Alcoholische ketoacidose: Opbouw van ketonen in bloed

Alcoholische ketoacidose is een ernstige aandoening waarbij zich een ophoping van ketonen in het bloed voordoet. Ketonen zijn zuren die ontstaan wanneer het lichaam vetten afbreekt om energie te verkrijgen. Deze aandoening vertegenwoordigt een acute vorm van metabole acidose, een toestand waarbij er een te hoge concentratie van zuur in de lichaamsvloeistoffen aanwezig is. Kenmerkende symptomen van alcoholische ketoacidose omvatten rillingen, verwardheid, spierpijn en traagheid in bewegingen. Deze symptomen ontstaan vaak na een periode van intensief alcoholgebruik, gevolgd door een plotselinge stopzetting van alcoholconsumptie. De behandeling bestaat meestal uit het toedienen van een zout- en suikeroplossing via intraveneuze (IV) infusie. Deze oplossing helpt om de elektrolytenbalans te herstellen en de symptomen te verlichten door het verhogen van het bloedvolume en het verbeteren van de zuur-base-balans.

• Synoniemen voor alcoholische ketoacidose
• Epidemiologie van alcoholische ketoacidose
• Oorzaken: Opbouw van ketonen in bloed
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen voor alcoholische ketoacidose

Andere gebruikte benamingen voor alcoholische ketoacidose zijn:

• alcoholische acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• alcoholische ketose

Epidemiologie van alcoholische ketoacidose

Alcoholische ketoacidose komt het vaakst voor bij chronische alcoholisten, voornamelijk bij personen die dagelijks grote hoeveelheden alcohol consumeren. Anno augustus 2024 wordt geschat dat deze aandoening vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen, met een piekincidentie tussen de 30 en 60 jaar. De exacte prevalentie is moeilijk vast te stellen door onderrapportage en variatie in de ernst van de gevallen.

Oorzaken: Opbouw van ketonen in bloed

Alcoholische ketoacidose is het gevolg van zeer zwaar alcoholgebruik. De aandoening komt meestal voor bij een ondervoede patiënt die elke dag grote hoeveelheden alcohol drinkt. Het overmatig alcoholgebruik, vaak gepaard gaand met perioden van ondervoeding en braken, leidt tot een toename van de ketonproductie in het lichaam. Hierdoor ontstaat een opbouw van ketonen in het bloed, wat resulteert in een ernstige metabole acidose. In tegenstelling tot diabetische ketoacidose, zijn de glucoseconcentraties bij alcoholische ketoacidose meestal normaal of zelfs verlaagd.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van alcoholische ketoacidose verhogen:

• Chronisch alcoholisme: Regelmatig en overmatig alcoholgebruik is de primaire risicofactor.
• Ondervoeding: Gebrek aan adequate voeding verergert de metabole onbalans.
• Leverziekten: Patiënten met bestaande leveraandoeningen lopen een hoger risico.
• Lage glycogeenvoorraad: Alcohol vermindert de glycogeenvoorraden in de lever, wat bijdraagt aan hypoglykemie.
• Plotseling stoppen met alcoholgebruik: Vooral na een periode van intens alcoholgebruik kan abrupt stoppen leiden tot ketoacidose.

Symptomen

Patiënten met alcoholische ketoacidose zijn bijna altijd alcoholisten die, voorafgaand aan de ontwikkeling van ketoacidose, een periode van zeer zwaar alcoholgebruik hebben doorgemaakt, gevolgd door een abrupte stopzetting van het alcoholgebruik van één à twee dagen vóór de presentatie.

Symptomen van alcoholische ketoacidose zijn onder andere:

• Agitatie (rusteloosheid)
• Bloed in de ontlasting of een zwarte ontlasting
• Buikpijn
• Convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn)
• Diarree
• Duizeligheid
• Een diepe, moeizame, snelle ademhaling (tachypneu)
• Een gewijzigd niveau van alertheid, wat mogelijk leidt tot een coma (soms)
• Een verlies van eetlust
• Misselijkheid en overgeven
• Spierpijn
• Symptomen van uitdroging, zoals duizeligheid en dorst
• Trage bewegingen
• Trillingen / bevingen
• Vermoeidheid
• Verwardheid

De belangrijkste verschillen tussen patiënten met diabetische ketoacidose en patiënten met alcoholische ketoacidose zijn dat patiënten met alcoholische ketoacidose meestal alert en lucide zijn, ondanks de ernst van de acidose en de typische ketonemie (ketonen in het bloed).

Alarmsymptomen

Bij alcoholische ketoacidose zijn er bepaalde symptomen die als alarmsignalen worden beschouwd en onmiddellijke medische aandacht vereisen:

• Ernstige ademhalingsproblemen: Diepe, snelle ademhaling kan wijzen op ernstige acidose.
• Bewustzijnsverlies: Veranderingen in het bewustzijnsniveau, zoals sufheid of coma, zijn zorgwekkend.
• Aanhoudend braken: Dit kan leiden tot ernstige uitdroging en elektrolytstoornissen.
• Hevige buikpijn: Kan wijzen op complicaties zoals pancreatitis.
• Convulsies: Zijn een teken van ernstige neurologische betrokkenheid.

Diagnose en onderzoeken

De patiënt krijgt een uitgebreid bloedonderzoek waarbij de arts volgende parameters meet:

• Arteriële bloedgassen (meet de zuur-/basebalans en het zuurstofniveau in het bloed)
• De protrombinetijd (PT), een andere maat voor de bloedstolling, vaak abnormaal bij een leveraandoening)
• Een bloedchemie en leverfunctietesten
• Een volledig bloedbeeld (meet rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes, die het bloed helpen klonteren)
• Het bloedalcoholniveau
• Toxicologie (gif opsporen)
• Urineketonen

Verder bemerkt de arts een typische ademgeur van aceton (fruitige geur van acidose). Hypothermie (te lage lichaamstemperatuur) komt voorts veel voor bij deze aandoening. Koorts is een teken van een onderliggend infectieus proces.

Aanvullend onderzoek kan een ECG, thoraxfoto of echografie van de buik omvatten, afhankelijk van de klinische presentatie, om andere mogelijke complicaties zoals pancreatitis of hartproblemen uit te sluiten.

Behandeling

De behandeling van alcoholische ketoacidose bestaat uit de intraveneuze (via een ader) toediening van vloeistoffen (zout- en suikeroplossing). De patiënt moet verder regelmatig een bloedonderzoek krijgen. Ook zijn mogelijk vitaminesupplementen nodig omdat de patiënt vaak lijdt aan voedingstekorten door het overmatig alcoholgebruik. De belangrijkste doelstellingen van de behandeling zijn:

• Herstel van de vochtbalans: De toediening van intraveneuze vloeistoffen helpt bij het corrigeren van dehydratie en elektrolytstoornissen.
• Correctie van de acidose: Dit gebeurt door toediening van glucose en zoutoplossingen, wat de ketonproductie remt en de zuur-basebalans herstelt.
• Voorkomen van complicaties: Dit omvat het beheersen van alcoholonttrekking, die delirium tremens en convulsies kan veroorzaken.
• Nutritionele ondersteuning: Vitamine B1 (thiamine) wordt vaak toegediend om Wernicke-encefalopathie te voorkomen, een ernstige complicatie bij alcoholisten.

Patiënten met deze aandoening worden meestal opgenomen op de afdeling intensieve zorgen voor continue monitoring en behandeling. Mogelijk zijn bijkomende medicijnen nodig om alcoholontwenning te voorkomen.

Prognose

Wanneer een patiënt met alcoholische ketoacidose onmiddellijke medische aandacht krijgt, verbeteren de algemene vooruitzichten aanzienlijk. De vooruitzichten zijn echter afhankelijk van de ernst van het alcoholgebruik, de aanwezigheid van leveraandoeningen of andere gezondheidsproblemen. Chronisch alcoholgebruik kan de levensverwachting negatief beïnvloeden door het risico op terugkerende episodes en bijkomende gezondheidscomplicaties te verhogen.

Complicaties

Soms treden levensbedreigende complicaties op bij alcoholische ketoacidose:

• Delirium tremens
• Een coma
• Een hartstilstand
• Een infectie
• Een longontsteking
• Een maagbloeding
• Een shock
• Epileptische aanvallen
• Levensbedreigende hartritmestoornissen
• Longoedeem (vocht in de longen door linkerhartfalen)
• Pancreatitis (ontstoken alvleesklier)

Er zijn gevallen bekend waarbij alcoholische ketoacidose de dood van de patiënt veroorzaakt als de patiënt geen tijdige toediening van dextrose- en zoutoplossing krijgt.

Preventie

Het is belangrijk om het alcoholgebruik te verminderen of te stoppen. Dit kan de ontwikkeling van alcoholische ketoacidose effectief voorkomen. Voor chronische alcoholgebruikers is het raadzaam om medische hulp te zoeken voor alcoholontwenning, aangezien abrupt stoppen met drinken zonder begeleiding kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder ketoacidose.

Daarnaast kan regelmatige medische controle, vooral bij patiënten met bestaande leveraandoeningen of andere gezondheidsproblemen, helpen om de vroege tekenen van ketoacidose op te sporen en tijdig in te grijpen.

Lees verder

• Acidose: Te hoge zuurgraad van het bloed
• Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes
• Alcoholmisbruik: Overmatig en herhaald alcoholgebruik