Lekkend hersenvocht: Oorzaken, symptomen en behandeling

Hersenvocht (cerebrospinale vloeistof) is een heldere vloeistof die de hersenen en het ruggenmerg omringt. Het beschermt de hersenen en het ruggenmerg tegen letsel en dient ook als voedingsstofafgifte en afvalverwijderingssysteem voor de hersenen. Hersenvocht wordt continu geproduceerd in ventrikels (bepaalde hersengebieden). Hersenvocht wordt geabsorbeerd door de bloedbaan. Soms ontstaat lekkend hersenvocht als gevolg van bijvoorbeeld een hoofdtrauma of een operatie. Hoofdpijn en problemen met het gezichtsvermogen zijn enkele mogelijke symptomen van lekkend hersenvocht. Een conservatief beleid verlicht meestal de symptomen. Gebeurt dit niet, dan zet de arts meestal een operatie in. De vooruitzichten van deze aandoening zijn tot slot zeer goed.

• Epidemiologie
• Oorzaken: Scheur of gat in dura mater van hersenen
• Risicofactoren van lekkend hersenvocht
• Symptomen: Hoofdpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van lekkend hersenvocht
• Complicaties: Meningitis

Epidemiologie

Lekkend hersenvocht is een zeldzame gebeurtenis. De prevalentie bedraagt naar schatting 5 op elke 100.000 mensen. Mogelijk is dit cijfer wel een onderschatting. Artsen diagnosticeren lekkend hersenvocht namelijk meestal verkeerd en plakken hierop dan de diagnose van migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn), andere hoofdpijnaandoeningen of sinusitis. De meeste patiënten met lekkend hersenvocht zijn tussen de dertig en vijftig jaar oud.

Oorzaken: Scheur of gat in dura mater van hersenen

Lekkend hersenvocht treedt op wanneer hersenvocht ontsnapt door een kleine scheur of een gat in de dura mater. Dit is buitenste bindweefsellaag die de hersenen en het ruggenmerg omringt en het hersenvocht vasthoudt. Door de scheur of het gat lekt het hersenvocht weg. Het verlies van hersenvocht zorgt er voor dat dat de hersenen inzakken in de schedel, wat resulteert in hoofdpijn. Het vloeistofverlies veroorzaakt ook een verlaging van de druk in de schedel (intracraniële hypotensie). Lekkend hersenvocht verschijnt in de hersenen (craniaal lekkend hersenvocht) of op elk punt in de wervelkolom (spinaal lekkend hersenvocht).

Veel gevallen van lekkage van lekkend hersenvocht hebben geen bekende oorzaken. Dit staat bekend als een spontaan lekkend hersenvocht genoemd. Volgende lijst bevat andere mogelijke veelvoorkomende oorzaken:

• bepaalde operaties aan het hoofd en de wervelkolom
• een epidurale injectie (voor pijnverlichting)
• een geschiedenis van epidurale of wervelkatheters
• een hoge druk in de hersenen
• een hoofdtrauma
• een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van het hersenvocht)
• een wervelkolomletsel
• hydrocefalie (een abnormale opeenhoping van hersenvocht in de hersenen)
• onderliggende en onbehandelde bindweefselaandoeningen, zoals het Ehlers-Danlos-syndroom (aandoening met symptomen aan huid en gewrichten) en Marfan- syndromen (aandoening met symptomen aan hart, ogen en skelet)
• onderliggende en onbehandelde intracraniële hypertensie (een verhoogde druk in het hersenvocht)
• osteofyten (benige botuitsteeksels rond gewrichten) langs de wervelkolom
• schedelbasisdefecten (zoals meningoencefalocèles)

Risicofactoren van lekkend hersenvocht

Iedereen krijgt mogelijk te maken met lekkend hersenvocht. Dit komt echter vaker tot stand bij patiënten:

• die zwaarlijvig zijn
• met bepaalde bindweefselaandoeningen zoals het Ehlers-Danlos-syndroom en het Marfan-syndromen
• met een hoge bloeddruk
• van het vrouwelijke geslacht

Symptomen: Hoofdpijn

Diverse symptomen komen mogelijk tot stand bij lekkend hersenvocht zoals:

• armpijn
• duizeligheid
• balansproblemen
• cognitieve veranderingen (zelden)
• een overgevoeligheid voor geluid (fonofobie)
• een overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• gevoelloosheid in het gezicht of zwakte in het gezicht
• hoofdpijn, die verergert bij het gaan zitten of staan en verbetert bij het gaan liggen; de hoofdpijn treedt geleidelijk of plots op (belangrijkste symptoom)
• misselijkheid en overgeven
• nekstijfheid en nekpijn
• pijn tussen de schouderbladen
• veranderingen in het gehoorvermogen (gedempt horen of oorsuizen)
• veranderingen in het gezichtsvermogen (wazig zien, dubbelzien, veranderingen in het gezichtsveld)
• vermoeidheid

Naast deze symptomen komen ook andere, unieke symptomen tot stand bij lekkend hersenvocht in de schedel:

• een afscheiding achter in de keel
• een heldere, waterige afscheiding meestal aan slechts één kant van de neus of één oor wanneer het hoofd naar voor wordt gekanteld
• een verlies van geur
• een zoute smaak in de mond of een metaalachtige smaak in de mond

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De diagnose van lekkend hersenvocht begint meestal met een lichamelijk onderzoek en een medische geschiedenis. Lekkend hersenvocht is soms moeilijk te detecteren, wat een verkeerde of vertraagde diagnose veroorzaakt. Als de arts vermoedt dat de patiënt lijdt aan lekkend hersenvocht in de schedel, moet de patiënt naar voren leunen, zodat de arts kan observeren of dit de stroom van neusafscheiding verhoogt. Als de arts in staat is om de afscheiding te verzamelen, stuurt hij dit naar het laboratorium om te laten onderzoeken of dit hersenvocht is.

Verder zet de arts mogelijk ook testen in om de toestand van de hersenen en het ruggenmerg te onderzoeken. Dankzij enkele onderzoeken kent de arts de exacte locatie van het gat of de scheur dat zich in het craniale gebied of de wervelkolom bevindt.

De arts zet dan volgende mogelijke testen in:

• een cisternografie (bepaalt of er sprake is van een abnormale stroom van vloeistofstroom in de hersenen of het wervelkanaal
• een MRI-scan
• een myelografie (beelden van de wervelkolom, het ruggenmerg en de omliggende structuren)
• een peltget-test (bepaalt of lekkend hersenvocht in de schedel optreedt door kleine wattenschijfjes (pledgets) in de neus te plaatsen) (hiermee is het niet mogelijk om de locatie van het lek te bepalen

Differentiële diagnose

De presentatie van een duidelijke afscheiding uit de neus en/of hoofdpijn is gebruikelijk bij veel aandoeningen zoals:

• allergische rhinitis
• een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen hersenvliezen)
• een verkoudheid
• goedaardige intracraniële hypotensie
• meningitis
• posttraumatische hoofdpijn
• spontane intracraniële hypotensie
• vasomotorische rhinitis

Behandeling

Het is belangrijk dat patiënten met lekkend hersenvocht de arts bezoeken omdat ze een verhoogd risico hebben op meningitis (bij lekkend hersenvocht in de hersenschedel). De arts beveelt normaal gesproken een conservatieve behandeling aan die bestaat uit bedrust van minimaal drie dagen. Wanneer dit niet helpt, is mogelijk een medische behandeling (bijvoorbeeld via een neusendoscopie: inwendig kijkonderzoek van de neus en sinusholtes) of een operatie nodig om het lek te herstellen. Wanneer lekkend hersenvocht van de wervelkolom niet reageert op bedrust, zet de arts een epidurale bloedpleister of epidurale pleister met fibrinelijm in. Bij een epidurale bloedpleister injecteert de arts het eigen bloed van de patiënt in het wervelkanaal. Het resulterende bloedstolsel dicht vervolgens het gat waar het lek optreedt. Als een epidurale bloedpleister niet werkt, zijn andere chirurgische reparaties nodig. Als hydrocefalie leidt tot lekkend hersenvocht, moet de arts mogelijk shunts plaatsen om het overtollige vocht af te tappen.

Prognose van lekkend hersenvocht

De algemene prognose voor lekkend hersenvocht is zeer gunstig. Patiënten genezen veelal spontaan of anders is een behandeling in 90-98% effectief.

Complicaties: Meningitis

Meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn een stijve nek) is de belangrijkste complicatie die gepaard gaat met lekkend hersenvocht. Er is geen verhoogd risico op meningitis wanneer lekkend hersenvocht in de wervelkolom optreedt.