek behandelplan voorstellen, waaronder het vermijden van alcoholgebruik en mogelijk medicatie om de lever te ondersteunen.

Misvattingen rond alcoholische ketoacidose

Alcoholische ketoacidose komt alleen voor bij mensen die zwaar alcoholmisbruiken

Veel mensen denken dat alcoholische ketoacidose alleen voorkomt bij mensen die chronisch grote hoeveelheden alcohol drinken. Hoewel langdurig alcoholgebruik inderdaad het risico verhoogt, kan alcoholische ketoacidose zich ook ontwikkelen bij mensen die tijdelijk grote hoeveelheden alcohol consumeren, vooral in combinatie met een slecht voedingspatroon en andere gezondheidsproblemen. Het risico bestaat zelfs bij matige drinkers die plotseling stoppen met eten.

De aandoening is gemakkelijk te herkennen aan de geur van aceton in de adem

Een van de meest voorkomende misvattingen over alcoholische ketoacidose is dat de geur van aceton in de adem altijd een indicatie is van deze aandoening. Hoewel deze geur vaak wordt geassocieerd met ketoacidose, is het niet altijd een betrouwbaar teken. Andere aandoeningen kunnen ook leiden tot een vergelijkbare geur, en de symptomen van alcoholische ketoacidose kunnen subtieler zijn, zoals verwardheid, misselijkheid of vermoeidheid.

Alcoholische ketoacidose kan eenvoudig worden behandeld met glucose-injecties

Veel mensen denken dat alcoholische ketoacidose snel kan worden behandeld met een simpele glucose-injectie. Hoewel glucose een rol speelt in de behandeling, is het belangrijk om ook elektrolyten en vloeistoffen aan te vullen, aangezien het onbalans in deze kan bijdragen aan de ernst van de aandoening. In veel gevallen zijn meerdere behandelingsmethoden nodig om de patiënt te stabiliseren, afhankelijk van de mate van de zuur-base verstoring.

Alcoholische ketoacidose veroorzaakt altijd ernstige schade aan de organen

Er wordt vaak gedacht dat alcoholische ketoacidose altijd leidt tot permanente orgaanschade, maar dit is niet het geval. Wanneer de aandoening snel wordt gediagnosticeerd en behandeld, kan de schade aan organen zoals de lever en hart beperkt blijven. Bij ernstige gevallen, waar de aandoening niet snel wordt behandeld, kunnen echter ernstige complicaties optreden.

Deze aandoening komt alleen voor bij mensen met diabetes

Alcoholische ketoacidose wordt vaak verward met de ketoacidose die optreedt bij mensen met diabetes mellitus. Hoewel beide aandoeningen lijken op elkaar, is alcoholische ketoacidose specifiek gerelateerd aan alcoholmisbruik en kan het ook bij mensen zonder diabetes optreden. De onderliggende oorzaken verschillen, maar beide aandoeningen beïnvloeden het metabolisme van vetten en kunnen leiden tot gevaarlijke zuurgraad in het bloed.

Alcoholische ketoacidose is altijd levensbedreigend

Er wordt vaak gedacht dat alcoholische ketoacidose altijd levensbedreigend is. Hoewel de aandoening ernstig kan zijn, is het niet altijd fataal als het op tijd wordt behandeld. Veel mensen herstellen volledig wanneer ze tijdig medische hulp krijgen en de juiste behandelingen, zoals het aanvullen van elektrolyten en hydratatie, worden toegediend.

De behandeling van alcoholische ketoacidose is hetzelfde voor iedereen

Een andere misvatting is dat de behandeling van alcoholische ketoacidose voor iedereen hetzelfde is. In werkelijkheid moet de behandeling aangepast worden aan de specifieke behoeften van de patiënt, afhankelijk van factoren zoals de ernst van de ketoacidose, de algehele gezondheid en eventuele onderliggende aandoeningen. De arts zal het bloedonderzoek gebruiken om de juiste behandeling te bepalen.

Lees verder

• Acidose: Te hoge zuurgraad van het bloed
• Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes
• Alcoholmisbruik: Overmatig en herhaald alcoholgebruik